تحصيل در روسيه - اميدها و مشكلات
فرزانه شفیعی
ايراس: چندي است كه اقبال دانشجويان ايراني براي ادامه تحصيل در روسيه فزوني يافته و هر سالة شمار بيشتري از اين تعداد براي ادامة تحصيل به شهرهاي مختلف اين كشور سفر مي‌كنند. در اين بين، بايد خاطر نشان شد كه هرچند تاريخ دانشگاه و آموزش عالي در روسيه از قدمت مناسبي برخوردار است، اما در شرايط حاضر دانشگاه‌هاي اين كشور رتبة مناسبي را در رتبه‌بندي‌هاي دانشگاه‌هاي جهان به خود اختصاص نمي‌دهند. افزون بر اين، برخي مشكلات امنيتي، اجتماعي و به ويژه هزينه‌هاي بالاي زندگي در روسيه از جمله موضوعاتي هستند كه سختي تحصيل به زبانِ مشكل روسي را در دانشگاه‌هاي اين كشور دوچندان مي‌كنند. با اين وجود، پيشتوانه و پيشرفت مناسب برخي رشته‌ها به ويژه رشته‌هاي فني و هوافضا در روسيه، دانشجويان ايراني بيشتري را براي ادامة تحصيل به اين كشور مي‌كشاند.
مقدمه
یکی از دغدغه‌های جوانان ایران در سال‌های اخیر برخوردار بودن از تحصیلات دانشگاهی است که در پشت این دغدغه‌ها دلایل و اهداف مختلفی پنهان است. می‌توان به جرات اظهار کرد که مساله برخورداری از تحصیلات دانشگاهی امروز معنای خود را تا حد زیادی از دست داده است، یا به بیان نرم‌تر می‌توان گفت که در برخی موارد، به نوعی پیروی از مد یا هر چیز مشابه آن شده است. چرا که نداشتن حداقل مدرک لیسانس منجر به سرخوردگی و خودکم بینی شخص در میان هم سن و سالان خود و در محیط جامعه می‌شود. بسیاری از افرادی که به سختی تلاش می‌کنند تا از درهای آهنین دانشگاه عبور کنند، تنها هدفشان عبور از این درها و نهایتا در دست گرفتن مدرک برای یافتن هویت است. به عبارتی، مدرک‌گرایی امری رایج‌تر از علم‌گرایی شده است. این مساله نه تنها در ایران که در بسیاری از کشورهای دیگر نیز قابل مشاهده است. بر همگان واضح است که اتحاد جماهیر شوروی در سال‌های حکومت نه چندان بلند مدت خود دانشمندان بزرگی را به جهان معرفی کرد. البته از نظر نیز دور نیست که پس از اصلاحات پطر کبیر و باز شدن پنجره روسیه به اروپا، این کشور گام‌های بزرگی در پیشرفت و توسعه برداشت.
توجه تزار روسیه به علم و دانش کشورهای اروپایی تا حدی بود که اشراف زادگان را وادار به آموزش علم و دانش می‌کرد. سیاست‌گذاری‌های درست تزار پایه‌های محکمی را در زمینه علم و دانش و هنر در روسیه بنا نهاد، به طوری که امروز شاهد دانشمندان و اندیشمندان بزرگ روس در بسیاری از رشته‌های علمی و هنری جهان هستیم. در دوران اتحاد جماهیر شوری به خاطر بسته بودن درهای این کشور، ارتباطات جهانیان و حتی کشورهای همسایه از قبیل ایران با این کشور بسیار محدود بود. اما پس از باز شدن درها، افراد بسیاری با دلایل مختلف راهی این کشور شدند. با گسترش روابط سیاسی و فرهنگی روسیه و ایران، کم کم بر تعداد کسانی که به دنبال کسب علم راهی این سرزمین شدند، افزوده شد. حکومت شوروی با تمام سخت‌گیری‌ها و قوانین خشک و بی‌احساس خود، دانشمندانی را تربیت کرد که تا امروز در تمام دنیا می‌درخشند. مکاتب مختلفی که در دوره‌های گوناگون در این سرزمین شکل گرفته و بعدها به صورت یک خط مشی در علوم مختلف درآمده، حاصل زحمات بی‌وقفه اندیشمندان این کشور است. دانشمندانی همچون لامانوسف، لئونتف ، سالاویوف ، شربا ، بلینسکی ، ادبیانی چون داستایوسکی، پوشکین، گوگول و سهم ارزنده‌ای در رشته‌های مختلف علمی و انسانی داشته‌اند که هیچ گاه از اذهان زدوده نخواهند شد.
