پرتال دانشگاهی کشور پرتال دانشگاهی کشور
University Portal of Iran




کلمات مرتبط

    نتایج کارشناسی ارشد 1402 نتایج ارشد 1402 دفترچه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد امریه سربازی استخدام تامین اجتماعی استخدام شرکت نفت استخدام آموزش و پرورش استخدام بانک پذیرش بدون کنکور منابع کارشناسی ارشد منابع دکتری استخدام شهرداری آگهی استخدام پليس استخدام نیروی انتظامی لیست همایش های بین المللی لیست سمینار لیست کنفرانس سالن همایش مقاله ISI دانشگاه پيام نور استخدام بانک پاسارگاد سازمان سما استخدام بانک شهر استخدام بانک گردشگری آگهی استخدام بانک صادرات استخدام بانک پارسیان پودمانی علمی کاربردی 1402 استخدام دولتی استخدام استانداری استخدام آتش نشانی استخدام وزارت نيرو استخدام ديپلم استخدام برنامه نویس استخدام حسابدار نمونه سئوالات کارشناسی ارشد نمونه سئوالات دکتری ارزشیابی مدرک دانشگاه پیام نور فراگير دانشپذير مدرک دیپلم مدرک کارشناسی انتخاب رشته کنکور سراسری 1402 عدح.هق daneshgah پردیس دانشگاهی شهریه دانشگاهها آگهی استخدام تهران azad karshenasi arshad kardani peyvasteh azmoon konkoor mba مجازی mba یکساله مدرک mba
 اخبار دانشگاهی کشور / آموزش های عمومی          22 اسفند 1389 - 13 March 2011



شورای عالی آموزش و پرورش از نهادهای بسیار موثری است که دارای جایگاه رفیعی در نظام آموزشی است و وظایف مهمی را به عهده دارد.

بررسی های مقایسه ای برخی شاخص های عملکرد سنواتی شوراها مبین این واقعیت است که شوراهای آموزش و پرورش به مرور نقش واقعی خود را در تصمیم گیری های استانی و منطقه ای آموزش و پرورش و رفع مشکلات آن ایفا می کنند. به منظور آشنایی بیشتر با وظایف دفتر توسعه مشارکت های مردمی امور شوراها مختصری به نحوه عملکرد این بخش می پردازیم. قانون تشکیل شوراهای آموزش و پرورش در ۲۶ دی ۱۳۷۲ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و طبق این قانون تحقق مشارکت و نظارت مردم در امر آموزش و پرورش ، بهره گیری از تمامی منابع و امکانات جهت تاسیس ، توسعه و تجهیز فضاهای آموزشی و پرورشی و تسهیل در فعالیت های اجرایی این سازمان مدنظر قرار گرفت. در این ارتباط سیاست راهبردی برای تحقق ظرفیت های متعدد و نیل به اهداف این قانون طراحی شده که عبارتند از:

الف) معرفی ، تشریح و تبیین قانون.

ب) محقق ساختن ظرفیت های قانون (درون سازمانی)

ج) محقق ساختن ظرفیت های (برون سازمانی)

د) رفع محدودیت ها و ارتقای ظرفیت های قانون.

● نقش شورا در آموزش و پرورش

» امام علی (ع) : آدم خود رای هلاک می شود و آن کس که با اهل نظر مشورت کند در اقل آنان شریک می شود«

● مشارکت در نظام آموزش و پرورش

همان گونه که جامعه پذیری متفاوت از تعلیم و تربیت است، مشارکت نیز متمایز از همکاری می باشد. با توجه به نیازمندی نهاد آموزش و پرورش به مشارکت دانش آموزان برای حفظ پویایی خود، بررسی موانع آن یک ضرورت است که در این مقاله به آن توجه شده است.

نظام اجتماعی و حیات سیاسی جامعه بشری به تعاون و مشارکت اعضای آن بستگی دارد. این امر از طریق همیاری های مردمی استوار می گردد و آموزش و پرورش به عنوان نظامی اجتماعی نیازمند مشارکت و همکاری همه اجزای نظام است. این نظام بدون مشارکت مؤثر مردم و کارکنان در ابعاد علمی، فرهنگی، اقتصادی و عاطفی نمی تواند فرایند تعلیم و تربیت را به خوبی عملی سازد.

اگرچه مشارکت در امور آموزش و پرورش از روزگاران گذشته تاکنون به صورت های گوناگون انجام شده و در هیچ دوره ای تعطیل نگشته است، در مقابل تداوم و استمرار این امر، آنچه امروز بیش از هر زمان دیگر ضرورت دارد بررسی ویژگی های مشارکت و آسیب شناسی آن است. به این سبب است که بسیاری از پژوهندگان و متخصصان موضوع مشارکت معتقدند که این اصطلاح، مفهوم تازه ای نیست، اما باید آن را با دیدی نو نگریست. این اصطلاح مترادف همکاری نیست، بلکه شیوه ای است از اداره امور متناسب با نیروهای جدید و قدرتمند فعال دنیای کنونی. برای نگاه جدید ضرورت دارد نخست وضعیت موجود مشارکت ارزشیابی گردد و در پرتو دستاوردهای حاصل از این ارزشیابی، تلاش های لازم برای سازمان دهی آن انجام شود. در چنین فرایندی است که می توان دستاوردها را تقویت نمود و کاستی ها را کاهش داد یا برطرف کرد .

در سال های اخیر، نظام آموزش و پرورش کشور ما با مشکلات متعددی روبه رو بوده است. حل این مشکلات و برطرف کردن کاستی های آن یکی از دغدغه ها و نگرانی های جدی دست اندرکاران آموزش و پرورش است. رشد روزافزون جمعیت دانش آموزی و افزایش تقاضا برای آموزش، مستلزم فراهم آوردن محیط آموزشی مناسب همراه مشارکت تمام اعضای مدرسه در امور جاری آن است. اداره امور مدرسه باید مبتنی بر تصمیم گیری مشترک، استقلال نسبی، انعطاف پذیری، روش های غیرمتمرکز و مشارکت جویانه باشد تا فضای مدرسه را پویا، پرنشاط و فعال نماید و توانمندی ها و خلاقیت های مدیران و معلمان و دانش آموزان را شکوفا و متجلی سازد، از طرف دیگر سیاست های راهبردی آموزش و پرورش بر تمرکززدایی، مدرسه محوری و توسعه مشارکت همه جانبه متمرکز است که با تفویض اختیارات و مشارکت دانش آموزان در امور مدرسه، زمینه تحقق اهداف تعلیم و تربیت همگانی فراهم می شود .

