آموزش پودمانی در دانشگاه

---

آموزش پودمانی در دانشگاه

واژه پودمان يا «مدول»، معاني مختلفي دارد. در علوم تربيتي واژه پودمان تحت عنوان پيمانه كردن، بخش كردن، واحد كردن يا آموزش گام به گام معني مي‌شود. گاهي «مدول» به واحد و يا استاندارد اندازه‌گيري نيز اطلاق مي‌شود.

اما مرز مشترك همه تعاريف در آن است كه مدول، واحدي مستقل و مجزاست عملكرد اين واحد در چارچوب خود، كامل و داراي شخصيت است و نيازمند عوامل و عناصر بيرون از خود نيست. نظام يا سيستم مدولار متشكل از واحدها و يا ابعاد استاندارد است كه قابليت انعطاف و سازگاري دارند. اين تعاريف كم و بيش با آنچه كه در فعاليت‌هاي صنعتي و مشاغل فني و حرفه‌اي با عنوان روش مدولار مطرح شده است نزديكند.

در اينجا مفهوم سيستم مدولار به مجموعه امكانات و تداركاتي كه در كنار هم و با هم براي اجراي اين وظيفه و يا كار معين وجود دارند به كار مي‌رود و چنانچه براي يك آموزش معين به كار رود، آموزش مدولار گفته مي‌شود.

ولي در آموزش‌هاي فني و حرفه‌اي، مدول عبارت است از مجموعه‌اي از معلومات و مهارت‌هايي كه به مدد آنها اجراي يك مرحله مفيد از كار به طور مستقل ممكن شود. اما براساس آيين‌نامه آموزشي دوره كارداني علمي‌– كاربردي پودماني، منظور از پودماني، مجموعه‌اي از چند درس وابسته به هم است كه به همراه هم مهارتي خاص را تعريف مي‌كنند. بدين ترتيب هر پودماني آموزشي را مي‌توان به معني درسي مستقل دانست كه يادگيري محتواي آن، فارغ از هر درس ديگري امكان‌پذير است.

مهمترين اصول حاكم بر رويكرد آموزش پودماني عبارت است از:

– اصل استقلال

– ارتباط تنگاتنگ با نيازهاي مهارتي شغل

– توجه به يادگيري در حد تسلط

– خودآموز بودن آموزش

- توجه به تفاوت‌هاي فردي

ويژگي‌هاي اساسي آموزشی پودمانی

- از زيادآموزي و كم‌آموزي اجتناب مي‌شود و نيازهاي واقعي مدنظر قرار مي‌گيرند.

- با كم كردن زمان آموزش، هزينه‌هاي ضروري آموزش را كاهش مي‌دهد.

- امكان برنامه‌ريزي آموزش براي مشاغل را با توجه به امكانات و شرايط بومي فراهم مي‌سازد.

- بستر ارتقاي هر فراگير را بدون توجه به جمع فراگيران مهيا مي‌سازد.

- امكان اشتغال فراگير را در شغل مورد نظر، پس از طي پودمان‌هاي آموزشي مربوطه فراهم مي‌سازد.

- فراگيران در اين رويكرد بسيار فعالند و آزادي انتخاب براي آنان به مراتب بيشتر از ساير رويكردهاست.

- انتقال دانش به محيط كار را سرعت مي‌بخشد.

- به تفاوت‌هاي فردي توجه عميقي دارد.

- به واسطه خرد شدن آموزش‌ها در دوره‌هاي مستقل، ساده شدن محتواي آن مدنظر قرار مي‌گيرد.

- موفقيت و تسلط فراگيران در كسب مهارت‌ها، بر اساس استانداردها ارزشيابي مي‌شود.

طراحی پودمان‌های آموزشی

آنچه كه در رويكرد پودماني اهميت فراوان دارد طرز تهيه و تدوين پودمان‌هاست؛به گونه‌اي كه اثر بخشي آموزش‌ها در اين رويكرد تا حد زيادي به نحوه تعريف و طراحي و تدوين پودمان‌ها برمي‌گردد.