جايگاه و شرايط آموزش عالي در روسيه
روسیه امروز با تمام تلاشی که در اتخاذ سیاست‌های فرهنگی و حمایت‌های کلامی و غیر کلامی خود می‌کند، انگشت شمار توانسته امثال افراد بازگفته را تربیت کند. اینجا هم هستند کسانی که با داشتن تخصص در یک رشته، به دنبال کار در رشته و زمینه دیگر می گردند. اما هر چه هست، این مشکل بسیار کم تر از ایران در اینجا نمود می‌کند. دلیل عمده آن به این صورت تبیین می‌شود که در کشوری همچون ایران با وجود برنامه‌ریزی‌های بیشمار برای نسل جوان و تحصیلات آنها، سد بزرگ کنکور مانع از آن می‌شود که جوان صد در صد با میل و رضایت خود در رشته‌ای به تحصیل بپردازد، زیرا همیشه دو مساله توجه را به خود جلب می‌کند:
در کشور ما رشته‌ها در میان مردم جامعه رتبه‌بندی شده هستند، به طور مثال در میان رشته‌های علوم پزشکی، رشته پزشکی و داروسازی و دندان پزشکی از پرستیژ بالاتری برخوردار هستند تا سایرین، یا در رشته علوم انسانی، حقوق از مرتبه و جایگاه دیگری برخوردار است. بنابراین بسیار مشاهده می‌شود که شخص به خاطر داشتن رتبه قابل توجه و حق انتخاب بهتر، اقدام به انتخاب رشته‌ای می‌کند که علاقه چندانی به آن ندارد و حق از کسی سلب می‌شود که به آن رشته علاقه داشته، اما رتبه پایین‌تری آورده است. در روسیه تحصیل به شکل دیگری صورت می‌گیرد. شخص بر حسب علاقه‌مندی خود برای ورود به یک دانشگاه اعلام آمادگی می‌کند، چنانجه مایل به استفاده از حمایت دولتی و تحصیل رایگان باشد، در امتحان ورودی دانشگاه مذکور برای رشته مورد علاقه با سایرین به رقابت می‌پردازد، با کسب نمره قبولی، به صورت رایگان تحصیلات خود را آغاز کرده و ماهانه مبلغ 1000 روبل معادل 30 هزار تومان براي لیسانس و فوق لیسانس و 1500 روبل معادل 45000 تومان براي دوره دکتری از دولت دریافت می‌کند.
چنانچه دانشجو نمره قبولی نیاورد، با هزینه شخصی می‌تواند به تحصیل بپردازد که متناسب با رشته تحصیلی و دانشگاه محل تحصیل متفاوت است. آنچه که در اینجا مهم است، تناسب علاقه با رشته تحصیلی است که منجر به رضایت خاطر و موفقیت بیشتر در زمان فارغ التحصیلی می‌شود. مساله مهم دیگر در روسیه این است که تمام رشته‌ها از ارزش و اهمیت برخوردارند، کسی به صرف تحصیل در رشته پزشکی یا امثالهم به دانشجوی رشته زبان و ادبیات و یا تاریخ احساس برتری خاص نمی‌کند. به عبارتی میزان دانش شخص است که به وی ارزش و اعتبار می‌دهد و نه عنوانِ تنها. سال گذشته روزنامه «گازي‌يِتا‌رو» اقدام به انتشار مطلبی در خصوص جایگاه دانشگاه‌های روسیه در میان سایر دانشگاه‌های جهان کرد. بر اساس گزارش اعلام شده در این روزنامه، یک سایت بریتانیایی رتبه تمام دانشگاه‌های دنیا را بر اساس معیارهایی از قبیل تعداد فارغ التحصیلان، تعداد اساتید، کیفیت آموزشی و تعداد رشته‌های آموزشی مشخص کرده بود.