متخصصان امروز می خواهند به ایجاد جهانی سالم و پویا کمک کنند، نه اینکه صرفاً دانش آموختگان را به بازار کار بفرستند. ما واقعاً می خواهیم فرصت های یادگیری را چنان فراهم کنیم که دانش آموزان امروز شهروندان فرهیخته و توانمند فردا شوند، مسلماً چنین شهروندانی که خوب تربیت شده اند برای فرزندان خود دنیای بهتری می سازند. کارفرمایان روشنفکر خواستار همکارانی هستند که در زمینه کار، سازمان و مشکلات همه جانبه بارقه ای از شور و هیجان داشته باشند؛ یعنی اعضای فعال تمام وقت در محیطی کیفی باشند. تعهد نسبت به بالا بردن کیفیت در آموزش و پرورش مستلزم مشارکت های فعال و مستمر در جهت بهبود آنچه به کار می بریم، می باشد. همگان در آموزش و پرورش تأکید دارند که باید دانش آموزان افرادی موفق و شهروندانی مؤثر در جامعه شوند، درحالی که فعالیت ها باید طوری طراحی شوند که دانش آموزان بتوانند خویشتن را در جهت کسب موفقیت یاری نمایند

● تعریف مشارکت، اهداف و قلمرو آن

"در نیکوکاری و پرهیزگاری یکدیگر را کمک کنید نه در گناه و تجاوز" (مائده/ ۵)

مشارکت از دیرباز با زندگی انسان ها پیوند داشته و زمان پیدایش آن به آغاز پیدایش خانواده و زندگی مشترک بین زن و مرد بر می گردد، به گونه ای که در این ارتباط، رشد و بالندگی آن ها فراهم شود. به تدریج مشارکت در زمینه های دیگر، مانند کار و صنعت، راه خود را گشود و سرانجام مردمان حق آن را یافتند که در تعیین سرنوشت خود صاحب اختیار شوند و در طراحی آینده خود مشارکت جویند. امروزه مشارکت را دانش نوین و علم رو به ظهور می دانند. محور توجه این علم جدید از عمل متقابل اجزا نشأت می گیرد. این علم به بررسی و کشف قابلیت و توانایی گستردگی اطلاعات نظام های مشارکتی مبادرت می کند، همچنین چگونگی تأثیر رفتار را در هنگامی بررسی می کند که نظام پیچیده تر از آن است که بتوان روی آن نظارت داشت.

پل زدن بر شکاف بین اهداف و اعمال، درگیری فرآیند مشارکت است. این درگیری نه فقط تنگنایی مدیریتی، که تنگنایی انسانی است و مشارکت پاسخی منطقی به شرایط و درگیری های امروزی است.

مفهوم مشارکت به معنی دست در دست هم گذاشتن برای انجام دادن کاری است و ابعاد آن می تواند اجتماعی، فکری، اقتصادی و حتی سیاسی باشد

مشارکت عبارت است از ایجاد نوعی همبستگی، تعلق و تلاش جمعی میان افراد جامعه به منظور نیل به نظام عادلانه اجتماعی ، مشارکت درگیری ذهنی و عاطفی اشخاص در موقعیت های گروهی است که آنان را بر می انگیزد برای دستیابی به اهداف گروهی، همدیگر را یاری دهند و در مسئولیت کار شریک شوند. بر اساس تعریف فوق درگیر شدن، یاری دادن و مسئولیت پذیری سه ویژگی مهم مشارکت می باشد .

در تعریفی دیگر مشارکت به معنی فراهم آوردن و گسترش بستر نقد مشترک برای هدف های مشترک است. بر پایه این تعریف، هنگامی که میان گروهی از مردم فرصت بررسی و نقد هدف ها و مقاصد مشترک فراهم آید و اطلاعات و دانش میان آنان به آسانی مبادله گردد، امکان دستیابی به شناخت و آگاهی همگانی فراهم می آید و بر اثر آن، حاصل کار و تلاش گروه فزونی می پذیرد. در پی داد و ستد آزاد و آسان اطلاعات، امکان تبدیل اطلاعات به شناخت و معرفت افزایش می یابد و به دنبال آن، تراز تولید و پدید آوردن، ابداع و ابتکار در میان افراد گروه فزونی پیدا می کند. در کنار چنین فراگردی، افراد با رغبت و اراده عمدی به پذیرش تصمیم های گروهی تن می دهند و آنچه فراهم آمده است از آن خود می پندارند و به آن متعهد می گردند. در این تعریف، فزونی شناخت و آگاهی مردم به دسترسی آسان آنان به اطلاعات بستگی پیدا می کند و ضرورت گسترش شناخت در کارها هویدا می شود. بالا رفتن درجه شناخت و معرفت نیز سرانجام در چگونگی کار و تولید فکری و ذهنی افراد اثر می گذارد و تراز کمی و کیفی تولید کالا و خدمات حاصل از تلاش مردمان توانمند را افزایش می بخشد. بر این اساس مشارکت را می توان فراگرد نیرومند توزیع بیشینه اطلاعات و نظام نیرومندتر تبدیل جمعی اطلاعات به آگاهی و شناخت دانست. بر این اساس میدانی گسترده تر از آزادی و انتخاب پدید می آید و مردم با اراده عمدی خویش به گزینش آنچه مطلوب می شمارند برمی آیند. مشارکت دامنه گزینه ها و فراگرد گزینش را گسترده می کنند و تعهد و پذیرش دگرگونی را آسان می گرداند

مشارکت واقعی زمانی است که مردم از نظر شناختی و عاطفی با یکدیگر شریک شوند و همه توان خود را برای یاری رساندن به افراد بسیج کنند.

مشارکت بر سه ارزش بنیادی تأکید می ورزد:

۱) سهیم شدن مردم در قدرت و اختیار؛

۲) راه دادن مردم به نظارت بر سرنوشت خویش؛

۳) باز گشودن فرصت های پیشرفت بر روی مردم

در مورد هدف مشارکت، همکاری و داشتن حیات جمعی، به عنوان یک هدفی تربیتی، در اسلام مطرح است: "مؤمنان با یکدیگر برادرند، پس در میان آن ها سازش و توافق ایجاد کنید." (حجرات/۱۰)

هدف مشارکت، از نظر اقتصادی افزایش بهره وری، از نظر روانی، به رسمیت شناختن ارزش های انسانی و از نظر اجتماعی، تقویت حس همکاری افراد از طریق اختیار دادن به آن ها در فرایند تصمیم گیری می باشد که موجب می شود از تعارضات موجود کاسته شود و طرفین، با داشتن حق و فرصت مساوی برای تبادل نظر و تصمیم گیری درباره مسائل، خود را متعلق به گروه واحد بدانند.

