تعاونی‌های زنان از اشتغال چقدر سهم دارند؟ و موانع پیش روی تعاونی‌های زنان

---

در حالی که دو سوم فعالیت‌های روزمره جهان از سوی زنان انجام می‌شود تنها یک دهم درآمد جهانی به آنها تعلق می‌گیرد.

به گزارش خبرنگار تعاون و اشتغال ایسنا، فراهم کردن امکان مشارکت آحاد مختلف جامعه به ویژه زنان به عنوان نیمی از جمعیت فعال کشور در تمام فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی یکی از اهداف مهم و اساسی تعاونی‌ها به منظور دستیابی به توسعه همه‌جانبه و پایدار کشور است.

برابر آمارها زنان یک سوم تعاونی‌های کشور را به خود اختصاص داده‌اند و هم اکنون چهار میلیون نفر از زنان کشور عضو تعاونی‌ها هستند. تعاونیهای زنان در ایران هم به دلیل ظرفیتهای قانونی و اجتماعی و هم به لحاظ گروه هدفی که تحت پوشش دارند از قابلیتها و توانمندی‌های قابل توجهی برای تحقق اهداف توسعه پایدار و اشتغالزایی در کشور برخوردارند.

در طول سالهای اخیر تعاونی‌های بسیاری تحت عنوان "تعاونی زنان" در کشور تاسیس و با اقبال خوبی مواجه شده است که در گرایش‌های‌ مختلف اعم از تولیدی، توزیعی و خدماتی فعالیت می‌کنند و عمده تولیدات آنها در حوزه‌های صنایع غذایی، صنایع ‌دستی، فرش دستباف، کشاورزی و خدمات است.

امروز سازمانهای‌ بین‌المللی، تشکیل تعاونی‌های زنان را به عنوان یکی از راهبردهای اساسی کاهش نابرابری‌های جنسی و افزایش مشارکت در کلیه امور اقتصادی و اجتماعی به دولتها توصیه می‌کنند تا جایی که سازمان جهانی کار(ILO)، انجام فعالیت تعاونی برای زنان را شرافتمندانه‌ترین نوع فعالیت اقتصادی می‌داند و در توصیه‌ای در جهت ارتقای تعاون تاکید می‌کند که "افزایش مشارکت زنان در جنبش تعاونی در همه سطوح به ویژه سطوح مدیریتی و رهبری مورد توجه ویژه قرار گیرد."

از آن گذشته ارتقای منزلت زنان در جوامع و تعاونی‌ها، همواره برای نهضت تعاون از اهمیت بسزایی برخوردار بوده به نحوی که اتحادیه بین‌المللی تعاون (ICA) در سال 1995 قطعنامه‌ای را به تصویب رساند که در آن اعضای اتحادیه بر لزوم برابری جنسیتی زن و مرد به عنوان اولویتی جهانی تاکید کردند.

به گزارش ایسنا، بی‌تردید ورود به حوزه تعاون و فعالیت در قالب تعاونی یکی از راهکارهای افزایش نرخ مشارکت زنان در عرصه‌های اجتماعی اقتصادی و توانمندسازی آنان به شمار می‌رود. ایجاد اشتغال، افزایش درآمد و زمینه‌سازی برای حضور زنان در فعالیتهای اجتماعی و اقتصادی و ایجاد روحیه خودباوری و اعتماد به نفس از مهمترین کارکردهای تعاونی‌های زنان به شمار می‌رود.

به گفته غلامحسین حسینی‌نیا - معاون امور تعاون وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی - در حال حاضر ۱۷ درصد مدیران عامل تعاونی‌های کشور و ۲۳ درصد اعضای هیات مدیره و بازرسان تعاونی‌ها را زنان تشکیل می‌دهند که این امر نشان دهنده خودباوری و ظرفیت بالای تعاونی‌های بانوان است.

