سال ها قبل آیین‌نامه ای برای تاسیس و مسوولیت فنی آزمایشگاه ها به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که طبق آن به دکترای تک رشته‌ای همراه با معرفی یک مسوول فنی ، اجازه تاسیس آزمایشگاه داده می‌شد.
این آیین‌نامه که در مسیر بیست و چند ساله خود فراز و نشیب زیادی را تجربه کرده اکنون سه است که به حالت تعلیق درآمده است و همین امر باعث اعتراض دانشجویان علوم آزمایشگاهی شده است، این درحالی است که دانشجویان پاتولوژیست هنگام اجرای این آیین نامه، بارها و بارها به اجرایش اعتراض کردند.
خبرنگار ایسنا در گفتوگو با نمایندگان هر دو گروه و مسئولین مربوط مروری بر آخرین وضعیت این موضوع پرداخته است.
دکتر مرتضی حسین‌زاده عضو هیات علمی دانشگاه کرمانشاه و دانشجوی دکترای تخصصی دانشگاه تهران ، در مورد اختلاف‌نظری که بین دانشجویان پاتولوژی و دانشجویان علوم آزمایشگاهی وجود دارد، گفت: اختلاف بین این دو گروه در دو بخش حق تاسیس آزمایشگاه و حق مسوولیت فنی است.
لایحه‌ای که در سال 1334 تصویب شده است، گفت: در لایحه‌ای که با عنوان اصلاح بعضی از مواد مربوط به مقررات امور پزشکی، دارویی، خوراکی و آشامیدنی در سال 1334 مصوب شده و بعد از انقلاب اسلامی به تصویب مجلس شورای محترم اسلامی رسید، آیین‌نامه‌ای برای تاسیس و مسوولیت فنی آزمایشگاه ها تصویب شد و بعد از انقلاب و در سال 1366 نیز مورد تایید وزارتخانه و مجلس قرار گرفت که طبق آن به دکترای تک رشته همراه با معرفی یک مسوول فنی ، اجازه تاسیس آزمایشگاه داده می‌شد.
وی ادامه داد: مسوول فنی می‌توانست پاتولوژیست یا دکترای حرفه‌ای آزمایشگاه باشد. این آیین‌نامه در سال‌های متمادی مورد تصویب وزارت بهداشت قرار گرفت به طوری که در سال 78 توسط وزیر وقت (دکتر فرهادی )، سال 82 معاون وزیر (دکتر اسماعیل اکبری )، سال 87 وزیر وقت (دکتر لنکرانی) نیز تایید شد، اما متاسفانه در مدت کوتاهی که دکتر طریقت منفرد سرپرست وزارت بهداشت بود، این حق ازمتخصصین رشته های آزمایشگاهی گرفته شد و دکترای تک رشته حق تاسیس آزمایشگاه را از دست داد .
عضو هیات علمی دانشگاه کرمانشاه و دانشجوی دکترای تخصصی دانشگاه تهران به اعتراض دانشجویان و اساتید علوم آزمایشگاهی برای گرفته شدن این حق اشاره کرد و گفت: دانشجویان و اساتید علوم آزمایشگاهی اعتراض کردند که چرا این آیین‌نامه در 60 سال گذشته اجرا می‌شد اما اکنون این حق گرفته شده است؟ درحالی که هم اکنون شرکت‌های تعاونی مرکب از 4 کاردان و کارشناس آزمایشگاه حق تاسیس آزمایشگاه را دارند آیا گرفتن این حق مسلم از متخصصین علوم آزمایشگاهی قانونی و منطقی است ؟ متاسفانه دکتر طریقت منفرد اطلاعات کافی در این زمینه نداشته و پاتولوژیست‌ها با استفاده از زمان و عدم حضور نمایندگان جامعه علمی آزمایشگاهیان و حتی رئیس آزمایشگاه مرجع سلامت ، موفق شدند آئین نامه را به امضای ایشان برسانند.