در برنامه‌ريزي آموزشي به شيوه پودماني، ابتدا استاندارد يك حرفه مشخص مورد بررسي دقيق و كارشناسانه واقع مي‌شود و مشاغل با هويت آن حرفه، با توجه به فرهنگ مشاغل همان جغرافيا به دقت مشخص مي‌شوند.

اين جغرافيا ممكن است محدود به يك كارخانه، يك شهر، يك منطقه يا كشور شود. چنانچه تهيه مدول به منظور آموزش حرفه‌اي خاص در سطح كشور انجام شود ملاك بررسي استاندارد بخش و براي يك كارخانه، ملاك درسي استاندارد همان واحد به‌خصوص قرار مي‌گيرد.

تجزيه و تحليل حرفه به مشاغل همگن، با توجه به سطح تكنولوژي ، نيازها و امكانات آموزشي صورت مي‌پذيرد. در اين تجزيه و تحليل، يك حرفه يا شغل به تعدادي وظيفه و هر وظيفه به تعدادي پاره كار و هر پاره كار به تعدادي مهارت تقسيم مي‌شود. تهيه متون آموزشي براي نيل به هر يك از مهارت‌ها را عنصر آموزشي مي‌گويند.

از تركيب چند عنصر آموزشي كه امكان اجراي يك پاره‌كار را به طور كامل، مستقل و خودكفا ممكن مي‌سازد، يك مدول آموزشي ايجاد مي‌شود و از تعدادي مدول آموزشي كه به اجراي يك شغل منتهي مي‌شود يك مدول قابل اشتغال حاصل مي‌شود. در يك برنامه آموزشي مدولار از اصطلاحات قراردادي ديگري نيز استفاده مي‌شود كه عبارتند از مدول پيشتاز، مدول مهارتي پايه مدول اختصاصي.

تعيين طراحي و تدوين پودمان‌هاي آموزشي شامل 2 بخش اساسي است كه هر يك از اين بخش‌ها در برگيرنده مراحل عملياتي مرتبط با هم هستند. بخش نخست به عنوان پيش نياز، جهت طراحي و تدوين پودمان‌هاي آموزش تحت عنوان تجزيه و تحليل نيازهاي آموزشي مشتمل بر مراحل زير است:

– شناسايي شغل

– شناسايي وظايف اصلي شغل

– شناسايي وظايف فرعي شغل

– شناسايي توانايي‌هاي مورد نياز شغل

اين بخش، اطلاعات مربوط به نيازهاي مشاغل را فراهم مي‌كند. به عبارت ديگر، پس از طي اين 4گام مولفه‌هاي شغل، وظايف اصلي، وظايف فرعي و مهارت‌هاي مورد نياز شغل شناسايي مي‌شوند.بخش دوم طراحي و تدوين پودمان‌هاي آموزشي و تهيه برنامه درسي پودمان‌هاي آموزشي است كه نيازهاي آموزشي شناسايي شده در بخش نخست را به برنامه‌هاي درسي قابل آموزش تبديل مي‌كند.

اين بخش نيز مراحل زير را دربرمي‌گيرند:

– تدوين هدف‌هاي رفتاري

– تدوين محتواي آموزشي

– طراحي فناوري آموزشي

– طراحي پودمان آموزشي

طراحی دوره‌های آموزشی

گام مهم در برنامه‌ريزي آموزشي پودماني، طراحي پودمان‌هاي آموزشي است. براساس مطالب قبلي، ضروري است افراد در يك جامعه از مهارت‌هاي فردي، مهارت‌هاي سازماني و مهارت‌هاي فني برخوردار شوند. پودمان مستقل براي توسعه مهارت‌هاي فردي و سازماني ضرورت دارد ولي پودمان‌هاي تخصصي با توجه به دسته شغلي و تنوع مشاغل موجود در هر دسته قابل تعريف است.

آموزش‌ پودمانی در نظام علمی كاربردی

مدتي است كه نظام آموزش‌هاي علمي-كاربردي به‌عنوان يك نظام مكمل در قالب نظام آموزشي كشور پاگرفته و در مقايسه با نظام اصلي موفقيت‌هايي را در ابعاد مختلف آموزش در برداشته است.

