شايعه Rumor

«شایعه عبارت است از یک گزاره(موضوع) خاص و گمانی که ملاکهای اطمینان بخش رسیدگی در وجود وجود نداشته باشد؛ که معمولاً به صورت شفاهی از فردی به فرد دیگر انتقال می‌یابد».[1] در علم ارتباطات، شایعه را گفتمان‌های غیر رسمی و نامعتبر و در نتیجه نهایی اطلاعات وارسی نشده می‌دانند که در چند مرحله در چارچوب نظام ارتباطی پرورانده شده است و از آنجایی که اطلاعات در هر مرحله دست به دست شده است، اغلب تحریفاتی در آنها صورت می‌گیرد. ممکن است بعد از چندین بار تحریف، محصول نهایی به کلی با آنچه در ابتدای کار منتقل شده متفاوت باشد. «هنگامی که افراد به شدت مشتاق کسب خبر درباره چیزی هستند، اما نمی‌توانند اطلاعات موثقی بدست آورند، مستعد پذیرش شایعه‌ها می‌شوند. اگر پیشداوریهای افراد(در تأیید یا نفرت)، چنین شایعه‌هایی را توجیه کنند، احتمال گسترش بیشتری دارند».[2] «به نظر می‌رسد که دو شرط "اهمیت" و "ابهام" در انتقال شایعه، قانون اصلی شایعه را توضیح دهد. بدین معنا که فرمول حدت و شدت شایعه را می‌توان به این صورت تعریف کرد: میزان رواج شایعه تقریباً برابر است با حاصلضرب اهمیت در ابهام موضوع مطروحه در آن شایعه».[3] به بیان واضح‌تر، میزان رواج شایعه برابر اهمیت موضوع برای فرد و میزان ابهامی که در آن موضوع برای مخاطب وجود دارد؛ برای مثال در اغراض احساسی، عواطف توسط شایعه توجیه و معقول جلوه داده می‌شود. شایعات اغلب در یک وضعیت بحرانی(عاطفی، سیاسی و...) برای کاهش فشارها و اغتشاشات ذهنی است. شایعات اشکال مختلفی دارند برخی کوتاه و برخی دیگر بسیار معضل‌ترند. بعضی شایعات در گروه کوچکی از افراد و برخی در سطح جامعه مطرح هستند. زمانی که هیجانات، شدت بیشتری به خود می‌گیرند، تعداد افرادی که به زنجیره شایعه می‌پیوندند افزایش می‌یابد. از آنجایی که مردم معمولاً به هنگام مواجه با شایعه آن را به عنوان «یک شایعه» تشخیص نمی‌دهند، به ندرت از باور کردن آن روبرو می‌تابند. مخاطبان شایعه اندیشمندان ارتباطات، مخاطبان شایعه را چند دسته عنوان می‌کنند: دسته اول به جای آنکه پیام را به وقت پردازش کنند یا در مورد صحت و ستم آن جستجو کنند، عین آنچه را که شنیده‌اند به سایرین منتقل می‌کنند و طبیعی است که به علت دقت ناکافی، فراموشی، هیجان و ... تا حدی در آن دخل و تصرف نیز صورت می‌گیرد؛ دسته دوم صلاحیت لازم برای درک موضوع مطرح شده به صورت شایعه را ندارند، اما متکی بر آراء صاحبنظران هستند و سعی در آگاهی از حقیقت موضوع دارند؛ دسته سوم افرادی هستند که از شایعات به شدت استقبال می‌کنند و خود را همرنگ افرادی که شایعه‌پراکن هستند، جلوه می‌دهند و خود نیز از شایعه‌سازی دریغ نمی‌ورزند؛ دسته چهارم انسانهای آگاهی هستند که نه تنها به سادگی هر مطلبی را نمی‌پذیرند؛ بلکه تلاش در مبارزه با شایعه‌پراکنی و پیشگیری از آن دارند.[4] راه حل مقابله با شایعه راه‌حلهایی که برای مقابله با شایعه از جانب اندیشمندان ارتباطات پیشنهاد شده عبارتند از: 1- در سطح ملی، آگاه نگاه داشتن مردم نسبت به رویدادهای اجتماعی، اطلا‌ع‌رسانی سریع و صحیح که این امر زمینه اعتماد متقابل بین دولت و ملت را فراهم ساخته و منبع موثق اخبار اجتماعی از سوی دولت زمینه‌ بسیاری از سوء تفاهمات و اخبار نادرست را از بین می‌برد. 2- سفارش در زدودن نگرانی‌های اضطراب‌های عمومی، گام مؤثری در پیشگیری از شایعات است گفته می‌شود که شایعات هنگام بهبود نسبی اوضاع، کمتر زمینه بروز و ظهور پیدا می‌کند. 3- تعمیق بینش مردم و افزایش بصیرت افراد با اجرای برنامه‌سازی و آموزش همگانی راهبردی برای شناسایی ماهیت شایعه و تقویت توانایی افراد در سنجش صحت و سقم قیام‌ها می‌باشد. پرورش تفکر منطقی در آحاد جامعه و تعالی اخلاق دینی، راهکاری مناسب برای پیشگیری از شایعه سازی است. برخی دیگر معتقدند شایعه تنها یک امر مذموم نیست بلکه در برخی مواقع کارکرد دارد و از واقعیاتی دم می‌زند که صراحتاً گفته نمی‌شود. رسانه‌های گروهی در بسیاری مواقع به دلیل مصلحت نسبی از بیان برخی واقعیات خودداری می‌کنند که در این مواقع شایعه کارکرد پیدا می‌کند. اما در این مواقع نیز جستجو برای دریافت منبع و فرستنده پیام ضروری به نظر می‌رسد.[5] [1]. آل‌پورت، گردن و پستمن، لئو؛ روان‌شناسی شایعه، تهران، مرکز تحقیقات و مطالعات و سنجش برنامه‌ای صدا و سیمای جمهوی اسلامی ایران، چاپ دوم، 1374، ص 9. [2]. کوئن، بروس؛ مبانی جامعه‌شناسی، غلامعباس توسلی و رضا فاضل، تهران، سمت، چاپ سوم، پائیز 1373، ص330. [3]. آل‌پورت،‌همان، ص 45. [4]. خالدی، سمانه؛ مقاله شایعه، روزنامه 19 دی قم، شماره 325، 3 شهریور، 1383، ص7. [5]. آل‌پورت؛ همان، ص211 و خالدی، سمانه؛ همان. منبع : پژوهه