دکتر حسین‌زاده درمورد استدلال متخصصین علوم آزمایشگاهی توضیح داد: دکترای تک رشته‌ای که دارای لیسانس علوم آزمایشگاهی هستند و مقاطع کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی خودرا هم در همین حیطه کسب کرده اند ، در کلیه امور آزمایشگاه های بالینی، نسبت به پاتولوژیست‌هایی که از مقطع پزشک عمومی آمده اند ، ماهرتر هستند. در واقع پاتولوژی یکی از رشته‌های علوم آزمایشگاهی است و این افراد بخاطر ضعف در کوریکولوم آموزشی دوره های پزشکی عمومی و رزیدنتی پاتولوژی و کمبود واحدهای عملی آزمایشگاهی و کنترل کیفی، از اطلاعات فنی و تکنیکی رشته های اصلی آزمایشگاه مانند بیوشیمی، ایمونولوژی ، میکروب ، ویروس، قارچ، انگل و هماتولوژی، که ضامن دقت و صحت جواب آزمایش است ، اطلاعاتی ندارند.
وی با اشاره به اعتراض پاتولوژیست‌ها در سال های قبل اظهار کرد: دوره تکمیلی تخصصی علوم آزمایشگاهی و حق مسئولیت فنی آزمایشگاه که از سال 67 به مدت چندین سال به اجرا درآمده بود، به دلیل اعتراض پاتولوژیست ها در سال‌های 71 و 72 از آنان گرفته شد و تا سال 89 بچه‌های تک رشته‌ای حق مسوولیت فنی را نداشتند اما در 23 بهمن سال 89 به دلیل اعتراضات دانشجویان آزمایشگاهی آیین‌نامه‌ای به شماره 500/73 تحت عنوان "کلاس‌ها و کارآموزی دوره تکمیلی تخصصی علوم آزمایشگاهی" تدوین شد و در شورای عالی برنامه‌ریزی گروه پزشکی تصویب و توسط دکتر محققی (معاون آموزشی وزیر) جهت اجرا ابلاغ شد. در واقع این آیین‌نامه همان آیین‌نامه‌ای بود که سال‌ها اجرا شده بود و دانشجویان تک رشته طبق آن می‌توانستند بعد از گذراندن یک دوره 18 ماهه تکمیلی، مانند آن چه در اکثریت کشورهای دنیا انجام می شود، به تنهایی مسوول فنی آزمایشگاه شوند.
عضو هیات علمی دانشگاه کرمانشاه و دانشجوی دکترای تخصصی دانشگاه تهران با اشاره به اعتراض پاتولوژیست‌ها به این آیین‌نامه ادامه داد: در همان سال اعتراض 1500 نفری پاتولوژیست‌ها باعث شد که این آیین‌نامه در 25 خرداد 93 یعنی چهار ماه بعد از تصویب تعلیق شود.
دکتر حسین‌زاده با بیان اینکه توجیه مسوولان به اعتراضات دانشجویان علوم آزمایشگاهی مبنی بر تعلیق آیین‌نامه این بود که باید از مجلس استفسار شود، افزود: از خرداد سال 90 که این آیین‌نامه معلق شد، تاکنون وزارتخانه از مجلس استفسار نکرده است. به همین دلیل ما چندین بار به کمیسیون بهداشت و درمان مجلس و آقای دکتر حسینعلی شهریاری مراجعه کردیم. نظر ایشان این بود که این آیین‌نامه قانونی است و نمی‌دانیم چرا اجرا نمی‌شود؟ حتی آقای دکترشهریاری در تاریخ 30 آبان سال 90 نامه‌ای به دکتر دستجردی (وزیر وقت) با شماره 38197/60/د ، مبنی بر اینکه این آیین‌نامه مشکل قانونی ندارد و باید بعد از استفسار از مجلس، اجرا شود نوشت، اما متاسفانه باز هم، از آن زمان تاکنون وزارت بهداشت از مجلس استفسار نکرده است و این آیین‌نامه به صورت غیرقانونی معلق مانده است.