در مشارکت تمام افراد شایستگی های نوینی در خودشان می پرورند. این شایستگی های محوری عبارت اند از: خودمدیریتی، تفکر انتقادی، مهارت های انسجام آفرین ارتباطی، قابلیت یادگیری دو جانبه و تصمیم گیری انعطاف پذیر که از شروط لازم برای مشارکت موفقیت آمیز محسوب می شود و همه انسان ها به آن نیاز دارند.

یکی دیگر از عواملی که زمینه را برای مشارکت در سازمان ها مهیا می سازد وجود بستر فرهنگی مناسب در سازمان هاست؛ یعنی قبل از اینکه افراد را به شرکت در فعالیت های سازمان ترغیب و تشویق کنیم، باید کاری کنیم که افراد نگرش و طرز تفکر مناسبی از کار گروهی و مشارکت داشته باشند؛ به طوری که بتوانند در مقابل اختلاف نظرها، انتقادها و سلیقه های مختلف از خود انعطاف نشان دهند. مشارکت تابع نگرش است، که عبارت است از حالت عاطفی مثبت یا منفی نسبت به موضوعی .

نگرش منشأ کلیه رفتارهای فردی و اجتمای است و فرایند جامعه پذیری دربرگیرنده فرایندی پیوسته از شکل و تغییر دادن نگرش است. نگرش دارای سه بعد شناختی، عاطفی و رفتاری می باشد. مجموعه اطلاعات، آگاهی ها و دانش ها جزء شناختی نگرش را تشکیل می دهد، جزء عاطفی شامل احساساتی است که بر اثر مواجهه با موضوعی در شخص برانگیخته می شود و ارزشیابی او را از آن موضوع مشخص می کند، و جزء آمادگی برای عمل (رفتار) می باشد که شخص در مواجهه با موضوع مورد نظر به گونه معینی رفتار می کند.

برای ایجاد مشارکت مؤثر باید جامع ترین نگرش را در کلیه ابعاد در مخاطبان ایجاد کرد؛ به طوری که مخاطب آگاهی، اطلاعات و حقایق لازم را برای شناخت زمینه های اجتماعی مشارکت به دست آورد، و نحوه طراحی و ارائه برنامه ها علاقه مندی لازم را برای قبول مسئولیت های اجتماعی در فرد به وجود آورد و در نهایت برنامه ها بتواند مخاطب را برای مشارکت مؤثر در صحنه های اجتماعی آماده کند. مسلماً برای ایجاد این آمادگی، مؤثرترین طریقه، ایجاد موقعیت های اجتماعی و صحنه های علمی است تا مشارکت را منطقی، واضح و لمس پذیر سازد.

در ایجاد مشارکت پذیری عوامل متعددی از قبیل خانواده، نظام آموزشی مدارس، نوع شخصیت افراد، محیط اجتماعی و ... دخالت دارند که مؤثرترین آن ها خانواده و نظام آموزشی مدارس می باشد.

مشارکت فرایندی است که باید از خانواده آغاز گردد، و در مدرسه بسط و گسترش داده شود و خانواده برای پرورش این مهارت اهمیت فراوانی دارد. در خانواده می توانیم درباره نظم، چگونگی ایجاد ارزش ها، حل منازعه، یادگیری درباره مسئولیت و حقوق به فرزندانمان آموزش های لازم را بدهیم، که می تواند آن ها را در مسیر مشارکتی به سوی سطوح بالاتر احترام به خود و مسئولیتی دوجانبه رهنمون سازد. مدارس باید روش های تدریس خود را به نحوی تنظیم کنند که مشارکت بتواند به معیار اصلی تبدیل شود. مدارس می توانند در پرورش شایستگی تعیین کننده مشارکت تأثیر به مراتب بااهمیت تر از آنچه اکنون دارند بر جای گذارند؛ از جمله در عرصه های خود مدیریتی، علم به اینکه بخش های سیاسی و اقتصادی چگونه عمل می کنند، مهارت های ارتباطی مؤثر، مهارت در آموزش دوجانبه، تصمیم گیری انعطاف پذیر و تفکر نقادانه و بسیاری دیگر. چنین تأثیر گسترده ای، مستلزم تغییر در روش های آموزش و یادگیری و همچنین در موضوع های مورد تأکید است. مدارس می توانند به تدریج این دیوارهایی را فرو ریزند که رشته ها را مجزا می سازد؛ چراکه مسائل و مشکلات زندگی در دنیای امروز چند رشته ای هستند. اگر افراد درباره مسائل، مهارت های محدودی را فرا گیرند، مشارکت کردن در حل مشکلات و آفریدن فردایی بهتر بسیار مشکل خواهد بود .

ویژگی های مشارکت موفقیت آمیز

۱) همه جانبه است. در ابعاد فکری، عاطفی، عملی، مالی و... متناسب با توان افراد شکل می گیرد؛

۲) داوطلبانه است نه اجباری؛

۳) آگاهانه است نه غریزی؛

۴) براساس علاقه ها، نیازها و توانمندی های افراد و سازمان شکل می گیرد؛

۵) براساس اعتماد و همراهی متقابل اعضاست؛

۶) مبتنی بر اعتقاد و ارزش هاست؛

۷) نیازمند فعالیت هماهنگ تمام اعضا است؛

۸) دارای اهداف مشترک، دقیق و بدون ابهام است؛

۹) حق مشارکت کنندگان در تصمیم گیری ها محفوظ است؛

۱۰) آزادی عمل و دفاع از نظر و عملکرد هر فرد مشهود است.