دانشگاه‌های روسیه که صدرنشین آن دانشگاه دولتی مسکو (لامانوسوف) می‌باشد، جایگاه پنجاهم را به خود اختصاص داده بودند. این رتبه اگر چه چندان مورد رضایت روس‌ها نبود، اما قابل ملاحظه است. روسیه به عنوان کشوری که اولین فضانورد را به فضا فرستاد و به عنوان کشوری که مندلیف و هزاران دانشمند برجسته دنیا را تربیت کرده است، در بسیاری از زمینه‌های علمی و حتی غیر علمی حرفی برای گفتن دارد. با نگاهی گذرا به تکنولوژی امروز روسیه که در نمایشگاههای بین‌المللی و یا به شیوه‌های دیگر در دنیا به معرض نمایش گذاشته می‌شود، به خوبی می‌توان دریافت که این مردم با در اختیار داشتن شاید سرمایه‌ای در حد نصف سرمایه اروپا و یا امریکا در زمینه‌های تحقیقاتی، به نتایج بسیار بزرگی دست یافته اند. کارشناسان روس یکی از دلیل قرار گرفتن دانشگاه‌های روسیه در جایگاه پنجاهم را به این صورت توضیح دادند که در روسیه به ازای هر دانشجو 30 هزار دلار هزینه می‌شود، حال اینکه در کشورهای اروپایی توسعه یافته و امریکا، به ازای هر دانشجو 100 هزار دلار هزینه می‌شود. مولف در مصاحبه‌های متعددی که با برخی دانشمندان روس جهت معرفی به ایرانیان انجام داده، می‌تواند نمونه‌هایی از آنچه که در این کشور مشاهده کرده را بازگو کند:
یولیا والرونا، رییس بخش کاردیولوژی جراحی متخصص قلب و عضو هیات علمی علوم پزشکی در بخش نارسایی‌های قلبی با وجود جوان بودن از متخصصین برجسته روسیه می‌باشد. وی در مصاحبه خود به این مساله اشاره کرد که دانشجویان روس و غیرروس (که در میان آنها به گفته وی دانشجوی خانم ایرانی هم وجود دارد) در کنار هم و پس از اتمام دوره 5-6 ساله مورد آموزش قرار می گیرند. این مرکز یکی از مراکز نادری است که به آسیب شناسی جراحی در بخش‌های مختلف می پردازد. نیکلای خریستویچ، پروفسور ریاضی و استاد دانشگاه دولتی مسکو، شاگرد مستقیم پانتراگین که کمتر کسی در علم ریاضی به خود جرات می دهد بگوید او را نمی‌شناسد.
همچنين، کارگاهی بسیار کوچک در زیرزمین یکی از دانشکده‌های مندلیف که پس از عبور از چند راهرو و دالان می‌توانی آن را پیدا کنی. در این کارگاه کوچک و تاریک، دانشمندان بزرگی مشغول به کار هستند که ایران نیز با آنان دورادور و شاید اکنون دیگر از نزدیک آشناست، زیرا طبق گفته‌های مدیر این مرکز، قرار به انجام پروژه‌هایی با ایران در زمینه تصفیه نفت داشتند. در این زیرزمین نمور فیلترهایی تولید می‌شد که از ساده‌ترین فیلترها برای تصفیه آب به اشکال مختلف، از لیوان توریستی گرفته تا سطل بزرگتر و یا کلمن سفری و تانکرهای بسیار حجیم برای تصفیه آب و آلایش آن از هر گونه بیماری و هر گونه میکروب در آنجا طراحی می‌شد. فعالیت بزرگتر آنان در تولید تصفیه کننده‌های نفت بود که از این نظر مورد توجه ایران نیز قرار گرفته بودند. این مرکز دو نشان برتر را در نمایشگاههای بین المللی از آن خود ساخته بود. بسیارند نمونه‌هایی که می‌توان از تکنولوژی و فن آوری روسیه به میان آورد. اما در اینجا به همین چند نمونه بسنده می‌کنیم تا از اصل مطلب دور نشویم.
دانشجويان ايراني و كيفيت آموزش عالي در روسيه
در جریانات علمی همیشه دو مساله وجود دارد؛ تولید علم و انتقال و ارایه آن. شکی نیست که تولید علم در روسیه به قدر کافی وجود دارد، اما نحوه نادرست انتقال و ارایه آن در بازار بین الملل موجب شده که این کشور به طور شایسته شناخته نشود. در سال‌های اخیر شاهد سیل عظیم دانشجویان ایرانی به دانشگاه‌های روسیه هستیم. با توسعه روابط ایران و روسیه و با توجه به قرابت این کشور با ایران، جوانان ایرانی به عناوین مختلف تصمیم به تحصیل در دانشگاه‌های روسیه را می‌گیرند. در این مقاله مولف با انجام مصاحبه‌هایی کوتاه با 30 نفر از دانشجویان ایرانی (خانم و آقا) شاغل به تحصیل درروسیه، سعی دارد وضعیت تحصیلی و زندگی دانشجویان و همچنین معایب و مزایای تحصیل در این کشور را تا حدودی به تصویر بکشد. سوال این است که با چه انگیزه و هدفی جوانان ایرانی کشور روسیه را برای تحصیل و یا ادامه تحصیلات خود انتخاب می‌کنند؟ چند درصد از آنان با علم به تمام مسایل موجود در این کشور، قدم به آنجا می گذارند؟
