اخبار دانشگاهی کشور / اخلاق 10 اسفند 1389 - 01 March 2011
آيين مقدس اسلام در كنار ديگر برنامه هاي فردي واجتماعي خود، از پيروانش ميخواهد كه نسبت به آنجه از ديگران ميبينند بيتفاوت نباشند بلكه آنها را به سوي خوبيها فرا خوانده و از بديها باز دارند. اين دو وظيفه اساسي، امر به معروف و نهي از منكر نام دارد.
امر در لغت دو معنى دارد؛ يكى كار که جمع آن امور است[1] و ديگرى دستور و طلب که جمع آن اوامر است[2]. نقيض امر، نهي[3] به معناي زجر و منع [4]است. معروف از ماده «عرف» به معناي شناخته شده[5] و منكر از ماده «نكر» به معني ناشناخته است.[6] امر در اصطلاح، اسمى است براى هر كارى كه با عقل و شريعت نيكو شناخته شده[7] و منكر، ضد معروف و هر كاريست كه عقلها و خردهاى سليم، زشتى آن را حكم ميكند يا اينكه عقلها در زشتى و خوبى آن كار سكوت ميكنند، سپس دين و شريعت بدى و زشتى آن را بيان ميكند[8]. پس امر به معروف يعني فرمان دادن به نيكي و نهي از منكر، باز داشتن از بدي و ناپسندي است.[9]
شناخت معروف و منكر
بهترين راه شناخت معروف و منكر، مراجعه به شرع مقدّس و عقل سليم است. بر اين اساس هر چيزي را كه شارع مقدس به آن امر كرد و مردم را به انجام آن تشويق نمود، آن چيز «معروف» و هرگاه شارع مقدّس، از چيزي نهي كرد و مردم را از انجام آن سرزنش نمود، آن چيز منكر است[10]و همچنين ميتوان براي شناخت معروف و منكر از عقل سليم بهره برد.
از انواع معروف ميتوان به امور واجب و مستحب از قبيل ايمان، احياي مراكز ديني و مساجد، يتيم نوازي و...[11]و از انواع منكر به امور حرام و مكروه از قبيل غيبت، دروغ و...[12] اشاره داشت.
اهميت امر به معروف و نهي از منكر
الف) امر به معروف و نهي از منكر در قرآن
در قران آيات زيادي وجود دارد كه به روشني، جايگاه امر به معروف و نهي از منكر را ياد آوري ميكند. در اينجا بنا به اهميت اين دو حكم الهي و نيز بهرهمند شدن از چشمه جوشان قرآن، به چند آيه اشاره ميشود:
1- «بايد از ميان شما، جمعى دعوت به نيكى و امر به معروف و نهى از منكر كنند! و آنها همان رستگارانند»[13]
2- « شما بهترين امتى بوديد كه به سود انسانها آفريده شدهاند(چه اينكه) امر به معروف و نهى از منكر مىكنيد و به خدا ايمان داريد»[14]
3- «(به هر حال) با آنها مدارا كن و عذرشان را بپذير و به نيكىها دعوت نما و از جاهلان روى بگردان»[15]
4- «... آمران به معروف، نهى كنندگان از منكر و حافظان حدود(و مرزهاى) الهى،(مؤمنان حقيقىاند) و بشارت ده به(اينچنين) مؤمنان!»[16]
آیات مرتبط: سوره آل عمران، آيه 114 -سوره حج، آيه 40-41- سوره توبه، آيه 71.
ب) امر به معروف و نهي از منكر در روايات
در روايات از پيامبر(ص) و امامان معصوم(عليهم السلام) توصيههاي زيادي به امر به معروف ونهي از منكر ميشود كه خود بيانگر اهميت آن است.