وی بر توانمند‌سازی تعاونی‌های زنان در قالب برنامه‌های آموزشی تاکید دارد و می‌گوید: امروز در عرصه فعالیت‌های آموزشی خصوصا آموزش عالی، بانوان جایگاه خود را پیدا کرده‌اند به نحوی که ۶۰ درصد جمعیت 4.5 میلیون نفری دانشجویان کشور را بانوان تشکیل می‌دهند.

حسینی‌نیا در عین حال از تشکیل اتحادیه‌های قوی صنفی برای بانوان خبر داده و می‌افزاید: یکی از برنامه‌های مهم وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی این است که اتحادیه‌های صنفی قدرتمندی برای زنان تعاونگر تاسیس شود تا ضمن ارائه آموزش‌های تخصصی و برگزاری نمایشگاههای دائمی و موقت، فعالیت بانوان در عرصه‌های اقتصادی به ویژه مشاغل خانگی گسترش یافته و توانمندیهای آنان به نمایش درآید.

به گفته معاون امور تعاون وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، هم اکنون فضای مناسبی برای توسعه فعالیت تعاونی‌های زنان فراهم شده است و فضای موجود این امکان را به بانوان تعاونگر می‌دهد که در قالب فعالیتهای جمعی با دغدغه کمتری مشغول کار شوند و در کنار فعالیت اقتصادی به وظایف مادری و همسری خود در خانواده نیز عمل کنند.

*تعاونی‌ها، عامل افزایش مشارکت زنان

براساس سرشماری سال 1390، جمعیت کشور 75 میلیون و 149 هزار و 669 نفر گزارش شده است که از این رقم 50.4 درصد مرد و 49.6 درصد زن هستند. نتایج طرح آمارگیری نیروی کار سال 1390 که از سوی مرکز آمار ایران انتشار یافته نشان می‌دهد که نرخ مشارکت اقتصادی در کشور 36.9 درصد است و این نرخ در مناطق شهری و روستایی به ترتیب 35.8 و 39.8 درصد بوده است.

نرخ بیکاری زنان جوان (15 تا 24 ساله) نیز، 42.7 درصد بوده که نشان دهنده شرایط نامناسب بازار کار به طور عام برای زنان و به طور خاص برای زنان جوان است با این حال زنان به عنوان نیمی از جمعیت فعال، مولد و کارآفرین کشور نه تنها می‌توانند موضوع و هدف هر نوع توسعه‌ای باشند، بلکه اهرم موثری در پیشبرد اهداف توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور به شمار آیند.

*تعاونی‌های زنان در آینه آمار

ردیف	تعداد	عضو مرد	عضو زن	جمع	سرمایه هزار ریال	اشتغالزایی
1	183277	32413576	10452803	43554170	135139212307	2418762

تا آذرماه سال 1391 در ایران 183 هزار و 277 شرکت و اتحادیه تعاونی در بخشهای مختلف اقتصادی به ثبت رسیده است. 43 میلیون و 554 هزار و 170 نفر (بیش از 58 درصد جمعیت کشور) در شرکتها و اتحادیه‌های تعاونی عضویت دارند که 74.5 درصد آنان مرد و تعداد 10 میلیون و 452 هزار و 803 نفر معادل 25.5 درصد زن هستند، میانگین تعداد عضو زن در هر تعاونی 18 نفر، میانگین میزان سرمایه در تعاونی‌های زنان 171 هزار و 813 هزار ریال و میانگین اشتغالزایی 10 نفر است.

ردیف	تعداد	عضو مرد	عضو زن	جمع	سرمایه هزار ریال	اشتغالزایی
1	18455	43435	335316	378751	3170822371	192707

 همچنین تعداد تعاونی‌ها و اتحادیه‌های زنان ثبت شده توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تا آذرماه سال 1391، 18 هزار و 455 تعاونی و اتحادیه با عضویت 335 هزار و 316 نفر زن است؛ به عبارت دیگر 10 درصد کل شرکتها و اتحادیه‌های تعاونی که تا تاریخ مذکور به ثبت رسیده‌اند، در زمره تعاونی‌های زنان هستند، این آمار نشان می‌دهد که 88.5 درصد اعضای تعاونی‌های مذکور، زن و تنها 11.5 درصد مرد هستند.