● پیش نیازهای مشارکت

برای کامیابی مشارکت در یک سازمان ضرورت دارد که مقدماتی فراهم آید تا معنی و مفهوم مشارکت به خوبی تحلیل شود و افراد درستی و سودبخشی آن را باور کنند. بدین سبب زمینه سازی و بسترسازی فرهنگی برای آماده کردن همه کسانی که در پرتو نظام مشارکت قرار می گیرند بایسته است. پس از آن باید مدیران ارشد، میانی و پایه را برای حمایت و پشتیبانی از این نظام معتقد و همراه گردانید. حمایت مدیران ارشد سازمان در شمار ضرورت های نخستین قرار دارد. بعد از آنکه فضای سازمان برای رواج نظام مشارکت آماده و پذیرا گردید، باید به موارد زیر توجه کامل شود: پیش از آغاز رسمی نظام مشارکت، زمان کافی برای آشنایی کارکنان با این شیوه مدیریت فراهم آید. اجرای برنامه مشارکت در زمان اضطرار و موقعیت های فوری و فوتی هرگز جایز نیست؛ هزینه های مادی و معنوی نظام مشارکت نباید از سودهای مادی و معنوی آن افزون تر باشد؛ موضوع مشارکت، باید با کار مشارکت کنندگان مربوط باشد تا مشارکت کنندگان از خود علاقه و دلبستگی نشان دهند؛ مشارکت کنندگان برای برقراری ارتباط و داد و ستد اندیشه ها و افکار آموزش های لازم را ببینند؛ مشارکت نباید بیم از دست دادن شغل را در میان شرکت کنندگان پدید آورد؛ شرکت کنندگان و دست اندرکاران مشارکت توانایی و آگاهی کافی داشته باشند؛ نوعی یگانگی و وحدت در سراسر سازمان وجود داشته باشد تا هر واحد جداگانه نتواند تصمیم هایی بگیرد که استراتژی سازمان، ضرورت های قانونی و موانعی از این قبیل را زیر پا بگذارد.

یکی از صاحب نظران دانش مدیریت بر این باور است که برای کامیابی شیوه مدیریت مشارکت جو در تشکیلات سازمانی شرط هایی به شرح زیر باید حاضر و آماده باشد: پشتیبانی و درگیر شدن مدیریت عالی سازمان و جامعه کارکنان در امر مشارکت، احساس نیاز به مشارکت برای بهتر کردن اوضاع کاری، پشتیبانی کارکنان از راه استقرار نوعی از شیوه های مشارکت در سود یا بهره کار، پیوند بلندمدت یا استخدام با امنیت شغلی، کم کردن تفاوت های حقوق و منزلت شغلی و تضمین حقوق فردی، پیگیری نتیجه های برخاسته از کوشش های مشارکت جویانه، وجود مشاوران شایسته و کاردان، برقراری نگرش منظومه ای، و مشارکت را کوشش بلندمدت به شمار آوردن

به نظر بسیاری از متخصصان توسعه، راه شرکت دادن مردم در امور مربوط به خودشان آن است که نخست به آنان اجازه داده شود تا اقدام به تعیین هدف های برنامه خود نمایند و آنگاه مورد حمایت قرار گیرند تا بتوانند فعالیت های خودیارانه را سازمان دهی کنند .

● نتایج مثبت مشارکت ها

مشارکت ها، چنانچه بر مبنایی صحیح پایه گذاری شوند، نتایج مثبت به بار خواهند آورد و مشارکت دادن مردم در امور اجتماعی و فرهنگی از این امر مستثنا نیست و این مسأله نتایج مثبتی دارد که از آن جمله موارد ذیل است: معنویت و اخلاق بر جامعه حاکمیت می گردد؛ بهره وری در کار افزایش می یابد؛ از تمامی منابع محلی به صورت بهینه بهره گرفته می شود؛ حمایت های ملی از مدرسه ها تحقق می یابد؛ سرخوردگی از کار و افسردگی کاهش می یابد؛ دگرگونی و تحول در امور اجتماعی و فرهنگی پرشتاب می گردد؛ ایستادگی ها و مقاومت ها کاهش پیدا می کند؛ اعتماد مردم به یکدیگر زیاد می شود؛ مردم سالاری و بالندگی انسان ها تحقق می یابد؛ انسان ها مفعول جهان دیگران نمی شوند، بلکه فاعل جهان خود می گردند؛ انسان ها در تعیین سرنوشت خود شرکت می کنند؛ شنیدن صدای دیگران برای انسان ها آسان می شود؛ حاشیه نشینی که نوعی استعمارزدگی است، از میان می رود؛ انسان ها توان و نیروی بیشتری می یابند و ترس و وحشت ناشی از تنهایی رخت بر می بندد؛ فرهنگ سکوت در هم می شکند و آگاهی ها افزایش پیدا می کند؛ خلاقیّت ها شکوفا می شود و توسعه همه جانبه تحقق می یابد؛ تولید، توزیع و مصرف نظام مند می شود؛ عدالت اجتماعی ایجاد می گردد.

● پیامدهای افزایش و کاهش مشارکت در زمینه های مثبت و منفی کار

پیامدهای افزایش مشارکت عبارت اند از بالا رفتن کیفیت کار و برتر شمردن کیفیت زندگی کاری، آسان شدن دگرگونی و تازه گردانی، افزایش روحیه و وفاداری سازمانی، پدید آمدن احساس مالکیت ها و هویت یگانه، بالا رفتن درجه بردباری و شکیبایی در برابر دیگران، گسترده شدن فرصت بیان آزاد احساس و عواطف و اندیشه های درونی، فزونی گرفتن پیوندهای صلح آمیز میان بالادستان و زیردستان و میان همکاران، افزایش میزان انگیزش و علاقه مندی به کار.

پیامدهای کاهش مشارکت عبارت اند از: کاهش تعارض، دشمنی و رقابت کوبنده و ناسالم، کاهش میزان سرپرستی و نظارت، پایین آمدن ضرورت تنبیه و کیفر، کاهش ضایعات و به هدر دادن مواد اولیه، کم شدن ترک خدمت، غیبت و تأخیر در کار، کاهش فشار عصبی و تنش در کار، کاهش ناخشنودی مشتریان، پیشگیری از دوباره کاری ها .

● تاریخچه قانون تشکیل شوراهای آموزش و پرورش

قانون مذکور در تاریخ بیست وششم دی ماه سال ۱۳۷۲ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که با توجه به محتوای آن می توان گفت در بیش از یکصد تجربه قانونگذاری در کشورمان، قانونی با این جامعیت و با نگاه تمرکز زدایی به تصویب نرسید و این از مصوبات تاریخی دوره چهارم مجلس است. مطابق ماده یک قانون تشکیل شوراهای آموزش و پرورش ، اهداف این قانون عبارتند از : تحقق مشارکت مردم . نظارت آنها در امر آموزش و پرورش ، بهره گیری از کلیه منابع و امکانات جهت تاسیس ، توسعه و تجهیز فضاهای آموزشی و پرورشی و ایجاد تسهیل در فعالیت های اجرایی آموزش و پرورش.