باتوجه به اطلاعات به‌دست آمده با گذشت چندين سال از اجراي دوره‌هاي آموزش علمي-كاربردي به صورت ترمي و حضور مداوم و پيوسته شاغلان بخش‌هاي توليدي در محيط‌هاي آموزش و قطع ارتباط آنان با شغل، مشكلاتي را فرا روي متوليان امر قرار داده است كه اين امر باعث شده براي اولين‌بار در ايران مقوله آموزش پودماني به‌طور جدي مورد توجه دست‌اندركاران آموزشي قرار گيرد. اما آنچه مهم جلوه مي‌كند، توجه به ديگر نيازهاي دانشجويان و فارغ‌التحصيلان است.

طبق آيين‌نامه آموزش‌هاي علمي- كاربردي آموزش‌هاي علمي- كاربردي پودماني شكلي از آموزش‌هاي متصل است كه در آن مهارت‌هاي شغلي در قالب پودمان‌هاي مستقل به فراگيران آموزش داده مي‌شود.

هر يك از پودمان‌ها، مهارت خاص و مستقلي را ايجاد مي‌كند و در عين حال در كنار ساير پودمان‌ها منجر به ايجاد مهارت جديد مي‌شود و نهايتا مي‌تواند منجر به مدرك رسمي يك دوره تحصيلي( كارداني) شود. در آموزش‌هاي پودماني سعي بر بالا بردن سطح توانمندي‌هاي مهارتي و تخصص‌هاي ويژه مي‌شود، لذا آموزش‌هاي فني و حرفه‌اي محور قرار مي‌گيرند.

اهداف اين آموزش‌ها عبارتند از:

- ايجاد زمينه مناسب آموزشي بر مبناي نيازهاي مهارتي شغل

- متناسب ساختن دانش ومهارت‌هاي شغلي موردنياز فراگيران با مشاغل

- ايجاد سهولت در انتخاب پودمان‌ها توسط فراگيرنده

- سهولت اصلاح برنامه‌هاي درسي و همگوني با تغييرات دانش فني

- ايجاد انگيزه براي كسب مهارت‌هاي مورد نياز مشاغل

- افزايش بهره‌وري از طريق پرهيز از زياد آموزي و كم‌آموزي

-ايجاد شتاب لازم جهت تربيت بدني نيروي انساني كارآمد براي يك مهارت خاص

- دستيابي به مهارت‌هاي مورد نياز از مسير خودآموزي

برطبق اين آيين‌نامه، چارچوب برنامه‌ريزي به شيوه پودماني عبارت است از:

- هر پودمان، متشكل از اجزايي شامل چند واحد درسي بوده و حداقل ساعت براي هر پودمان 144 ساعت است.

- دوره كارداني علمي – كاربردي پودماني از مجموعه‌اي از پودمان‌هاي عمومي، پايه و تخصصي و احيانا كارآموزي تشكيل مي‌شود. جمع پودمان‌هاي اين دوره بين 8تا12 پودمان و مشتمل بر 73 الي75 واحد آموزشي و مجموع ساعات دوره بين يك هزار و 200تا 2هزار ساعت خواهد بود.

- درصورت لزوم كارآموزي را مي‌توان درون هر يك از پودمان‌ها متناسب با نياز، پيش‌بيني يا اينكه به صورت مستقل در دوره كارداني مطرح كرد.

- دروس پايه را مي‌توان درون هر پودمان منظور يا به‌طور مستقل به صورت پودمان پايه مطرح كرد.

- هر پودمان داراي ويژگي‌هاي خاصي است و لذا براي گذراندن هر پودمان بايستي به شرايط ورود به آن پودمان توجه شود. معهذا در پايان هر پودمان آزمون مهارت همان پودمان برگزار مي‌شود و به كساني كه پودمان را با موفقيت بگذرانند گواهي قبولي همان پودمان داده خواهد شد.