1-پيامبر(ص) فرمود: اى مردم پيش از مردن توبه كنيد و... امر به معروف كنيد تا محفوظ بمانيد. نهى از منكر كنيد تا يارى شويد.[17]
2-امام محمد باقر(ع) فرمود: امر به معروف و نهى از منكر، دو آفريده از آفريدههاى خداوندند، كسى كه آن دو را يارى كند (موجبات اين دو امر مهم را فراهم سازد) خداوند او را عزيز نمايد و كسى كه آنها را ترك كند خداوند عزّ و جل ذليل و خوارش گرداند.[18]
3-درة بن ابى لهب گويد: شخصى خدمت پيغمبر اكرم(ص) آمد در حالى كه حضرت بر منبر بود پرسيد: يا رسول اللَّه بهترين مردم كيست؟ فرمود آنكه مردم را امر به معروف و نهى از منكر كند و آنها را از خدا بترساند و به او علاقهمند سازد.[19]
4-امام علي(ع) فرمودند: امر كردن به معروف افضل عملهاى آفريدگان است.[20]
ج) امر به معروف ونهي از منكر در كلام بزرگان
تمامي علماء وبزرگان درباره امر به معروف و نهي از منكر بحثهاي جامعي نمودهاند كه ما به عنوان نمونه، فرمايشات چند نفر از اين دانشمندان را ذكر خواهيم كرد:
شهيد اول: امر به معروف و نهي از منكر عقلا و نقلا واجب است و بر فرض كه واجب عيني نباشد، واجب كفايي است.[21]
محقق حلي: امر به معروف و نهي از منكر واجب است به اجماع فقهاء ومسلمين.[22]
حضرت امام خميني(ره): اقوي آن است كه وجوب امر به معروف و نهي از منكر كفائي است؛ يعني اگر كسي در موردي اين مهم را انجام داد از ديگران ساقط ميشود وگرنه همه مردم كه در آن مورد سكوت كردهاند همه واجب الهي را ترك كردهاند.[23]
مقام معظم رهبري(مدظله العالي): مسئله امر به معروف، تكليف هميشگي مسلمانهاست. جامعه اسلامي با امر به معروف و نهي از منكر زنده ميماند. قوام حكومت اسلامي به امر به معروف و نهي ازمنكراست.[24]
دراهميت این موضوع همين بس كه حفظ دين در همه ابعادش به اجراي آن بستگي دارد وحساب امر به معروف و نهي از منكر از حساب نماز و روزه و حج جدا است؛ زيرا آنها ضرري به منافع و هوسهاي ديگران نميزند ولذا كسي مخالفتي با آنها ندارد اما نهي از منكر مخالفت با انحرافات و هوسهاي مردم است و قهرا گروهي در مقابل آن مقاومت ميكنند.
دايره امر به معروف و نهي از منكر
برخلاف تصور بعضي كه امر و نهي را مربوط به تذكرات فردي در گناهان شخصي ميدانند، اين دو واجب در مداري به وسعت تمام دين در حركت هستند. لذا تمام عرصههاي موجود در جامعه ميدان امر به معروف ونهي از منكر است. در روایتی آمده است:
«بهما تقام الفرائض» يعني قوام واجبات به امر به معروف ونهي از منكر است.[25]
وظايف آمرين به معروف و ناهين از منكر
1-نيّتش را براي خدا خالص كند و از او مدد بخواهد.
2-آگاهي به شروط امر به معروف ونهي از منكر داشته باشد و معروف ومنكر را بشناسد.
3- سخنش منطقي و كلامش ساده ومختصر ومفيد باشد.[26]
4-خودش عامل به معروف و تارك منكر باشد وبه عيبهاي خودش متوجه باشد.
5- با تفاوتهاي اخلاقي و روحي مردم آشنا باشد.
6-نصيحتگر مردم باشد و با آنها با مدارا و رفاقت رفتار كنند.
7-در اين امر شكيبا باشد و قضاوت عجولانه نداشته باشد.
8-داراي اعتدال و ميانه روي باشد.[27]
شرايط امر به معروف و نهي از منكر
غالب فقيهان ومتكلمان براي اين فريضه چهار شرط زير را برشمردند:
1- آمر و ناهي، معروف ومنكر را بشناسند.
2-آمر و ناهي احتمال تأثير در امر به معروف و نهي از منكر را بدهند.
3-تارك معروف و عامل به منكر بر ادامه شيوه خود اصرار داشته باشد.
4-امر به معروف ونهي از منكر موجب ضرر و مفسدهاي نباشد.[28]
مراتب امر به معروف و نهي از منكر
براي امر به معروف و نهي از منكر سه مرحله متصور شده است:
1- انكار قلبي؛ یعنی ناراحتي خود را از منكر آشكار كند؛ چهره در هم كشيدن، روي گرداندن، ترك رفت وآمد و...