بر اساس آمار توزیع تعاونی‌های زنان ثبت شده به تفکیک 14 گرایش اصلی از جمله مسکن، صنعت، معدن، اعتبار، حمل و نقل، کشاورزی و چند مظوره، سه گرایشی که تعاونی‌های زنان بیش از سایر گرایشها تشکیل شده است به ترتیب تعاونی‌های خدمات،تعاونی‌های صنعتی و تعاونی‌های کشاورزی هستند که جمعا نزدیک به 85 درصد تعاونیهای زنان را شامل می‌شوند؛ هر سه گرایش اصلی صنعت، خدمات و کشاورزی نقش مهمی در توسعه پایدار و اشتغال کشور ایفا می‌کنند. درحال حاضر 18 هزار و 426 تعاونی خاص زنان (تعاونی‌هایی که حداقل 50 درصد اعضای آن زن باشند) در ایران با بیش از 327 هزار عضو فعالیت دارند که نزدیک به 90 درصد آن را زنان تشکیل می‌دهند.

*سهم تعاونی‌های زنان در اشتغالزایی و توسعه پایدار

شرکتهای تعاونی بانوان را می‌توان از جمله تشکلهای مردمی دانست که امکان یکپارچه کردن منابع انسانی،تجمیع سرمایه‌های کوچک، ایجاد اشتغال با شرایط سهل و آسان، بالا بردن توان اقتصادی زنان و زمینه جلب مشارکت فعال آنها را فراهم می‌کنند.

تعاونی‌های زنان شرایط را به گونه‌ای مهیا می‌کنند تا اعضا از طریق اشتغال در فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی وارد زندگی جدیدی شوند و بتوانند در تامین درآمد خانواده و افزایش آن سهم قابل توجهی داشته باشند. زنان در قالب تعاونی از مزایای حضور در عرصه‌های اقتصادی برخوردار می‌شوند و با کسب تجربه در زمینه‌های مدیرتی و رهبری، در سایه فعالیتهای گروهی حس خودباروی را که پیش نیاز مشارکت است، به دست می‌آورند.

تعاونیهای زنان به دلیل قدرت بسیج مردمی از توان چانه‌زنی بالایی برخوردارند و حوزه تاثیر گذاری آنها به مراتب بیش از فعالیتهای انفرادی است از این رو زنان با متشکل شدن در قالب تعاونی‌ها می‌توانند گستره مشارکت و تاثیرگذاری خود را افزایش دهند و در بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی حضور فعالتری به نمایش بگذارند.

تعاونیهای زنان نقش انکارناپذیری در توسعه پایدار ایفا می‌کنند ولی آنچه که تعاونیهای زنان را متمایز می‌کند و به آنها نقش شفافتر و موثرتری در فرایند توسعه می‌دهد، ویژگیهای منحصر به فرد و خاص این گروه در اجتماع و خانواده است، ویژگی‌هایی که بخشی از آن منعبث از تفاوتهای بیولوژیک و بخشی ناشی از منزلت اجتماعی و فردی زنان است که آنها را به جایگاه ویژه‌ای برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار ارتقا می‌دهد.

*موانع پیش روی تعاونی‌های زنان

به گزارش ایسنا، عدم دسترسی زنان به منابع مالی کافی و عواملی همچون فقدان وثیقه و تضمین، ناکافی بودن میزان وام، بالا بودن نرخ بهره بانکی و مواردی از این دست را می‌توان از جمله عوامل محدود کننده سرمایه‌گذاری و تولید زنان به شمار آورد.