بر کسی پوشیده نیست که مساله خدمت اجباری
سربازی برای جوانان ایرانی چندان خوشایند نیست، به طوریکه تا حد امکان سعی در فرار از آن به شیوه‌های مختلف دارند. یکی از این شیوه‌ها برای افرادی که از توان مالی مناسب برخوردار هستند، تحصیل در دانشگاه‌های خارج از کشور است. این افراد با نگاهی به اطراف و بررسی شرایط اخذ ویزا، روسیه را بهترین گزینه می‌یابند. زیرا
اخذ پذیرش و ویزا از روسیه جهت تحصیل به راحتی میسر است. همان طور که از گفتگو با دانشجویان شاغل به تحصیل در این کشور برمی آید، عده‌ای برای ادامه تحصیل خود قصد عزیمت به کشورهایی را داشته‌اند که اخذ ویزا و پذیرش از دانشگاهها چندان راحت نیست. این افراد به اجبار برای داشتن سطح تحصیلات بهتر باز کشور روسیه را انتخاب کرده‌اند که در غالب موارد چندان راضی به نظر نمی آیند. از عمده دلایلی که این افراد برای عدم رضایت کامل خود مطرح می‌کنند، مساله تسلط به زبان است. زیرا این افراد تا قبل از حضور در روسیه هیچگونه آشنایی با زبان روسی نداشته و یا در حد یک دوره کوتاه مدت آموزش زبان در موسسات بوده است و پر واضح است که این سطح دانش نمی‌تواند برای حضور در دوره‌های
کارشناسی ارشد و دکتری کافی باشد، خصوصا در رشته‌های علوم پایه و پزشکی که روس‌ها چندان بر اصطلاحات بین المللی تکیه ندارد.
غالب افرادی که رضایت چندان زیادی از سطح آموزش دانشگاه و رشته خود ندارند، دانشجویانی هستند که در رشته‌های علوم پزشکی تحصیل می‌کنند. جای بحث نیست که در برخی رشته‌های علوم پزشکی، دانشمندان روس در دنیا مطرح هستند، اما در مباحث علمی همیشه دو مساله وجود دارد؛ در دست داشتن علم و انتقال آن. در این جا علم هست، اما بحث در انتقال و یا نحوه انتقال است. در برخی موارد مشاهده می‌شود که دانشجویان روس و خارجی که در یک دوره قرار دارند، به طور جداگانه برخی کلاس‌ها را می گذرانند. این جداسازی دانشجویان می‌تواند به دلیل عدم تسلط کافی
دانشجوی خارجی در فهم مطالبی باشد که توسط استاد در کلاس‌ها مطرح می‌شود و از طرف دیگر به دلیل سیاست‌های دانشگاه در عدم ارایه صددرصد مطالب به دانشجویان خارجی. بنابراین، نمی‌توان سطح علمی دانشگاه را زیر سوال برد، اما می‌توان عدم رضایت دانشجویان این رشته‌ها را تا حد زیادی به دلیل عدم تسلط کافی بر زبان روسی دانست. دانشجویانی که در دوره‌های تخصصی علوم پایه و پزشکی تحصیل می‌کنند از شیوه آموزش اساتید روس و در اختیار قرار دادن به اصطلاح فوت کوزه گری به دانشجوی خارجی نهایت رضایت را دارند.
اما از میان تمام دانشجویان شاغل به تحصیل، تنها کسانی که بیش از همه راضی به نظر می رسند، دانشجویان رشته‌های علوم انسانی از قبیل رشته‌های زبان روسی (زبانشناسی، آموزش زبان، ادبیات)، تاریخ روسیه، فرهنگ شناسی، فلسفه، و امثالهم می‌باشد. بنابراین از همین جا می‌توان نتیجه گرفت که بحث انتخاب رشته و وارد شدن به یک مقطع تحصیلی مساله‌ای حایز اهمیت می‌باشد. انتخاب رشته، یعنی انتخاب مسیر آینده، یعنی انتخاب اینکه سال‌های عمر را در چه مسیری بگذرانی، بنابراین در روسیه بایستی به سراغ رشته‌هایی رفت که پس از اتمام آن بر عمر رفته افسوس نخورد. در این زمینه مسئولین کشور نقش بسزایی دارند. با اطلاع رسانی مناسب و در اختیار قرار دادن اطلاعات کافی به جوانان در داخل کشور و با سیاست گذاری مناسب فرهنگی، می‌توان خط مشی جوان، آینده وی و به طبع آینده کشور را مشخص کرد. چند سالی است که سیاست‌ها بر افزایش رشته زبان شناسی روسی پیش می رود، تا حدی که تصمیم بر آن شد که عده‌ای از دانشجویان از دوره لیسانس با حمایت دولتی به تحصیل در زبان روسی پرداخته و مترجمین و مدرسین آینده را تشکیل دهند. این مساله به اعتقاد مولف دارای سه مشکل است؛
1) جوان با قرار گرفتن دایمی در محیط روسی زبان و تحصیل به زبان روسی، البته، تسلط بسیار خوبی پیدا می‌کند و قادر خواهد بود در حوزه‌های مختلف ارتباطی زبان وارد شود، اما به دلیل دور بودن از زبان و ادبیات فارسی، در زبان مادری خود دچار ضعف می‌شود. این مساله برای یک مترجم، بزرگترین ایراد محسوب می‌شود. بنابراین ورود پس از مقطع اتمام مقطع لیسانس مفیدتر خواهدبود.
