جامعه اطلاعاتي Information Society

اطلاعات به نماد عصری مبدّل گردیده كه ما در آن زندگی می‌كنیم. امروزه بارها سخن از یك انفجار اطلاعاتی، یك انقلاب، تكنولوژی اطلاعاتی و حتّی یك جامعۀ اطلاعاتی به میان می‌آید. اصطلاح جامعۀ‌ اطلاعاتی، بازگوكنندۀ توسعۀ تكنولوژیهای نوین اطلاعاتی و تجدید سازمان جامعه، پیرامون جریان اطلاعات است. امروزه اطلاعات در تمام صور خود به كمك شبكه‌های انفورماتیك با سرعتی بیش از پیش در دسترس است. این روند با توجّه به كاربرد روز افزون بزرگراههای اطلاعاتی در حال سرعت گرفتن بوده و اطلاعات به عنوان یك كالای بیش از پیش قیمتی، در عرصۀ تمدّن كنونی جهان ظاهر می‌شود. استقرار این جامعه سبب ایجاد صنایع، مشاغل و محصولات تازه می‌گردد. واقعیتی كه زمینه‌های اقتصادی جامعه را با مظاهر جدیدی مواجه می‌كند.[1] زیرساخت‌های جامعۀ اطلاعاتی را می‌توانیم در سه دستۀ زیر قرار دهیم: 1)زیر ساخت‌های ارتباطات از راه دور؛ 2) زیر ساخت‌های مرتبط با دانش‌ها؛ 3)زیر ساخت‌های تكنولوژیك مرتبط‌كنندۀ اطلاعات.[2] در واقع جامعه‌ی اطلاعاتی قبل از هر چیز مولود پیوندهای سخت افزاری و نرم‌افزاری متعدّدی است كه ریشه در ساختار فنّی – اجتماعی آن دارد. در اینجا می‌توان به مواردی از آنها اشاره كرد: دیجیتال، پیدایش زبان‌های نوین كامپیوتری مثل(Gmail)، توسعۀ تمامی اجزاء شبكه‌های مخابراتی مثل(كابل نوری، ماهواره، تلفی‌ها) و بالاخره پیوند همگی آنها در ساختاری به نام اینترنت كه شبكه را عملاً از دیوارهای قبلی(سازمانی، محلی، ملّی) رها می‌سازد. جامعه اطلاعاتی دربردارندۀ صور نوین ارتباطی در پرتو ابزارهای خاصّی مثل اینترنت می‌باشد كه می‌توان به دوستیابی، كنفرانس، مناظرۀ الكترونیك و ... اشاره كرد. این پدیده سبب ایجاد انواعی از اجتماعات مجازی در فضای الكترونیك گشته است. به این اعتبار می‌توان گفت فضاهایی با عناصر جدید و بدون مرزهای جغرافیایی و سیاسی، روابط اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌دهند.[3] ظهور جامعۀ اطلاعاتی مقارن با چند تحول مرتبط به هم است: 1)جهانی شدن اقتصاد؛ 2) ظهور اقتصاد مبتنی بر دانایی؛ 3)توسعه و كاربرد عمیق شبكه‌های ارتباطی و پیام‌های دیجیتال.[4] نقد جامعه اطلاعاتی جامعۀ اطلاعاتی اگر چه مزایای بی‌شماری دارد ولی در عین حال مورد انتقاد اندیشمندان نیز می‌باشد. به طوری كه عدّه‌ای قائلند جامعۀ اطلاعاتی به جای آنكه ما را از قیدهای مادّی آزاد سازد، مبارزه بقاء را شدّت می‌بخشد و انحصار ریشه‌ای فعالیت اقتصادی را بر ساحت‌های سیاسی و اجتماعی زندگی ما تحكیم می‌كند.[5] و همینطور عدّه‌ای معتقدند اطلاعات هر چه بیشتر باشد معنی كمتر می‌شود و دیگر نباید دنبال محتوای عمیق و یا مطالب دقیقه بود.[6] به عبارتی (کشورهای)جامعه‌ی اطلاعاتی را می‌توانیم چنین توصیف كنیم كه؛ اتكاء روز افزون بر فعالیت‌هایی كه مستقیماً با تولید، توزیع و كاربرد اطلاعات مرتبط است، سبب گردیده است كه بسیاری از كشورهای صنعتی جهان را، جامعه‌های اطلاعاتی بخوانند و در حقیقت این مفهوم ابتدا برای توصیف مشخصات نوین كشورهای فرا صنعتی به كار رفته است؛ كشورهایی كه در آنها همه چیز وابسته به اطلاعات است. واژۀ جامعۀ اطلاعاتی و مفاهیم شبیه به آن یعنی عصر اطلاعات و اقتصاد دانش، جامعه‌ای را توصیف می‌كند كه برای تولید انواع كالاها و خدمات، وابستگی‌ زیادی به كاربرد تكنولوژی اطلاعات در آن وجود دارد. جامعۀ صنعتی برای افزایش كار بدنی انسان‌ها، به نیروی درونی و موتورها نیازمند بود، ولی جامعۀ اطلاعاتی برای افزایش كار ذهنی نیازمند تكنولوژی كامپیوتر است.[7] تفاوت جامعه اطلاعاتی با جامعه توده‌وار مفهوم جامعۀ اطلاعاتی با مفهوم جامعۀ توده‌وار به كلی متفاوت است. در حالی كه جامعۀ توده‌وار بر ارتباطات یك سویه تأكید دارد، جامعۀ اطلاعاتی به ارتباطات دو سویه اهمیت می‌دهد و متمایل به گسترش علایق متعددد است. این امكان وجود دارد كه در قلمرو تحلیل و تعریف جامعۀ اطلاعاتی، هر كدام از نظریه‌پردازان معیارهای مختلفی را برای تشخیص جامعه‌ی نو، عرضه كنند؛ ولی همۀ آنها را می‌توان در معیارهای تكنولوژیك، اقتصادی، شغلی، مكانی و فرهنگی خلاصه كرد. البته نیازی نیست كه این تعاریف مانعةالجمع باشند. مثلاً تعریف تكنولوژیك جامعۀ اطلاعاتی بر نوآوری فوقالعاده تكنولوژیك بنا شده است. مفهوم كلیدی این تعریف در پیشرفتهای خیره‌كنندۀ پردازش، نگهداری و انتقال اطلاعات و در واقع به كاربرد تكنولوژیهای اطلاعاتی در تمامی زوایای حیات اجتماعی انجامیده است؛[8] یا معیار اقتصادی كه بیانگر ظهور شاخۀ فرعی معتبری در امور اقتصادی است كه به نوبۀ خود به اقتصاد اطلاعات مربوط می‌شود. رویكرد اقتصادی به اطلاعات، حاوی جداول آماری پرحجمی است كه ابعاد كیفی جامعۀ اطلاعات را تحت الشعاع قرار می‌دهد.[9] [1]. محسنی، منوچهر؛ جامعه‌شناسی جامعۀ اطلاعاتی، تهران، دیدار، 1380، چاپ اول. ص 9. [2]. همان، ص 22. [3]. همان، ص 12-11. [4]. همان، ص 19. [5]. پارسا، خسرو؛ جامعه انفورماتیك، تهران، آكد، 1379، چاپ اول، ص 11. [6]. همان، ص 20. [7] . محسنی، ص 17. [8]. وبستر، فرانك؛ نظریه‌های جامعۀ اطلاعاتی، ترجمۀ قدیمی، تهران، قصیده‌سرا، 1380، چاپ اول، ص21-20. [9]. همان، ص 33 و 29. منبع : پژوهه