علاوه بر اهداف فوق که در یک ماده از قانون لحاظ شده است با دقت در سایر موارد می توان اهداف دیگری را نیز رصد و فهرست کرد، از جمله: تحقق عدالت آموزشی، تمرکز زدایی در تصمیمات، توجه به مدرسه محوری، تامین منابع مالی غیر دولتی برای برنامه ریزی و ... .

پس از تصویب قانون و تدوین آیین نامه ها و دستورالعمل ها، اقدامات اجرایی برای راه اندازی شوراها آغاز شد و اولین شورای برنامه ریزی کشور در تاریخ ۸/۳/۱۳۷۴ در استان کرمان شکل گرفت که تا پایان سال ۱۳۸۵ تعداد ۶۹۹ شورای آموزش و پرورش در استان ها، شهرستان ها و مناطق آموزشی کشور تشکیل شد.

سیاست راهبردی برای تحقق ظرفیت های متعدد و نیل به اهداف قانون عبارتند از:

الف) معرفی، تشریح و تبیین قانون

ب) محقق ساختن ظرفیت های قانون (زمینه های درون سازمانی)

ج) محقق ساختن ظرفیت های قانون ( زمینه های برون سازمانی)

د) رفع محدودیت ها و ارتقاء ظرفیت های قانون

در راستای تحقق این سیاستهای راهبردی و متناسب با هر یک از آنها اقداماتی انجام گرفت که برخی از آنها، تقویت و تعمیق فعالیتهای گذشته بوده و تعداد کثیری از آن ها نیزبرای نخستین بار انجام شده است.

● مفهوم مشارکت و فرایند آن در آموزش و پرورش کشور

مشارکت که از آن در حکم دخالت در فرایند تصمیم گیری ، تصمیم سازی و فراگرد اندیشه و عمل یاد می شود موجب افزایش بهره وری در کار ، یگانگی در میان مردم، کاهش سرخوردگی، کاهش مقاومت، افزایش اعتماد مردم سالاری و بالندگی انسان ها، از بین رفتن ترس و وحشت ناشی از تنهایی روانی، در هم شکستن فرهنگ سکوت، شکوفا شدن خلاقیت و سر انجام توسعه ی همه جانبه می گردد. متاسفانه گسترش و تحقق نیافتن مفهوم مشارکت به طور واقعی در آموزش و پرورش ، جدایی بین مردم و دولت و مردم با مردم را به همراه آورده است. در حالی که مفهوم مشارکت به دلایل گوناگون از جمله بالا بودن انگیزه ی دینی ، خدمت به همنوع ،علاقه به گسترش علم ودانش در فرهنگ این کشورسابقه ی دیرینه دارد.

در حال حاضر، گرچه ظاهرا مشارکت به صورتهای مختلفی از جمله وقف، انجمن اولیا و مربیان، معاونت مشارکتهای مردمی، جهاد مدرسه سازی، بنیاد پانزده خرداد، مدارس غیر انتفاعی، شوراهای آموزش و پرورش، مشارکت دستگاه های دولتی و غیر دولتی جریان دارد با توجه به تنگناها و مشکلات موجود در آموزش و پرورش به نظر می رسد مشارکت مردم در آموزش و پرورش شکل نهادی به خود نگرفته است.

برخی از تنگناها و کاستی های فعلی و راههای مشارکت مردم در آموزش و پرورش برای نهادینه شدن آن به شرح زیر طبقه بندی می گردد:

۱) کاستی های درونی آموزش و پرورش و راه های رفع آن :

الف) عوامل انسانی

مهندسی عوامل انسانی، ارتقای دانسته ها و وسعت نگرش تاثیر به سزایی در میزان مشارکت افراد دارد. انتظار مشارکت وامید به توسعه آن امری نشدنی و دشوار است. در اینگونه ساختار هر چه بیشتر دست و پا بزنیم، بیشتر بر مشکلات افزوده می شود یعنی هر چه بیشتربر انتظارات خود از نظام دولتی بیفزاییم و مشکلات گوناگونی بویژه اعتبارات مالی را از دولت انتظار داشته باشیم نظام را بیشتر دچارتنگنا می کنیم.

لذا از جمله اقداماتی که اتخاذ آن به گسترش مشارکت می انجامد رفع کاستی های ناشی از سیاست کلان اجتماعی و اقتصادی برای تحقق عدالت اجتماعی و توزیع مناسب فرصت ها ، تحول در ساختارهای اجتماعی و اداری و آموزش ، عدم تمرکز در امور اجتماعی، اداری ، آموزشی اصلاح قوانین و مقررات فعلی است.

علاوه برآنچه که گفته شد شیوه های دیگری برای مشارکت مردم وجود داشته است که گسترش ودامن زدن به آن با فرهنگ بومی نقاط گوناگون کشور راهگشاست و عبارت است از مشارکت مالی از طریق اخذ شهریه ثابت، دفتر چه بیمه تحصیلی برای دانش آموزان ، دریافت قرض الحسنه از دانش آموزان، درآمد زا کردن مدارس و دستگاه آموزش و پرورش، مالیات و عوارض، همکاری دولت و مردم در اداره ی امور مالی مدارس، همکاری با بخش خصوصی، مشارکت سازمانها و نهادهای دولتی و غیر دولتی در آموزش و پرورش، مشارکت فکری و تخصصی از نیروی انسانی مردمی، گسترش تشکل های مردمی، سازمان امور خیریه مدارس و کمک های مردمی ...

البته با توجه به گوناگونی مشارکت ها با تغییر نگرش مسئولان نسبت به مشارکتها و مفهوم و مصادیق آن انتخاب مدیران آگاه به امر مشارکت در مدارس، مسئولیت پذیری و ایفای نقش مشارکت جویانه نیروهای بالنده، شکوفا وخلاق به دنبال توسعه از طریق فرایند مشارکت هستند و ما باید در آموزش و پرورش برای این اثر مهم سرمایه گذاری کنیم تا افراد و کارکنان سازمان آموزش و پرورش عملا حلاوت مشارکت را بچشند.