2) تمرکز سیاست‌ها بر زبان روسی است که مانع از اطلاع رسانی در سایر رشته‌ها می‌شود، رشته‌های هنری از قبیل تئاتر، معماری، مجسمه سازی و بسیاری دیگر تقریبا همیشه از نگاه‌ها دور مانده اند، حال آنکه در این زمینه روسیه از هنرمندانی بی نظیر برخوردار است.
3) دانشجویان زبان روسی پس از اتمام تحصیلات، در شکل مثبت خود مترجمین مناسبی برای متون علوم انسانی و البته نه در تمام شاخه‌ها خواهند شد. کشور برای برقراری ارتباطی مناسب تر و نزدیک تر بایستی مترجمینی در حوزه‌های مختلف داشته باشد. بنابراین تخصصی کردن این مترجمین در رشته‌های مختلف از قبیل اقتصاد، صنعت، فرهنگ و سیاست، حقوق و ... در طول تحصیل از اهمیت بالایی برخوردار است که حتما باید در سیاست‌گذاری‌ها مورد توجه قرار گیرد.
در اين بين، عدم تایید مدرک برخی دانشگاهها یکی از مشکلاتی است که غالب دانشجویان علوم پزشکی به آن اشاره دارند. طبق قوانین، حتي افرادی كه دانشگاه محل تحصیلشان مورد تاييد وزارت علوم قرار دارد، بايد دو مرحله آزمون علوم پايه و جامع را بگذرانند و پس از قبولي در آنها، دو سال و نيم دوره تكميلي را در يكي از دانشگاه هاي ايران بگذرانند تا بتوانند نظام پزشكي خود را دريافت كنند. پر واضح است كه علاوه بر صرف هزينه و زمان در خارج از كشور هزينه و زمان ديگري نيز صرف اين دوره تكميلي مي شود. اما دانشجویان رشته‌های علوم پایه و علوم انسانی در صورت انتخاب درست دانشگاه بر حسب فهرستی که در سایت رایزنی علمی سفارت ایران جهت اطلاع قرار داده شده است، با چنین مشکلاتی روبرو نخواهند شد.
مشکلات اجتماعی و امنیتی
سرمای مسکو را می‌توان در چهره مردم این شهر مشاهده کرد. نبود آفتاب یکی از دلایلی است که روح مردم را خسته و چهره‌ها را بی حالت می‌کند. تفاوت‌های فرهنگی مردم شرق و غرب موجب می‌شود که افراد نتوانند به شکلی راضی کننده با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. حضور چند ماهه افراد در هر کشور بیگانه می‌تواند با شوک فرهنگی همراه باشد که برطرف شدن آن با توجه به خصوصیات اخلاقی خود شخص و با توجه به توانایی سازگاری با شرایط می‌تواند در افراد متفاوت باشد. برخی از دانشجویان با یک ماه حضور در این شهر به راحتی با محیط سازگار شده و برخی تنها با گذشت شش ماه و یا حتی یک سال توانسته‌اند با محیط اطراف خود ارتباط برقرار کرده و آنچه پیرامونشان رخ می دهد را درک کرده، بپذیرند. اما مساله امنیت زندگی چیزی است که همیشه برای انسان ضروری می نماید.