- براي ورود به هر پودمان يا دوره‌هاي پودماني، ‌آزمون ورودي وجود ندارد ولي در پايان پودمان يا هر دوره آزمون مختص همان پودمان يا دوره برگزار مي‌شود و موفقيت در آزمون، ‌شرط دريافت گواهي مربوطه خواهد بود

. - طول دوره كارداني پودماني حداقل3سال و حداكثر6سال است.

- درس‌هاي پودمان به صورت حضوري ارائه مي‌شود و برگزاري نيمه حضوري يا غيرحضوري پودمان بر اساس آيين‌نامه‌اي است كه به پيشنهاد دانشگاه جامع به تصويب معاون آموزشي وزارت علوم و تحقيقات رسيده باشد.

- در دوره‌هاي آموزشي پودماني ارزش هر درس با تعداد واحد آن درس و ارزش اجرايي آن با تعداد ساعت‌هاي ارائه درس براساس برنامه‌هاي درسي مصوب وزارت علوم، تحقيقات و فناوري سنجيده مي‌شود.

- چنانچه دانشجو همه پودمان‌هاي دوره آموزشي پودماني را طبق برنامه مصوب وزارت در مدت مجاز و با موفقيت بگذراند، پس از توفيق در آزمون جامع دوره كارداني علمي – كاربردي پودماني، دانش‌آموخته آن دوره شناخته مي‌شود و موفق به دريافت مدرك كارداني علمي- كاربردي در رشته ذي‌ربط مي‌شود.

شيوه كنوني برنامه‌ريزي درسي پودماني در دانشگاه جامع علمي –كاربردي در حال حاضر از يك طرف با توجه به محدوديت‌هاي تصميم‌گيري و اجرايي و از طرف ديگر به منظور تسريع در امر اجراي آموزش‌هاي پودماني، ‌برنامه كارداني ناپيوسته مصوب(موجود) برخلاف تعاريف ارائه شده، در قالب پودمان‌هاي آموزش، شكسته مي‌شوند.

در اين روش باتوجه به محدوديت‌هايي كه وجود دارد. سعي بر اين است دروسي كه منجر به كسب يك مهارت مي‌شوند، در يك پودمان چيده شوند و دروس پيش نياز هر پودمان به شيوه اجرايي خاصي در كنار هم ارائه گردند. بدين‌ترتيب دوره كارداني علمي-كاربردي به مجموعه‌اي از پودمان‌ها تبديل مي‌شود.

نكات قابل توجه در شيوه طراحي فوق به شرح زير مي باشد:

نام مناسب براي هر پودمان ( اين نام نشان دهنده مهارتي است كه فرد با گذارندن دروس آن پودمان كسب مي نمايد).
عدم تغيير دروس به هنگام انتقال از جدول دروس كارداني مصوب به پودمان مورد نظر
رعايت جهت گيري دروس عملي و نظري در هر پودمان
تنظيم تقريبي تعداد واحدهاي هر پودمان بين 6 تا 11 واحد
تنظيم سر فصل دروس برابر با برنامه مصوب
تنظيم دروس پايه در درون هر پودمان يا به صورت يك پودمان مستقل
در صورت لزوم، تنظيم كارآموزي در درون هر يك از پودمان ها و يا به صورت يك پودمان مستقل
ارائه دروس عمومي به صورت تكدرس در كنار اجراي هر پودمان

معايب روش فعلي تدوين دوره هاي پودماني در دانشگاه جامع:

عدم تعريف و تنظيم محتواي هر پودمان با توجه به تجزيه و تحليل شغل
ناهمگوني بين موضوعات درسي و مهارت يا پودمان تعريف شده
نامناسب بودن تعاريف هر يك از پودمان‌ها
عدم انعطاف پذيري در اجرا
زياد آموزي
رواج مدرك گرايي

مزاياي اين روش:

سرعت دادن به امر توسعه آموزش هاي پودماني
يكنواخت كردن شيوه اجرايي
تسهيل در امر ارزيابي دوره هاي آموزشي پودماني
عدم تفاوت بين دوره كارداني ناپيوسته و دوره كارداني به روش پودماني ( به لحاظ ادامه تحصيل و مزاياي متعلقه)

 

منبع : دانشگاه علمی کاربردی