ب) نگرش مسئولان

بصیرت و نگرش مسئولان و مدیران آموزش و پرورش نسبت به مفهوم مشارکت و میزان حمایت آنان در مقام مدیران مافوق، سهم زیادی در بهبود فرایند مشارکت خواهند داشت. مدیران اقتدارگر و دیوان سالار نمی توانند مشارکت را در سازمان تابعه خود گسترش دهند این مهم مستلزم مدیران با نگرش نظامدار، کلان و مثبت و دارای ذهنیت فلسفی است.

ج) کارکردهای درونی آموزش و پرورش

کارکرد که نمود عملی و واقعی آن در موقعیت عملکردی نمایان می شود بسیارمهم است بخشی از کارکردهای درونی آموزش و پرورش به دلایل گوناگون از جمله برنامه ریزی ناصحیح ، توجه نکردن به بهبود روش ها و فن آوری مدرن و پیشرفته ، نتایج مورد انتظار را محقق نمی کند راه حل اساسی این مهم در مشارکت همگانی است که باید زمینه های مثبت آن ، که همان کاهش اقتدار اداری و دیوان سالاری و افزایش روابط انسانی است ظهور کند البته برخی نگرانیهای موجود در بخش کارکردهای درونی آموزش و پرورش به سبب ناهماهنگی و تناسب نداشتن مشارکت ها با ساختار متمرکز آموزش و پرورش است.

د) ساز و کارهای مشارکت جویی و مشارکت طلبی در مدارس

توسعه و تقویت ساز وکارهایی از قبیل شورای آموزگاران، شورای برنامه ریزی مدرسه، شورای انجمن اولیا و مربیان، شورای دانش آموزان تشکل های قانونی دانش آموزان در مدارس، زمینه های مشارکت را کاملا مهیا می سازد.

ح) مدیران مدارس

گماردن مدیران آگاه و مشارکت جو بر کارها به ویژه در مدارس ، آگاه سازی و مشارکت بیش از پیش معلمان، دانش آموزان و انجمن های اولیا و مربیان و والدین دانش آموزان، گامی دیگر برای رفع کاستی های درونی در فرایند مشارکت است.

۲) کاستی های برونی آموزش و پرورش

الف) عوامل اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی

بدیهی است مردمی که در مسائل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مشارکت فعال نداشته باشند در آموزش و پرورش نیز فعال نخواهند بود. مشارکت که در تعاریف جدید به معنای دخالت در فرآیند تصمیم گیری، تصمیم سازی و فراگرد اندیشه و عمل است . هنوز در فرهنگ کنونی کشور جای خود را به خوبی نیافته است بیشتر افراد و خانواده ها مشارکت را تنها در کمک مالی خلاصه کرده اند. در حالی مشارکت تنها کمک مالی نیست بلکه دخالت در اموری چون تصمیم گیری و همدلی ، یگانگی ، هم سویی، همفکری و هم اندیشی، و هم افزایی در افکار نیز از بهترین مشارکت است.

ب. قوانین و مقررات

وضع قوانین و ابلاغ آیین نامه ها ازطریق برنامه های توسعه با رویکرد و جهت گیری مناسب، در کاهش دیوان سالاری همراه با مشارکت موسسات خصوصی و غیر انتفاعی گامی موثر در شارکت بیشتر مردم و موسسات خصوصی در فرآیند آموزش و پرورش کشور است.

ج) ساختار متمرکز دولت

تا زمانی که دولت به سبب ساختار متمرکز ملزم به تامین کلیه اعتبارات جاری و عمرانی بخش های گوناگون از جمله آموزش از طریق بودجه دولتی می گردد و سهم عظیمی از این بودجه نیز از طریق فروش نفت کشور تامین می شود در شرایط و ساختار کاملا متمرکز ، انتظار مشارکت و امید به توسعه آن امری نشدنی و دشوار است. در اینگونه ساختار، هر چه بیشتر دست و پا بزنیم بیشتر بر مشکلات افزوده می شود یعنی هر چه بر انتظارات خود از نظام دولتی بیفزاییم و مشکلات گوناگون ، به ویژه اعتبارات مالی را از دولت انتظار داشته باشیم ، نظام را بیشتر دچار تنگنا می کنیم. لذا از جمله اقداماتی که اتخاذ آن به گسترش مشارکت می انجامد ، رفع کاستی های ناشی از سیاسیت های کلان اجتماعی و اقتصادی برای تحقق عدالت اجتماعی و توزیع مناسب فرصتها ، تحول در ساختارهای اجتماعی و اداری و آموزشی، عدم تمرکز در امور اجتماعی، اداری ، آموزشی، اصلاح قوانین و مقررات فعلی است. شیوه های دیگری نیز در نحوه مشارکت مردم در تامین منابع مالی و مادی از دیرباز وجود داشته است که گسترش و دامن زدن به آن با فرهنگ بومی نقاط گوناگون کشور راهگشاست و عبارت است از مشارکت مالی از طریق اخذ شهریه ثابت، تهیه دفترچه بیمه تحصیلی برای دانش آموزان، دریافت قرض الحسنه از دانش آموزان ، درآمد زا کردن مدارس و دستگاه آموزش و پرورش، مالیات، عوارض، همکاری دولت و مردم در اداره امور مالی مدارس، همکاری با بخش خصوصی، مشارکت سازمان ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی در امور آموزش و پرورش، مشارکت فکری و تخصصی از نیروی انسانی مردمی، گسترش تشکل های مردمی، سازمان امور خیریه مدارس، کمک های مردمی و ... .

البته با توجه به گونه گونی های مشارکت ها، با تغییر نگرش مسئولان نسبت به مشارکتها و مفهوم و مصادیق آن، انتخاب مدیران آگاه به امر مشارکت در مدارس، مسئولیت پذیری و ایفای نقش مشارکت جویانه و فعال معلمان و دانش آموزان در اداره مدرسه، آگاه سازی مردم بویژه اولیای دانش آموزان و ایجاد اعتماد و ارتباط نزدیک و صمیمانه با مردم ، ارتقای وضعیت معیشتی و فرهنگی مردم از سوی دولت، کیفیت بخشی آموزش و پرورش و برنامه های مدارس از طریق اصلاح و بهبود برنامه های درسی ، بویژه کتب درسی و کمک درسی و فن آوری آموزشی و نهادینه و قانونمند کردن اقدامات خیرین، از قدم های موثری است که باید به آنها در برنامه ریزی های آموزشی و پرورشی توجه شود .