بر کسی پوشیده نیست که در روسیه گروهک‌های نژاد‌پرست و افراطی‌گرا به راحتی فعالیت می‌کنند. با این حال تا کنون شاهد مشکلی برای دانشجویان ایرانی نبوده ایم و اکثر دانشجویان آقا معتقدند که امنیت متوسط و حتی خوب است. دانشجویان خانم شاغل به تحصیل نیز امنیت را متوسط و یا پایین مطرح می‌کنند و اکثر افراد از نگاه‌های خاصی که به حجابشان می‌شود چندان خرسند نیستند. با اینکه دومین دین رایج روسیه پس از مسیحیت ارتدوکس، دین اسلام می‌باشد و با تمام حمایتی که دولت از دین اسلام دارد، اما متاسفانه، به دلیل اقدامات نادرست گروه‌های افراطی گرا که حتی ممکن است متشکل از مسلمان نیز نباشند، نگاه مردم به مسلمانان چندان خوب نیست. اما در این مورد نیز تا کنون مشکل خاصی در رابطه با ایرانیان ساکن و یا شاغل به تحصیل مشاهده نشده است. حتی برخی از خانم‌ها شرایط را در اینجا بهتر از ایران ارزیابی می‌کنند و معتقدند که هیچگونه مزاحمتی برایشان ایجاد نشده است.
یکی از مسایلی که غالبا خانواده‌های ایرانی و یا مسئولین جامعه را در هنگام ورود جوانان به دنیای تقریبا اروپایی نگران می‌کند، مسایل انحرافی موجود در این کشور است. مسایلی که ممکن است اگر جوان از سن و سال کافی و هدف درست برخوردار نباشد، باعث به تباهی کشاندن و تلف کردن عمر وی شود. در این خصوص خوشبختانه می‌توان از تمام دیده‌ها و شنیده‌های شخصی و تجربه سایرین شاید با آماری تجربی بتوان گفت تعداد دانشجویانی که هدف خود را در اینجا گم کرده و در مسیری نامناسب قرار گرفته‌اند تنها 20 درصد از کل باشد که غالبا نیز از میان جوانان کم سن و سال آقا می‌باشند. در بسیاری از موارد عینا مشاهده می‌شود که دانشجویان ایرانی در میان دانشجویان سایر کشورها درخشش بیشتری دارند. با اکثر مسئولین دانشگاهی که به گفتگو می‌نشینیم، از هوش و ذکاوت جوانان ایرانی و فعال بودن آنها صحبت به میان می آید که این مساله در جای خود جای افتخار دارد.
زندگی در خوابگاه و هزینه‌های زندگی
مشکلات خوابگاه در هشتاد درصد موارد وجود دارد. می‌توان گفت که 99 درصد خوابگاه‌ها به دانشجویان اجازه زندگی تک نفره در اتاق‌های دونفره را نمی‌دهند و اگر چنین اجازه‌ای را در موارد خاص بدهند، در ازای پرداخت مبلغ گزاف ماهانه خواهد بود. تناسب فرهنگی همیشه وجود ندارد، حتی بین دو نفر از دو کشور نزدیک به هم. با این حال، خوابگاه مکانی تعریف شده است، محلی است برای زندگی تمام دانشجویان از کشورها و فرهنگ‌های مختلف و دانشجو راهی به جز وفق دادن خود با شرایط ندارد. بسیاری از دانشجویان ایرانی گله مند هستند که ارگان‌های دولتی حاضر در روسیه به وضعیت آنان در خوابگاه‌ها توجهی ندارند که البته این مساله بیشتر شامل افرادی می‌شود که مجبورند هزینه بالایی برای استفاده از خوابگاه دانشگاه دیگر پرداخت کنند (دانشگاه محل تحصیل فاقد خوابگاه است و یا خوابگاه از فضای کافی برخوردار نیست) و افرادی که متاهل هستند. در برخی از دانشگاه ها، از قبیل دانشگاه دولتی مسکو، خوابگاهی برای افراد متاهل تعریف نشده است. و ریاست خوابگاه نیز اعلام کرده است که من بعد دانشجویان حق ندارند به صورت متاهلی حضور داشته باشند. تنها متاهلینی پذیرفته می‌شوند که هر دو شاغل به تحصیل در دانشگاه مذکور باشند، در غیر اینصورت مجبور به زندگی جداگانه خواهند بود.