وی با تاکید بر اینکه وزارت بهداشت در این مورد بر سر یک دور راهی قرار دارد، گفت: وزارت بهداشت برای اتخاذ تصمیم درست باید از قوانین کشورهای پیشرفته اطلاع داشته باشد.طبق بررسی های انجام شده، آئین نامه های بین المللی مانند، سیستم مدیریت کیفیت در کشورهای پیشرفته ( ISO 15189 )، همچنین آیین‌نامه اصلاحات و بهبود آزمایشگاه های بالینی در ایالات متحده (CLIA) ، و حتی شورای سیاستگذاری آزمایشگاه های دولتی استرالیا (NPAAC)و سازمان‌های صدور مجوز مسئولین فنی آزمایشگاه ها مانند CAP ، می‌توانند به دانش آموختگان دکترای رشته‌های مرتبط با آزمایشگاه با گذراندن دوره های تکمیلی، مجوز مسئولیت فنی دهند.
عضو هیات علمی دانشگاه کرمانشاه و دانشجوی دکترای تخصصی دانشگاه تهران ادامه داد: طبق این آیین‌نامه‌ها، پاتولوژیست‌ها هم برای برخی آزمایشگاه های اختصاصی باید دوره های تکمیلی بگذرانند تا مسوول فنی آزمایشگاه شوند. این در حالی است که پاتولوژیست‌ها در کشور ما می‌توانند به محض فارغ‌التحصیل شدن و بدون گذراندن هیچ دوره‌ای آزمایشگاه تاسیس کنند در صورتی که دکترای تک رشته حتی با گذراندن دوره‌های تکمیلی هم ، چنین حقی ندارند.
دکتر حسین‌زاده با اشاره به اهداف تعیین شده برای رشته های آزمایشگاهی افزود: هنگامی که وزارت بهداشت، آیین‌نامه هایی برای رشته های دکترای تک رشته‌ای علوم آزمایشگاهی تدوین می کرد، در این آیین‌نامه ها خدمات آموزشی، خدمات پژوهشی و همچنین خدمات مشاوره‌ای و تشخیصی را جزو اهداف تربیت دانشجویان رشته های مختلف دکترای علوم آزمایشگاهی تعیین کرده است ، یعنی قانونگذار هنگام تدوین آیین‌نامه به این نکته اشراف داشته است. بنابراین در حال حاضر درخواست ما از وزارت بهداشت این است که یا طبق مستندات و استانداردهای بین‌المللی و یا طبق ایین‌نامه های که در کشور خودمان تصویب شده است عمل کنند و نگران اعتراض پاتولوژیست‌ها نباشند ، چرا که چنین انحصاری در هیچ کجای دنیا وجود ندارد .
وی با بیان اینکه طبق آمارهای اعلام شده وزارت بهداشت ،کمبود نیرو در این زمینه وجود دارد افزود: بیش از 5 الی 6 هزار دکترای تک رشته‌ای از حق قانونی خود محروم شده‌اند و این در حالی است که وزارت بهداشت اعلام کرده در حال حاضر 2700 مسوول فنی در آزمایشگاه‌های کشور کم داریم و با توجه به اینکه در حال حاضر فقط پاتولوژیست‌ها مسوول فنی می‌شوند و سالی 40 الی 50 نیروی پاتولوژیست تربیت می‌شود، 50 سال طول می‌کشد تا این کمبود برطرف شود.
این در حالی است که رییس انجمن پاتولوژی ایران درمورد این موضوع گفت: از بچه‌های آزمایشگاهی بپرسید استاندارد جهانی 18 ماهه کجاست؟ این حرف‌ها شعار است. در کجای دنیا به فردی که طب نگذرانده است اجازه می‌دهند با گذراندن دوره 18 ماهه جواب مردم را امضا کند؟ بحث صنفی نیست، بحث علمی است، اینجا بحث حق پاتولوژیست یا حق PHD نیست، بحث حق مردم است.