● شوراها و نظام آموزش

مهم ترین هدفی که از طراحی نظام شوراها در آموزش و پرورش وجود دارد مساله جلب و تقویت مشارکت های مردمی و تامین منابع مالی جدید و رفع تنگناهای موجود در نظام مدیریت متمرکز است این بند مبتنی بر بندهشتم ازاصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است که تحقق مشارکت های عمومی را در همه مسائل کشور و از جمله مسائل فرهنگی و آموزشی مورد تاکید قرار می دهد و می خواهد که برای تحقق آن راه حل های اجرایی اندیشیده شود به دلیل این که بودجه ی آموزش و پرورش نسبت به وسعت و گستردگی آن محدود بوده و این نهاد همواره با کسری بودجه مواجه است همچنین در آینده با افزایش بی رویه ی جمعیت ، تقاضای مردم برای دریافت خدمات آموزش و پرورش چند برابر خواهد شد و ادامه ی این وضع شکافی را که هم اکنون بین تقاضا برای آموزش و پرورش و امکانات مالی و آموزشی وجود دارد بیشتر خواهد کرد. مسائل و مشکلات کمی و کیفی آموزش و پرورش را به صورتی عمیق تر بروز خواهد کرد از این رو نگرش برنامه ریزان و محققان معطوف به استفاده موثر از ابزارهایی شده است که بتوان با استفاده ی بهینه از آنها نقش مردم را در فرایند توسعه ی ملی افزایش داد زیرا تشکیلات مدیریت امروز در دنیا نشان داده که دولت ها به تنهایی قدرت اداره ی آموزش و پررش را ندارند و مشارکت فکری و عملی مردم امری اجتناب ناپذیر است.

بررسی ها نشان می دهند که شوراهای آموزش و پرورش قادرند زمینه ی جلب و تقویت مشارکت های مردمی در برنامه ریزی ها و تصمیم گیری های آموزش و پرورش را فراهم آورند. اگر این حضور مردمی منضبط و قانونمند شود، امکان بهره برداری و استفاده بهینه از توان بالقوه بالفعل فکر و اندیشه ی مردمی و دیدگاههای سازنده و حرکت آفرین آن به وجود خواهد آمد.

شوراهای آموزش و پرورش می توانند امکانات مختلف کشور را در جهت رفع تنگناهای نظام آموزشی کشور بسیج کنند و به این ترتیب نقش موثر خود را در عرصه ی فعالیتهای آموزشی کشور آشکار سازند پیداست شوراها برای انجام وظایف خود بیش از هر چیز به همدلی و همیاری دستگاههایی نیازمندند که در قانون شوراها برای آنها وظایفی تعیین شده است.

اگر این روند به طور صحیح پی گیری شود و به انجام برسد جوّ روانی بسیار مساعدی برای سوق یافتن کمک های مردمی و نهادهای غیر اجتماعی غیر دولتی به سمت آموزش و پرورش فراهم خواهد شد. از این رو تشکیل شوراهای آموزش و پرورش بیشترین اثرات را در تحولات و دگرگونی آموزش و پرورش به دنبال خواهد داشت و روند منطقی مشارکت عمومی در امر تعلیم و تربیت کشور را به عنوان یک نهاد ملی قوت خواهد بخشید.

نقش شوراهای آموزش و پرورش در مشارکت و توسعه و تسهیل فعالیت های آموزشی :

شوراها به منظور تحقق مشارکت و نظارت مردم در امر آموزش و پرورش و بهره گیری از منابع و امکانات موجود در کشور در جهت ارتقای کمی و کیفی آموزش و پرورش و تسهیل در اجرای فعالیت در استان ها، شهرستان ها و مناطق کشور تشکیل شده است این شوراها با ترکیبی بسیار مناسب و قانونی به عنوان یکی از مهمترین مراکز تصمیم گیری و برنامه ریزی در امور مختلف آموزش و پرورش مشغول به فعالیت شده اند.

شوراهای آموزش و پرورش در مقایسه با دیگر فعالیت ها که تحت عنوان مشارکت های مردمی در آموزش و پرورش صورت می گیرد جامع ترین شکل مشارکت منطقه ای در آموزش و پرورش است. با تشکیل این شوراها این پیام تجلی یافت که از بین بردن مشکلات دانش آموزان، معلمان، و مدارس فقط به عهده ی آموزش و پرورش نیست. بلکه مردم و مسئولان اجرایی نیز سهم عمده ای از این وظیفه را به عهده دارند. لذا اگر در کلیه شهرستانها، نواحی ومناطق این قانون اجرا شود می تواند بهترین مصداق مشارکتها در آموزش و پرورش تحقق پیدا کرده و تحولی بنیادین بوجود آورد. استفاده از منابع و امکانات مالی و فکری منطقه ای و نظارت های مردمی و محلی در پاسخ گویی به نقایص و برطرف نمودن تنگناها و مشکلات مالی آموزش و پرورش از مهمترین دستاوردهای شوراهای آموزش و پروش است . مهمترین اهدافی که کشورها آن را دنبال نموده اند در مرحله ی اول حرکت کردن به سوی غیر متمرکز نمودن تصمیم گیری ها و داشتن اختیاراتی است که بتواند خود در کار و برنامه ریزی ها مجری باشد درمرحله دوم تامین منابع مالی است که این امر به روش های زیر صورت می گیرد.

۱) سازماندهی و نهادینه نمودن خود یاری اولیاء در آموزش و پرورش

۲) حمایت از خیرین مدرسه ساز و تشویق مردم جهت واگذاری زمین و ساختمان به

آموزش و پرورش، استفاده از منابع بخش خصوصی، دریافت ها ، مالیات ها، و ... .

۳) هدف دیگری که شوراها دنبال می کند ایجاد نظارت عمومی آموزش و پرورش است . مردم باید در مسائل آموزش و پرورش و حتی در مسائل تخصصی اظهار نظر کنند و این لازمه ی پویایی در رشد آموزش و پرورش خواهد بود.

از نظر حقوقی نیز این حق مردم است که نظارت داشته باشند و نظر بدهند زیرا آنها بهترین سرمایه های خود را که فرزندانشان می باشند به مدرسه سپرده اند و این شوراهای آموزش و پرورش هستند که می توانند نظرات مردم را دریافت و اعمال کنند.

امید است شوراهای آموزش و پرورش در سطوح مختلف با همکاری و همگامی اولیا دانش آموزان و مدرسه با همفکری و تشریک مساعی و استفاده از کلیه امکانات ومنابع بتوانند گام های موثری در راه توسعه و پیشرفت برنامه های آموزشی و پرورشی کشور بردارند.