دانشجویان امیدوار هستند که مسئولین به این مساله رسیدگی کنند، زیرا یکی از شروط اعزام دانشجوی بورس داخلی، متاهل بودن شخص و زندگی مشترک در کشور محل اعزام است. یکی دیگر از مشکلاتی که دانشجویان در مسکو با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، هزینه‌های بالای زندگی و پایین بودن ارزش پول داخلی در مقابل روبل است. به طور حدودی می‌توان گفت که هر 30 روبل معادل یک دلار یا 1000 تومان است. این مساله در تمام شهرهای روسیه مشاهده نمی‌شود. زندگی در شهرهای مختلف روسیه متفاوت می‌باشد و به تبع آن مخارج نیز تفاوت بسیار زیادی دارد. مسکو و سنت پترزبورگ در میان شهرهای روسیه، گران ترین محسوب می‌شوند. کیفیت مواد غذایی نسبتا خوب است و در برخی موارد از ایران نیز بهتر است، اما این قیمت‌های بالا برای دانشجویانی که شغلی نیز ندارند باعث می‌شود که زندگی کمی با سختی بگذرد. هر چند که در بسیاری موارد می‌توان گرانی قیمت مواد غذایی و میوه را با تهران مطابقت داد. گران ترین مواردی که فورا در مسکو به چشم می خورد، پوشاک است که حتی در بسیاری موارد قیمت کالا در فصل حراج (پس از افت قیمت) با قیمت کالای مشابه در ایران برابری می‌کند. اکثر دانشجویان ایرانی در فرم پرسشنامه هزینه زندگی را سنگین اعلام کرده اند.
حمایت نهادهاي دولتی از دانشجویان ايراني
با تمام تلاشی که ارگان‌های دولتی در ايران در رسیدگی به مسایل و انجام برنامه‌های مختلف فرهنگی و علمی دارند، خلأيی برای دانشجویان باقی مانده که از آن به حمایت کم ارگان‌ها یاد می‌کنند. عده‌ای از دانشجویان اذعان دارند که از میزان حمایت ارگان‌ها بی خبرند و عده‌ای نیز از حمایت ناکافی صحبت می‌کنند. با اینکه گاها نشست‌هایی با حضور مسئولین ایرانی از طرف وزارت علوم و امثالهم برگزار می‌شود که در آن از سیاست‌های جدید سازمان و برنامه‌های آینده سخن می رود، اما بسیاری از دانشجویان تنها پس از گذشت مدت زمانی از این نشست‌ها مطلع می‌شوند. نمی‌توان گفت که کدام یک از طرفین به طور صددرصد مقصر است، اما شاید عدم اطلاع‌رسانی کافی در این زمینه باعث شده که امروز بسیاری از دانشجویان در خصوص افزایش سرمایه گذاری داخلی بر دانشجویان که به صورت اعطای
بورسیه می‌باشد، اظهار بی اطلاعی کنند و تنها کسانی از این سیاست مطلع باشند که خود موفق به دریافت بورسیه داخلی و یا بورسیه دولت شده باشند. اینکه قصور از کیست و سیاست گذاری‌ها به چه نحو می‌باشد را در زیر علامت سوال باقی می گذاریم.
یکی از مواردی که مسئولین در آن کمی قصور کرده‌اند و توجه به آن می‌تواند آینده بهتری را برای کشور و جامعه رقم بزند، شناسایی و استفاده از دانشجویان هدفمند در روسیه است. همانطور که اشاره شد، دانشجویان ایرانی در بسیاری از رشته‌ها قابلیت‌های بسیار بالایی دارند، اما متاسفانه به دلیل شناخته نشدن، پس از اتمام تحصیلات با مشکل استخدام و کار مواجه می‌شوند. مسئولین داخلی و ارگان‌های حاضر در روسیه می‌توانند با شناسایی این دانشجویان و اقدام به حمایت از ایشان در بخش‌های مورد نیاز کشور، نه تنها نیاز خود را مرتفع سازند، بلکه در دانشجو نیز ایجاد انگیزه کنند. دانشجو وقتی آینده خود را تامین احساس کند، با تمرکز بیشتری به پیش در مسیر خود حرکت خواهد کرد. این یعنی موفقیت دو طرفه.
شركت‌هاي اعزام دانشجو به روسيه
بایسته است در این مطلب کوتاه اشاره‌ای نیز به شرکت‌ها و موسساتی داشته باشیم که حتی با وجود نام پرآوازه و تجربه و اعتباری که برای خود طی سالیان طولانی بوجود آورده‌اند، کمی با مسایل اخلاقی و وجدانی بیگانه هستند. کم نیستند دانشجویانی که با تکیه و اعتماد به این قبیل موسسات، با پرداخت هزینه‌های هنگفت قدم به خاک روسیه می‌گذارند، اما در کمال ناباوری تنها رها شده و بدون دانستن زبان با چنان شوکی مواجه می‌شوند که بلافاصله قصد بازگشت می‌کنند. این شرکت‌ها که در میانشان، شرکت‌های معتبر نیز وجود دارد، با اخذ مبالغ بالا که غالبا نیمی از آن حق الزحمه خودشان می‌باشد، دانشجو را به مقصد نهایی در روسیه انتقال داده و سپس او را در محیطی که به سختی می‌تواند ارتباط برقرار کند، رها می‌کنند. متاسفانه روس‌ها در زبان انگلیسی بسیار ضعیف هستند و تنها زبانی که در این کشور می‌توان بکار برد، زبان‌های روسی و تا حدی ترکی است. غیر از آن، تنها با اساتید می‌توان به زبان انگلیسی صحبت کرد، و البته نه همه اساتید.