2- انكار زباني؛ یعنی اگر ميداند از مرحله اول نتيجه نميگيرد بايد با زبان نرم، او را متوجه خطايش كنند و در صورت عدم تأثير، بايستي با لحن آمرانه امر ونهي كند و در هر حال رعايت درجات تندي را بنمايد و در اين امر و نهي مرتكب خلاف نشود.[29]
3- اقدام عملي؛ گاه ممكن است منكر چنان ريشهدار شده باشد كه نيازمند عمل باشد. منتهي مراحل را بايد درنظر گرفت و از مرحله سبكتر بايد شروع كرد؛ مانند شكستن آلات لهو ولعب، ريختن شراب، گرفتن مال مغصوب و...[30]
لازم به ذكر است در جامعه اسلامي اجرای عملی امر به معروف و نهی از منکر در صورت نیاز به برخورد فیزیکی از وظایف حکومت اسلامی است كه در غیر این صورت بینظمی اجتماعی ایجاد میشود.
شيوههاي امر به معروف و نهي از منكر
برترين روشها در امر به معروف ونهي از منكر، روشهايي است كه اولياي الهي در ارشاد ملتها به كار گرفتهاند و به وسيله آن توانستهاند از مردمي با بدترين خصوصيات اخلاقي انسانهاي ارزشمند بسازند.
اهم اين روشها عبارتند از:
1-هماهنگي در گفتار و رفتار[31]
2-احترام به شخصيت افراد
3-پرهيز از افراط در تندي و بد زباني[32]
4- جلب اعتماد[33]
5-احترام به عقايد ديگران [34]
آداب امر به معروف و نهي از منكر
در هر كاري آدابي نهفته است و اين آداب در امر به معروف و نهي از منكر به شرح ذيل است:
1- تجسس نكند؛ از دخالت در زندگي خصوصي مردم بپرهيزد كه اين كار خود امري حرام است.
2- صبور باشد. زيرا ريشه كني منكر به سرعت ممكن نيست. [35]
3-قطع رحم نكند؛ بايد دانست كه دستورات اسلام مكمل يكديگرند واجراي هيچ يك نبايد مانع اجراي ديگر فرايض شود.
4- پرده دري نكند.
5- خود را فراموش نكند.
آثار امر به معروف و نهي از منكر
الف) آثار فردي
1-نجات از قهر خدا با ناراحت شدن از انجام منكر.[36]
2-رسيدن به واقعيت الطاف الهي.[37]
3- مي توان با امر به معروف ونهي از منكر بهترين مردم به شمارآمد.[38]
4- خليفه خدا در روي زمين بودن[39]
5-شريك شدن در همه ثوابها، از آثار امر به معروف و نهي از منكر است.[40]
6-كسب رضايت خدا [41]
7-فلاح و رستگاري[42]
8-سلامتي دين و دنيا [43]
9-نصرت الهي[44]
10-كم نشدن عمر و روزي.[45]
11-ثواب فراوان.[46]
ب) آثار اجتماعي
1-اجراي احكام اسلام.[47]
2- برقراري عدالت اجتماعي با امر به معروف و نهي از منكر.[48]
3-با امر به معروف ونهي از منكر، زمين ها آباد ميشود. [49]
4-استواري نظام اسلامي به امر به معروف ونهي از منكر است. [50]
5-امنيت.[51]
6- هر كه امر به معروف كند مؤمنان را قدرتمند ميگرداند.[52]
7- هر كه نهى از منكر كند، بيني فاسقان را بر خاك ميمالد.[53]
8-پاكيزگي كسب وكار. [54]
علل مهجوريت و ترك امر به معروف و نهي از منكر
1-ترس از مرگ و يا به خطر افتادن منافع دنيوي.
2-حيا وخجالت، بيتفاوتي.
