جزئیات مصوبه خروج دانشگاه ها از تهران
مسکوت ماندن ساماندهی دانشگاهها
مسکوت ماندن ساماندهی فضایی دانشگاههای تهران و اجرایی نشدن مصوبه خروج برخی از مراکز دانشگاهی از سطح شهر تهران به ویژه از مرکز شهر به نواحی پیرامونی موضوعی است که انتقاد نماینده تام الاختیار شهردار تهران را برانگیخته و خواستار تشریک مساعی دولت شده است.
سید موسی پورموسوی عضو هیئت علمی دانشگاه که دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، ریاست مرکز مطالعات جغرافیا و GIS، سرپرستی مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران و ریاست کمیته مطالعات راهبردی برنامه ریزی شهری و منطقه ای را در سوابق علمی و اجرایی خود دارد و نماینده تام الاختیار محمد باقر قالیباف شهردار تهران نیز است در گفتگوی مشروح با خبرگزاری مهر به تشریح سابقه موضوع ساماندهی دانشگاههای سطح شهر تهران و اجرایی نشدن مصوباتی در این باره که سالهاست مسکوت مانده است پرداخت.
نماینده تام الاختیار شهردار تهران ضرورت اجرایی شدن مصوبه انتقال برخی مراکز دانشگاهی سطح شهر تهران بخصوص از نواحی مرکزی شهر به مناطق پیرامونی شهر را با ارائه آمار و ترسیم تصویری از ترددهایی که با هدف آموزش عالی در سطح شهر تهران صورت می پذیرد یادآور شد.
گفتگوی مشروح خبرگزاری مهر با سید موسی پورموسوی درباره بررسی ساماندهی فضاهای فیزیکی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی سطح شهر تهران با عنایت به مطالعاتی که تحت عنوان مطالعات جامع توزیع فضایی و ساماندهی مراکز آموزش عالی در سطح استان تهران (با رویکرد آمایش سرزمین) صورت گرفته است در پی می آید.
خبرگزاری مهر - گروه حوزه و دانشگاه: آقای دکتر پورموسوی قبل از اینکه به استدلالی از جنس استدلال مقام مسئول در شهرداری کلانشهر تهران در ارتباط با ضرورت ساماندهی فضای فیزیکی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی شهر تهران بپردازیم، درباره سابقه توجه مسئولان و برنامه ریزان ملی و شهری نسبت به ساماندهی مراکز آموزش عالی سطح شهر تهران توضیح دهید.
سید موسی پورموسوی : ساماندهی اماکن دانشگاهی سطح شهر تهران در سه مقطع دنبال شده است. ساماندهی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی تهران بیش از یک دهه است که مورد توجه و اهتمام مسئولان نظام واقع شده است. مقطع اول مربوط به سالهای بعد از جنگ تحمیلی یعنی سالهای بعد از 1371 است که برای اولین بار به همراه موضوع حساس انتقال پایتخت از تهران، موضوع ساماندهی مراکز دانشگاهی سطح شهر تهران به طور جد مورد توجه مسئولان جمهوری اسلامی واقع شد.
مرحله دوم به سالهای پایانی دولت هشتم برمی گردد که به طور جد این موضوع یک بار دیگر در نظام مورد توجه قرار گرفت. البته این بحث بر اساس رویکردی علمی و فرهنگی مورد توجه قرار گرفت و در زمان دولت نهم نیز این بحث دنبال شد. در دولت دهم نیز این توجه در حال پیگیری است. البته اتفاقاتی در شهر تهران افتاده که نگرش مجدد به موضوع البته با رویکردی منطقی درباره ساماندهی مراکز دانشگاهی مد نظر قرار گرفته است.
ساماندهی مراکز دانشگاهی سطح شهر تهران در مجمع تشخیص مصلحت نظام، دولت و مجلس شورای اسلامی و هم در سطح استانداری و شهرداری مورد توجه قرار گرفته و استانداری نسبت به ساماندهی مراکز دانشگاهی در تهران بزرگ هم حساسیت و هم مسئولیت دارد. شهرداری تهران و روسای دانشگاهها نیز نسبت به ساماندهی دانشگاههای تهران حساسیت ویژه ای دارند.
* مصوبه هایی در زمینه ساماندهی مراکز دانشگاهی سطح شهر تهران وجود دارند اما گزارش خاصی از اینکه آنها در چه مرحله ای از اجرا هستند ارائه نشده است. این مصوبات و اینکه در چه مرحله ای از اجرا هستند از سوی شهرداری تهران رصد شده است؟
- مصوبه های روشن و قابل اعتنایی هم در دولت و هم در شورای عالی امنیت ملی و هم در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نسبت به وضعیت دانشگاههای تهران وجود دارد. مصوبه ای مبنی بر خروج برخی از مراکز دانشگاهی از سطح شهر تهران به ویژه از مرکز شهر تهران به نواحی پیرامونی وجود دارد اما هنوز اجرایی نشده است.
سئوال اینجاست که چرا طرحهای مناسب و شایسته ای که در سطح شهر تهران وجود دارد اجرایی نشده است. چرا این تصمیمات درست که به ساماندهی وضعیت شهر تهران نیز می انجامد عملیاتی نشده است. طبیعی است که موانع ساختاری، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی منجر شده که این امر هنوز محقق نشود اما نظام مصمم است این امر را محقق کند.