استاندادر جهانی برخلاف این کشور که همیشه دستورالعمل‌ها با توجه به منافع یک گروهی تدوین می‌شود، با توجه به انتظارات گیرنده خدمت یا بیمار تعریف می‌شود.انتظار بیمار این است که وقتی نیاز به تشخیص و درمان دارد، کارش توسط پزشک انجام شود.
وی با بیان اینکه بر اساس استانداردهای جهانی یک آزمایشگاه هم باید مسوول فنی داشته باشد هم مسوول بالینی، توضیح داد: در آزمایشگاه‌های بزرگ یک مسوول فنی برای هر بخش به صورت جداگانه و یک مسوول فنی جنرال که کارهای فنی آزمایشگاه را نظارت می‌کند وجود دارد، اما همه آزمایشگاه‌هایی که نمونه بیمار را انجام می‌دهند، یک مسوول بالینی دارد که این مسوول یک پزشک متخصص پاتولوژیست است.
رییس انجمن پاتولوژی ایران ادامه اد: دلیل نیاز به مسوول بالینی این است که جوابی که از دستگاه بیرون می‌آید باید با وضعیت بیمار سنجیده شود تا اگر مغایرتی وجود دارد این مسوول بالینی به پزشک معالج زنگ زده و در مورد بیماری سوال کند. این دیالوگ بین پزشک آزمایشگاه و پزشک معالج به نفع بیمار است و طبق استانداردهای جهانی باید در دو طرف این گفتوگو دو پزشک معالج نشسته باشند که بتوانند مشکل بیمار را برطرف کنند.آیا یک Ph.D انگل‌شناس با گذراندن 18 ماه دوره طب عمومی را فرا می‌گیرد؟
دکتر کرمی با تاکید بر اینکه هر فردی برای کاری تربیت شده است، گفت: Ph.D علوم پایه برای تحقیق و تفحص و تدریس تربیت شده است. حالا اگر دانشگاه‌های ما این عزیزان را جذب نمی‌کنند و غرامت آنها در دانشگاه پایین است که نباید به هرکدام یک مجوز آزمایشگاه داد و تکلیف مردم را به آنها سپرد.
وی همچنین در حاشیه نشست انتقادی رزیدنت‌های پاتولوژی در تاریخ پنجم شهریورماه 93 به سیاست‌های جدید وزارت بهداشت در مورد این رشته ، به خبرنگار ایسنا گفت: مشکل از جایی شروع شد که سیاستگذاری آزمایشگاهی کشور به دست اهل فن داده نشد. از بدو تشکیل آزمایشگاه مرجع سلامت مدیرکل و معاون فنی از میان همکاران دکترای علوم آزمایشگاهی انتخاب شدند در صورتی که تربیت این همکاران به منظور رفع کمبود نیرو در مناطق محروم بود. سوال ما این است که چرا نباید پاتولوژیست‌ها در این سمت قرار بگیرند، در حالی که رشته مصوب تخصصی علوم آزمایشگاهی درکشور رشته پاتولوژی است.
رییس انجمن پاتولوژی افزود: می‌خواهند بندهایی را به آیین نامه تاسیس آزمایشگاه اضافه کنند که طبق آن افرادی که متخصص پاتولوژیست نیستند، قادر باشند مانند یک متخصص پاتولوژی آزمایشگاه تاسیس کرده، نمونه بیماران را پذیرش کنند و به آزمایشگاه‌های دیگر بفرستند.
دکتر کرمی با تاکید بر اینکه این امر از اواخر دولت نهم اتفاق افتاد، اظهار کرد: در اواخر دولت نهم آیین نامه تاسیس آزمایشگاه‌ها تغییر کرد. امضای تغییر آیین‌نامه را از وزیر بهداشت سابق گرفتند. این آیین نامه جا افتاد و سریعا به بیمه‌ها ابلاغ شد.
وی افزود: قصد دارند به Ph.D های علوم پایه مجوز تاسیس آزمایشگاه دهند. در صورتی که این افراد برای تدریس در دانشگاه و تحقیق و پژوهش تربیت شده‌اند. برخی‌ها گمان می‌کنند هنگامی که دانشگاهها امکان جذب این افراد را ندارند و حقوق‌شان در دانشگاهها پایین است باید این افراد را از طریق تاسیس آزمایشگاه وارد کار کنند.