3-جهل وناداني.[55]
4-طمع رسيدن به منافع مادي.[56]
5-ضعف وكوچكي نفس.[57]
6- بي تأثير دانستن امر به معروف ونهي از منكر
7- ترك وظيفه به گمان خود سازي [58]
پيامد هاي ترك امر به معروف ونهي از منكر
سستى نمودن از امر به معروف و نهى از منكر، و جلوگيرى ننمودن از ظلم ستمكاران، نه تنها حلم نيست بلكه خمودي است كه از ملكات رذيله به شمار ميرود.[59]
الف) آثار فردي ترك امر به معروف و نهي از منكر
1- بيتفاوتي به دين وضعف ايمان. [60]
2-همانگونه كه عامل به اين فريضه درثواب شريك است، تارك آن نيز در گناه آن شركت دارد.[61]
3- محروميت از سعادت وحيات معنوي.[62]
4-دشمن خدا بودن.[63]
ب) آثار اجتماعي ترك امر به معروف و نهي از منكر
1-شيوع مفاسد اجتماعي و تبديل منكر به معروف.[64]
2-فراموشی خوبيها و تسلط اشرار.[65]
3-عقوبت الهي.[66]
4-از بين رفتن بركت در زندگي.[67]
5-پيكار با خدا.[68]
[1] - قرشى سيد على اكبر ؛ قاموس قرآن، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1371 ش، ششم، ج1، ص: 110
[2] - معزي فيومى، احمد بن محمد؛ مصباح المنير في غريب الشرح الكبير الرافعي، قم، دفتر تبليغات، ص 22
[3] - فراهيدي، خليل بن احمد؛ العين، مصحح دكتر مهدي فخرومي ـ ابراهيم سامرايي، قم، انتشارات هجرت، چ دوم، 1410 هـ، ج8، ص298
[4] - قاموس، ج7، ص 117
[5] - مهيار، رضا ؛ فرهنگ ابجدي(عربي، فارسي) ، تهران، انتشارات اسلامي، ص874
[6] - - همان ص 96
[7] - راغب اصفهاني، حسين بن محمد؛ ترجمه وتحقيق مفردات الفاظ قرآن، خسروى حسينى سيد غلامرضا، تهران، انتشارات مرتضوى، 1375 ش، دوم، ج2، ص 587
[8] - ترجمه مفردات، ج4، ص 397
[9] - اسلامي اردكاني، حسن ؛امر به معروف ونهي از منكر، قم، نشر خرّم، اول، 1375 ش، ص14
[10] -مير عظيمي، جعفر ؛دو فريضه بزرگ امر به معروف ونهي از منكر، قم، واحد فرهنگي كتابخانه عمومي حضرت ابوالفضل(ع) ، سوم، 1375ش، ص170
[11] -قرائتي، محسن؛ امر به معروف ونهي از منكر، تهران، مركز فرهنگي درسهايي از قرآن، دوم، 1376ش، ص263
[12] - نراقي، مولامهدي ؛علم اخلاق اسلامي(ترجمه كتاب جامع السعادات) ، ترجمه سيد جلال الدين مجتبوي، انتشارات حكمت، 1366ه.ش، اول، ج2، ص330
[13] - سوره آل عمران، آيه 104 وَ لْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلىَ الخَْيرِْ وَ يَأْمُرُونَ بِالمَْعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَ أُوْلَئكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
[14] - سوره آل عمران، آيه 110 كُنتُمْ خَيرَْ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لَوْ ءَامَنَ أَهْلُ الْكِتَابِ لَكاَنَ خَيرًْا لَّهُم مِّنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَ أَكْثرَُهُمُ الْفَاسِقُونَ
[15] - سوره اعراف، آيه 199 خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الجَْاهِلِينَ
[16] - سوره توبه، آيه 112 التَّئبُونَ الْعَبِدُونَ الحَْمِدُونَ السَّئحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الاَْمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهُونَ عَنِ الْمُنكَرِ وَ الحَْفِظُونَ لحُِدُودِ اللَّهِ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ
[17]- طباطبايى، سيد عباس؛ارشاد القلوب- ترجمه طباطبايى، قم، جامعه مدرسين، پنجم، 1376 ش، ص 181
[18] - شيخ صدوق؛ پاداش نيكىها و كيفر گناهان، محمد على مجاهدى، قم، انتشارات سرور، 1381 ش، اول، ص 408
[19] - طبرسي، فضل بن حسن؛ ترجمه مجمع البيان فى تفسير القرآن، مترجمان، تهران، انتشارات فراهانى، 1360 ش، اول ، ج4، ص: 193
[20] - خوانساري، جمال الدين؛ شرح آقا جمال الدين خوانساري بر غرر الحكم، دانشگاه تهران، 1366 ش، ج2، ص: 102ح1977
[21] - شهيد ثاني ؛ترجمه وتبين شرح لمعه، شرواني، علي، قم، دارالعلم، اول، 1383ش، ج5، ص71
[22] - محقق حلي، شرايع الاسلام، منشورات اعلمي، ج1-2، ص340
[23] - الامام الخمينى؛تحرير الوسيلة، مؤسسة تنظيم و نشر آثار الامام الخمينى قدس سره، اول، پائيز 1379 مسأله 2 ص362
-[24] مير عظيمي، جعفر ؛دو فريضه بزرگ امر به معروف ونهي از منكر، ص196