جمع‌بندي
- روسیه منبعی غنی و دست یافتنی برای کسانی است که هدفی مشخص پیش‌رو دارند. در این کشور منابع ارزشمند علمی به وفور در دسترس قرار دارد، اما تنها برای کسانی که جویای آن باشند. تحصیل در دانشگاه‌های این کشور امکان دستیابی به بسیاری از گنجینه‌های علمی این مرز و بوم را که حاصل سال‌ها تلاش و زحمت اندیشمندان بزرگ آن است، برای هر دانشجو در هر رشته و مقطع فراهم می‌سازد. غالب اساتید روس به راحتی حاضرند دانش خود را در اختیار علاقه مندان واقعی علم قرار دهند. دانشگاه‌های روسیه غالبا دارای کتابخانه‌های غنی هستند که دانشجو به صرف تحصیل در دانشگاه مذکور می‌تواند بدون صرف هزینه، بسیاری از کتب مورد نیاز خود را در طول ترم در اختیار داشته باشد. به عبارتی شرایط برای تحصیل در اکثر دانشگاه‌های روسیه فراهم است، تنها چیزی که دانشجو نیاز دارد، اراده قوی و علاقه به تحصیل می‌باشد. به طور مثال کتابخانه بزرگ لنین که یکی از شاهکارهای جهان به شمار می‌رود، برای تمامی دانشجویان قابل دسترس می‌باشد. این کتابخانه بسیاری از منابع نایاب و حتی نسخه‌های خطی قدیمی را در خود جای داده است. دانشجو با تهیه بسیار راحت و سریع کارت عضویت می‌تواند به تک تک این کتابها دسترسی پیدا کند.
- با اشاره به حضور دانشمندان بزرگ و فناوری بالای روسیه در عصر کنونی و قدمت برخی علوم پایه در این کشور، تنها راه و یا شاید بهترین راه برای انتقال علم و تکنولوژی به کشور، دانشجویان هستند. حضور طولانی مدت و تحصیل و آشنایی با جوانب مختلف علوم یکی از راه‌های گسترش تکنولوژی در کشور می‌باشد. بنابراین مسئولین با سرمایه گذاری در این زمینه می‌توانند، تکنولوژی را به شکل بهینه وارد کنند، البته این سیاست در حال اجرا است، اما با توسعه آن نتیجه بهتری خواهیم گرفت.
- انتخاب درست رشته و هدفمند بودن از مسایلی است که هر دانشجو بایستی در مرحله اول تصمیم گیری خود برای ورود به روسیه قرار دهد. نباید فراموش کرد که در راه کسب علم و دانش، دانشجو همیشه در راس هرم قرار دارد و مجموعه دانشگاه و محیط تنها ابزارهایی هستند که وی باید نحوه درست استفاده از آنها را فرابگیرد. در این امر مسئولین سیاست گذار و مسئولین اجرایی کشورمان نیز می‌توانند با تصمیمات درست و اقدامات مناسب و تاثیر گذار خط سیر دانشجویان را جهت دهی کرده و ایشان را در مسیر درست هدایت کرده و تا رسیدن به مقصد نهایی وی را همراهی کنند تا دانشجو پس از اتمام تحصیلات مغبون نگردد.
- مساله دیگر اینکه، هیچ گاه شرایط نمی‌تواند به طور صد درصد مورد رضایت افراد باشد، اما ارگان‌های دولتی همان طور که بسیاری از دانشجویان مطرح می‌کنند، به عنوان نماینده دولت ایران از امکان بالایی برای ارتباط گیری و حل مشکلات دانشجویان در خوابگاه‌ها و دانشگاهها برخوردارند. استفاده بیشتر از این امکان می‌تواند آرامش خاطر بیشتری را برای افراد در حال تحصیل فراهم سازد.
- در نهایت از رایزنی علمی ايران در روسيه که در کنار سفارت تهران در مسكو با دلسوزی به امور دانشجویان ايراني شاغل به تحصیل در اين کشور رسیدگی می‌کنند، تشکر می‌کنیم. از آقای ابوذر ابراهیمی‌ترکمان رایزن فرهنگی ایران در مسکو که با نظرات سودمندشان اینجانب را در نوشتن مطلب حاضر یاری کردند، نيز بسیار تشکر می‌کنم.
نويسنده: فرزانه شفیعی