رییس انجمن پاتولوژی ایران افزود: طبق آیین‌نامه قبلی هر چهار نفری که دارای مدرک Ph.D هستند، می‌توانستند با یکدیگر یک آزمایشگاه را تاسیس کنند. اما در حال حاضر می‌خواهند این آیین‌نامه را تغییر داده و به هر نفری که دارای مدرک Ph.D است جداگانه مجوز تاسیس آزمایشگاه بدهند.
دکتر کرمی در مورد تبعات این تصمیم توضیح داد: اگر این تصمیم گرفته شود یک نفر که پزشک متخصص پاتولوژی نیست می‌تواند از طریق میانبر موقعیت شغلی پزشک متخصص پاتولوژیستی را به دست آورد که در کنکور پزشکی قبول شده، هفت سال پزشکی عمومی و چهار سال پزشکی تخصصی خوانده است. این امر باعث ناامیدی و از دست رفتن انگیزه جوانانی می‌شود که به تازگی وارد این رشته شده‌اند.
وی با بیان اینکه رشته پاتولوژی پایه طب است، اظهار کرد:یعنی اگر نخبگان پزشکی وارد این رشته نشوند کل طب ضربه خواهد خورد.
این در حالی است که وزیر بهداشت،درمان وآموزش پزشکی در مورد اجرای این آیین‌نامه گفت: در این مورد نیازی به استفسار از مجلس نیست. این موضوع مشکلی است که بین گروه‌هایی که باید در جهت تاسیس آزمایشگاه ارائه خدمت دهند پیش آمده است که ما برای رفع این مشکل کارگروهی تشکیل داده‌ایم و نتیجه‌اش را اعلام خواهیم کرد.
دکتر سید حسن قاضی‌زاده هاشمی در گفتوگو با خبرنگار دانشگاهی خبرگزاری ایسنا، افزود: ایران جدا از دنیا نیست و ما هم باید همان مسیر را طی کرده و هر کاری که دنیا در این زمینه انجام می‌دهد را انجام خواهیم داد.
وی ادامه داد: این موضوع که عده‌ای تصور می‌کنند باید صرفا به آنها توجه شود شایسته نیست. تضاد منافعی ایجاد شده که فکر می‌کنیم می‌شود آن را به اشتراک گذاشت و این موضوع ظرف دو ماه آینده تعیین تکلیف خواهد شد.
از طرف دیگر معاون آموزشی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درمورد این موضوع گفت: قانونی درمورد تعیین مسئولیت فنی برای آزمایشگاه برای متخصصین تک رشته‌ای در سال 67 مصوب قرار گرفت که قرار بوده است طبق این آیین‌نامه این افراد با گرفتن آموزش‌هایی بتوانند مسئولیت فنی را انجام دهند.
پکیج آموزشی این موضوع آماده است افزود: با اینکه پکیج آموزشی آماده است اما تا کنون این موضوع به دلایل مختلفی انجام نگرفته است.البته ما در حال انجام بررسی‌های لازم هستیم تا این کار را انجام دهیم و تا کنون نیز جلسات متعددی با حضور نماینده های هر دو گروه برگزار شده تا به یک جمع بندی برسیم زیرا قانون باید اجرا شود.
معاون آموزشی وزیر بهداشت همچنین درمورد استفسار از مجلس گفت: در این مورد اطلاعی ندارم. اما از نظر آموزشی باید بگویم پکیج آموزشی آن آماده است و به محض اینکه تکلیف روشن شود آموزش داده خواهد شد.
با گذشت سه سال گویا وزارت بهداشت همچنان بر سر دوراهی تعلیق یا اجرای این آیین‌نامه است، زیرا هر اقدامی که انجام می‌دهد، صدای اعتراض گروهی به گوش می‌رسد و باید منتظر ماند و دید که تدبیر وزارت بهداشت برای این مهم چیست.