تعاونی‌های زنان علیرغم ظرفیتها و پتانسیل‌های بالای خود غالبا با کمبود سرمایه، کارمزد بالای بانکی، مشکلات مدیریتی و عدم آشنایی با شرح وظایف و مسئولیتها مواجه هستند، از سویی دیگر ضعف در بازاریابی محصولات تولیدی و نبود فرهنگ باورپذیری نسبت به مشارکت زنان در فعالیتهای اقتصادی، موجب شده تا مسوولان با این تصور که زنان توانایی اداره امور یا بازگرداندن وام و تسهیلات را ندارند، در اختصاص وام احتیاط کنند.

در گزارش سازمان جهانی کار درباره تساوی در کار (2003)، هفت محدویت عمده برای زنان کارآفرین شناسایی شده که یکی از آنها دسترسی کمتر زنان به اعتبارات نسبت به مردان به دلیل ضعف مسایل مربوط به ضمانت و مقادیر کم اعتبارات و نیز نگرش منفی در خصوص توان بازپس‌دهی پایین زنان کارآفرین از سوی متصدیان وام است.

بر این اساس به نظر می‌رسد که با توجه به توانمندی‌ها و قابلیتهای نهفته در تعاونی‌های زنان، برگزاری دوره‌های آموزشی از سوی وزارت تعاون به منظور رفع مشکل بازاریابی و نحوه مدیریت در این تعاونی‌ها موثر باشد، همچنین تاسیس صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری بخش تعاون تا حد زیادی مشکل وثیقه و تضمین بانکی تعاونی‌های زنان را برطرف کند.

 هم اکنون زنان یک سوم تعاونی‌های کشور را به خود اختصاص داده‌اند و چهار میلیون نفر از زنان کشور به عضویت تعاونی‌ها درآمده‌اند، تاسیس شرکتهای تعاونی بانوان در گرایشهای مختلف از جمله باغداری، کشاورزی، صنایع غذایی، بسته‌بندی، پرورش دام و طیور، آبزیان، فرش دستباف، اعتبار و خدمات نشان از توان بالای زنان در امر اشتغالزایی و فعالیتهای کارآفرینی دارد و بی تردید تعاونی‌های زنان، بستر مناسب و شایسته‌ای برای اشتغال زنان هستند که به دور از هرگونه تبعیض و با رعایت انصاف و برابری اعضا، مشارکت زنان در بخشهای مختلف اقتصادی و اجتماعی را افزایش می‌دهد.

هم اکنون نرخ بیکاری زنان جوان در کشور حدود 40 درصد برآورد می‌شود و از این منظر مساله اشتغال زنان به عنوان یکی از مسایل مهم اجتماعی و اقتصادی اهمیت فوق العاده‌ای پیدا کرده است، به نظر می‌رسد که با توجه به موقعیت مطلوبی که زنان به لحاظ تحصیلات دانشگاهی و خلق فرصتهای کارآفرینی دارند، باید گام‌های موثرتری در جهت رفع بیکاری زنان به ویژه زنان جوان برداشته شود و برنامه‌ریزی دقیق برای استفاده بهینه از امکانات، ظرفیتها و استعدادهای بالقوه زنان در دستور کار مسوولان امر قرار گیرد؛ همچنین با توجه به نقش بی‌بدیل و غیرقابل انکار زنان به عنوان حامی و پشتیبان جریان اشتغال و توسعه پایدار، ضروری است تا تشویق و حمایت از تشکیل اتحادیه‌ها و تعاونی‌های زنان، فراهم کردن فرصتهای آموزشی، ارتقای مهارتهای شغلی بانوان تعاونگر، ایجاد فرصتهای عرضه تولیدات و خدمات و بازاریابی در تعاونی‌های زنان و امکان بهره‌مندی تعاونیهای زنان از منابع و تسهیلات مالی و اعتباری به عنوان بخشی از راهکارهای موثر تقویت و حمایت از تعاونی‌های زنان در کشور مدنظر قرار گیرد.