[25] - قرائتي، محسن؛ امر به معروف ونهي از منكر، ص 39
[26] - مركز تحقيقات اسلامي سپاه ؛امر به معروف ونهي از منكر، نمايندگي ولي فقيه در سپاه، سوم، 1376ش، صص 50-55
[27] -- قرائتي، محسن؛ امر به معروف ونهي از منكر، صص115-123
[28] - مير عظيمي، جعفر ؛دو فريضه بزرگ امر به معروف ونهي از منكر، ص170
[29] - مركز تحقيقات اسلامي سپاه ؛امر به معروف ونهي از منكر، صص70-76
[30] - نراقي، ملا احمد؛معراج السعاده، قم، زهير، 1386ه.ش، اول، ص413
[31] -سوره صف، آيه 2-3 يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ*كَبرَُ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُواْ مَا لَا تَفْعَلُونَ
[32] - بحارالأنوار ج 74 ص212 أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع الْإِفْرَاطُ فِي الْمَلَامَةِ يَشِبُّ نِيرَانَ اللَّجَاجَةِ
[33] - شيخ حر عاملى؛وسائل الشيعة، قم، مؤسسه آل البيت لإحياء التراث، 1409 هجرى، اول، 29 جلد،
ج 12، ص 158 أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع قَالَ قُلُوبُ الرِّجَالِ وَحْشِيَّةٌ فَمَنْ تَأَلَّفَهَا أَقْبَلَتْ عَلَيْهِ
[34] - محمدي، محمد مهدي-مقدس نيان، محمد؛آداب معاشرت، قم، زمزم هدايت، 1385ش، صص56-64
[35] - اسلامي اردكاني، حسن ؛امر به معروف ونهي از منكر، صص173-194
[36] - وسائلالشيعة ج 16، ص 133 اميرالمؤمنين(ع): هر كس منكر ي را ديد وقلبا از آن ناراحت شد، همانا از قهر خدا نجات پيدا كرده است
[37] -همان، امام علي(ع): هر كس با شمشير وقوت براي عزت كلمةالله قيام كند، به واقعيت الطاف الهي رسيده است.
[38] - پاينده، ابو القاسم ؛ نهج الفصاحة مجموعه كلمات قصار حضرت رسول ص، تهران، دنياى دانش، 1382 ش، چهارم، ص 468 پيامبر اكرم(ص): بهترين مردم كسي است كه مردم را به معروف دعوت كند
[39] -ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، ج4، ص: 193 پيغمبر(ص) روايت كرده است كه: هر كه امر بمعروف و نهى از منكر كند خليفه خدا و پيغمبر و قرآنست در زمين.
[40] - وسائلالشيعة ج 16، ص 124
[41] -سوره مريم، آيه «55 وَ كاَنَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَوةِ وَ الزَّكَوةِ وَ كاَنَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا»
[42] - سوره آل عمران، آيه 104 وَ لْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلىَ الخَْيرِْ وَ يَأْمُرُونَ بِالمَْعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَ أُوْلَئكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
[43] - تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 331 امام علي(ع): مَنْ كَانَ فِيهِ ثَلَاثٌ سَلِمَتْ لَهُ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةُ يَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَأْتَمِرُ بِهِ وَ يَنْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يَنْتَهِي عَنْهُ...
[44] - وسائلالشيعة ج 16، ص 146 قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ خَلْقَانِ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ فَمَنْ نَصَرَهُمَا نَصَرَهُ اللَّهُ وَ مَنْ خَذَلَهُمَا خَذَلَهُ اللَّهُ
[45] - صابرى يزدى، على رضا / انصارى محلاتى، محمد رضار؛الحكم الزاهرة با ترجمه انصارى، قم، مركز چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامى، دوم، 1375 ش، ص: 356 امام على(ع): امر به معروف و نهى از منكر دو خصلت از خصلتهاى الهى هستند كه نه مرگى را نزديك مىكنند و نه از رزقى مىكاهند.
[46] - شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غرر الحكم ج2 ، ص 611 امام على(ع): امر به معروف و نهى از منكر ... ثواب را دو چندان مىگردانند.
[47] - شيخ كلينى ؛الكافي، تهران، اسلاميه، 1362 ش، دوم، ج5 ، ص 55 إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ سَبِيلُ الْأَنْبِيَاءِ وَ مِنْهَاجُ الصُّلَحَاءِ فَرِيضَةٌ عَظِيمَةٌ بِهَا تُقَامُ الْفَرَائِضُ
[48] -همان. إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ .. تُرَدُّ الْمَظَالِمُ.