● نتیجه گیری

در نیم قرن گذشته آموزش و پرورش از مردمی ترین نهادهای دولت بوده است و به همین دلیل در مقابل هجوم های متفاوت ضد فرهنگی استبداد و استعمار در سه دهه ی قبل از انقلاب شکوهمند اسلامی سنگر راستین و صادقانه ی دفاع از ارزشها و حفظ مواریث فرهنگی بوده است. با توجه به وفاداری به ارزش ها و سنت های اجتماعی اعتقادی مردم، این نهاد مورد علاقه و وثوق مردم بوده و علاقه مندی مردم به نهاد آموزش و پرورش در جلوه های متفاوت بروز یافته است. مردم برای ساختن و عمران مدارس از خود مایه می گذاشتند و از تهیه امکانات اولیه ساختمانی گرفته تا بنایی آن را خود بر عهده می گرفتند.

مردم با بضاعت اندک خود ، اما با عشق و صداقت با عنوان انجمن های خانه و مدرسه به تعلیم و تربیت کمک می کردند شاید بتوان گفت که مهمترین شاخصه ی علاقه ی مردم به تعلیم و تربیت قبل از انقلاب ، حرمت و احترامی بود که آنان در دل به نهاد تعلیم و تربیت می گذاشتند و به همین دلیل هم معلمان احساسی عمیق از عزت نفس داشتند و مدیران و مسئولان آموزش و پرورش هم هرگاه احساس نیازمندی برای کمک به مردم می نمودند مردم را صادقانه در کنار خود می یافتند. آنچه ذکر گردید اشاراتی کوتاه به سوابق درخشان همکاریهای مردم با آموزش و پرورش در نیم قرن گذشته است خوشبختانه سیر صعودی همکاری خانه و مدرسه نشان از تمایل و علاقه مندی مردم به همکاری با نهاد تعلیم و تربیت دارد این تمایل تا به حدی است که آنان به منظور ثبت نام فرزندان خود در مدارس برتر حاضر به مشارکت زاید الوصف و دور از انتظارند در چنین شرایطی باید از فرصت های گرانبهای موجود استفاده کرد و از این همه سرمایه های موثر برای بهبود و بهینه سازی آموزش و پرورش کشورمان بهره برد.

امید است شوراهای آموزش و پرورش در سطوح مختلف با همکاری و همگامی اولیا ، دانش آموزان و مدرسه با هعمفکری و تشریک مساعی و استفاده از کلیه امکانات و منابع بتوانند گامهای موثری در راه توسعه و پیشرفت برنامه های آموزشی و پرورشی کشور بردارند.



اسماعیل خاتمیان
منابع
۱ قرآن کریم
۲ بنائیان، محمد، بررسی نگرش مدیران مدارس، اولیای دانش آموزان و کارشناسان انجمن های اولیا و مربیان سراسر کشور پیرامون طرح جامع مشارکت،تهران، ۱۳۸۲.
۳ تورانی، حیدر، مفهوم مشارکت و فرایند آن در آموزش و پرورش کشور، ماهنامه معلم، سال بیستم، ۱۳۸۰.
۴ ساکی، رضا، چکیده مقالات همایش تغییر و نوآوری در سازمان و مدیریت آموزشی، تهران،۱۳۷۹.
۵ سپهری، حسین، بررسی راه های جلب مشارکت مردمی در امور آموزش و پرورش، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۸۴.
۶ خلیلی، طاهره، راه های مشارکت اولیا و مربیان در مدارس، پیوند، شماره ۳۰۳، دی ۱۳۸۳.
۷ رهی، نحوه ی اخذ کمک های مالی داوطلبانه به مدارس با مشورت توافق اولیا تعیین می شود، نشریه نگاه، شماره ۲۸۹، ۱۵/۱۲/۱۳۸۵.
۸ عصاره، علیرضا، مشارکت اولیا و مربیان، فرصت هایی که از دست می رود، پیوند، مهر ۱۳۷۹.
۹ فاضلی(معاون توسعه مشارکتهای مردمی) ، حل مشکلات آموزش و پرورش بدون مشارکت مردم ممکن نیست، نشریه نگاه، شماره ۳۲۲، ۷/۹/۱۳۸۶.
۱۰ فرشیدی، گسترش راه های جلب مشارکت و تامین منابع مالی، نشریه نگاه، شماره ۳۲۲، ۷/۹/۱۳۸۶.
۱۱ محمد الحامد، یوسف، همکاری خانه و مدرسه بر اساس نظرات معلمان مدارس ابتدایی و مدیران در نظام آموزشی کویت، ۱۹۸۷.
۱۲ قدرت الله رشیدی پور، ۵۰ درصد ترکیب شوراهای آموزش و پرورش را مردم تشکیل می دهند، نشریه نگاه، شماره ۳۲ ، ص ۴
۱۳ حیدر تورانی، مفهوم مشارکت و فرایند آن در آموزش و پرورش کشور، ماهنامه معلم، سال بیستم، اسفند ۱۳۸۰
۱۴ یوسف، محمد الحامد، «همکاری خانه و مدرسه بر اساس نظرات معلمان مدارس ابتدایی و مدیران در نظام آموزشی کویت»، ۱۹۸۷.
۱۵ رضا، ساکی،« نقش شوراهای آموز ش و پرورش درمشارکت و توسعه و تسهیل فعالتهای آموزشی»،۱۳۷۹.
۱۶ فاضلی، «حل مشکلات آموزش و پرورش بدون مشارکت مردم ممکن نیست»، نشریه نگاه، مهر ۱۳۸۶، ص ۴.
۱۷ حسین، سپهری، «بررسی راه های جلب مشارکت مردمی در آموزش و پرورش، پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت»، ۱۳۸۴
۱۸ فرشیدی، گسترش راه های جلب مشارکت و تامین منابع مالی، نشریه نگاه، (۷/۹/۱۳۸۶) ،ص ۳.
۱۹ رهی، « نحوه اخذ کمک های مالی داوطلبانه به مدارس با مشورات و تئوافق اولیا تعیین می شود، نگاه، (۱۵/۱۲/۱۳۸۵)، ص ۲.
۲۰ اکبرنژاد ، محمد ، مهارت ها ، نشر بصیر ، ۱۳۷۸
۲۱ میرکمالی ، دکتر سید محمد ، روابط انسانی در آموزشگاه ، یسطرون ، تهران ، ۱۳۸۶

خبرنامه - شبکه های اجتماعی