[49] - حسن بن شعبه حرانى، تحف العقول، قم، انتشارات جامعه مدرسين قم، 1404 ق، ص: 238 اِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ .... وَ تُعْمَرُ الْأَرْضُ
[50] - شيخ طوسى، التهذيب، تهران، دار الكتب الإسلاميه تهران، 1365 ش، ج6، ص180 إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ ...يَسْتَقِيمُ الْأَمْرُ
[51] - وسائلالشيعة، ج 16، ص 119 اِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ .... وَ تَأْمَنُ الْمَذَاهِبُ وَ ... وَ يُنْتَصَفُ مِنَ الْأَعْدَاءِ
[52] - شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غرر الحكم ج5 ص: 259
[53] -همان
[54] - تحفالعقول ص: 238 إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ ....وَ تَحِلُّ الْمَكَاسِبُ
[55] - خرمي مشگاني، ابراهيم؛امر به معروف ونهي از منكر، كاشان، مرسل، سوم، 1385ش، صص156-164
[56] - اسلامي اردكاني، حسن ؛امر به معروف ونهي از منكر ص79
[57] - معراج السعادة، 405
[58] - قرائتي، محسن؛ امر به معروف ونهي از منكر، صص75-81
[59] - امام خمينى؛شرح حديث جنود عقل و جهل، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى قدس سره، چاپ اوّل، بهار 1377ص: 368
[60] - الكافي ، ج 2، ص 127 أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كُلُّ مَنْ لَمْ يُحِبَّ عَلَى الدِّينِ وَ لَمْ يُبْغِضْ عَلَى الدِّينِ فَلَا دِينَ لَه
[61] - حسن بن ابى الحسن ديلمى، إرشاد القلوب، انتشارات شريف رضى، 1412 ق، ج2، ص 183 قال امام صادق(ع): من له جار و يعمل بالمعاصي فلم ينهه فهو شريكه
[62] - تهذيبالأحكام ج 6، ص 181 قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع مَنْ تَرَكَ إِنْكَارَ الْمُنْكَرِ بِقَلْبِهِ وَ يَدِهِ وَ لِسَانِهِ فَهُوَ مَيِّتٌ بَيْنَ الْأَحْيَاءِ فِي كَلَامٍ هَذَا خِتَامُهُ
[63] - وسائلالشيعة، ج 16، ص 122پيامبر اكرم(ص): به راستي خداوند دشمن مي دارد مؤمن ناتواني را كه دين ندارد. به آن حضرت عرض كردند: مؤمن ناتواني را كه دين ندارد، كيست؟فرمود: كسي كه نهي از منكر نكند
[64] - بحارالأنوار، ج 97، ص 74 قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ الْمَعْصِيَةَ إِذَا عَمِلَ بِهَا الْعَبْدُ سِرّاً لَمْ تَضُرَّ إِلَّا عَامِلَهَا وَ إِذَا عَمِلَ بِهَا عَلَانِيَةً وَ لَمْ يُغَيَّرْ عَلَيْهِ أَضَرَّتْ بِالْعَامَّةِ
[65] - مستدركالوسائل، ج 12 ، ص 179 امام عَلِيٍّ ع قَالَ لَا تَتْرُكُوا الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ فَيُوَلِّيَ اللَّهُ أُمُورَكُمْ شِرَارَكُمْ ثُمَّ تَدْعُونَ فَلَا يُسْتَجَابُ لَكُمْ دُعَاؤُكُمْ
[66] - پاداش نيكىها و كيفر گناهان ص: 649 رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم فرمود: هر گاه امت من امر به معروف و نهى از منكر را ترك كند، بايستى آماده عذاب خداوند متعال باشد
[67] - وسائلالشيعة ، ج 16، ص 123 النَّبِيِّ ص أَنَّهُ قَالَ لَا تَزَالُ أُمَّتِي بِخَيْرٍ مَا أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ تَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوَى فَإِذَا لَمْ يَفْعَلُوا ذَلِكَ نُزِعَتْ مِنْهُمُ الْبَرَكَاتُ وَ سُلِّطَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ نَاصِرٌ فِي الْأَرْضِ وَ لَا فِي السَّمَاءِ
[68] - خرمشاهى، بهاء الدين – انصارى، مسعود؛پيام پيامبر، تهران، منفرد، اول، 1376 ش، ص: 347 پيامبر- صلّى اللَّه عليه و آله-: «وقتى امتم امر به معروف و نهى از منكر را به هم سپرند بايد آماده جنگى با خداوند متعال باشند.
منبع : پژوهه