علت محقق نشدن مصوبات و برنامه هایی که تا کنون درباره ساماندهی مراکز دانشگاهی سطح شهر تهران بخشی به عدم هماهنگی بین نهادهای دست اندر کار در سطح شهر تهران برمی گردد که به نظر می رسد معقولانه است که همه نهادهای درگیر با هماهنگی کامل با یکدیگر کار را دنبال کنند. تردیدی نیست که در روالی عقلانی می توان با مشارکت، تشریک مساعی، همدلی و مساعدت به حل مشکلات پرداخت.
* توسعه برخی دانشگاهها کماکان در مناطق مرکزی شهر تهران دنبال می شوند. یعنی توسعه این دانشگاهها در مرکز شهر مغایر مصوبه ای است که درباره ساماندهی مراکز دانشگاهی سطح شهر تهران وجود دارد؟
-حدود 9 سال پیش طرحی بوده که به تدریج دانشگاه تهران خارج شود و جای خود را در حوالی چیتگر پیدا کند و در چیتگر یک مرکز آموزش عالی داشته باشیم که هم به جهت سرویس دهی خدمات مناسبی را ارائه دهد و هم اینکه یک فضای
بازی باشد که دانشگاه بتواند با فراغ بال فعالیت خود را انجام دهد اما یکباره طرح توسعه دانشگاه تهران در چارچوب توسعه پردیس مرکزی این دانشگاه مورد توجه قرار گرفت.
* آقای دکتر پورموسوی استدلالی که می توان از زبان یک مقام ارشد در شهرداری کلانشهر تهران برای ضرورت توجه به ساماندهی مراکز دانشگاهی سطح شهر تهران شنید چیست؟
- حدود 40 درصد دانشجویان دانشگاههای کشور در تهران حضور دارند و از مجموعه دانشگاههای کشور قوی ترین دانشگاهها علی القاعده در تهران قرار گرفته اند. طبیعتا اداره امور مراکزی که به دانشگاههای تهران معروف هستند کاری سنگین و حجیم است و مدیریتی هوشمند و دقیق نیاز دارد تا این مراکز را هدایت، ساماندهی و کنترل کند و سرویس های مناسب در شان دانشگاههای کشور را ارائه کند.
مجموعه دانشگاههای سطح شهر تهران مجموعه وسیعی هستند که امکان بالندگی علمی کشور را فراهم می کنند اما وقتی از سوی شهرداری تهران به این مسئله نگاه می کنیم وجود مراکز علمی را برای شهر تهران هم فرصت می دانیم و هم تهدید. از این حیث فرصت تلقی می کنیم که به توسعه فرهنگ عمومی و توسعه آموزش کشور کمک می کنند و از طرفی نیز حضور قشر فرهیخته در شهر تهران مایه مباهات شهرداری تهران خواهد بود. همچنین مراکز علمی و دانشگاهی خاصه دانشجویان و اساتیدی که در این دانشگاهها مشغول فعالیت هستند جزو سرمایه های اجتماعی و ملی محسوب می شوند.
تهدید تلقی می شوند به این جهت که مسائل گوناگونی را برای شهر تهران از حیث خدمات رسانی ایجاد می کند. حضور نزدیک به 400 هزار دانشجو در شهر تهران از دانشگاههای دولتی و دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاهها و موسسات وابسته به مراکز اجرایی یعنی اینکه 400 هزار نفر جابجایی در سطح شهر تهران حاصل فعالیت مراکز آموزش عالی و پژوهشی در این شهر هستند که این بار سنگین ترافیک را برای شهر تهران ایجاد می کند.
در سطح شهر تهران هنوز شبکه های حمل و نقل فعال و کارآمدی ایجاد نشده که خود در جای خودش مسائل گوناگونی دارد. این بخش از جمعیت فشار سنگینی را بر شهر تهران وارد می کند. در عین اینکه وجود چنین مراکزی موجب تجمیع نیروی انسانی از اقصی نقاط کشور در شهر تهران می شود و مسائل اجتماعی گوناگونی را برای شهر تهران ایجاد می کند. با عنایت به اینکه شهرداری تهران با رویکرد فرهنگی اجتماعی سعی در آمایش فرهنگی اجتماعی شهر تهران دارد لذا به عنوان ضعف موجود در سطح شهر تهران باید به حضور دانشگاههای تهران عنایت داشته باشیم.
از حیث حمل و نقل شهری، اجتماعی و اقتصادی و بخصوص مسائلی که بعضا منجر به آسیب های اجتماعی در سطح شهر تهران می شود لزوم ساماندهی مراکز دانشگاهی سطح شهر تهران قابل طرح است.
غالب مراکز دانشگاهی در سطح شهر تهران در محدود طرح ترافیکی واقع شده اند. حجم عظیمی از تردد و جابجایی به واسطه وجود مراکز آموزشی اعم از مراکز آموزش عالی و مراکز کمک آموزشی در پیرامون فضایی است که از آن تحت عنوان فضای طرح ترافیک نام می بریم. موج عظیمی از نیروی انسانی هر روز صبح از اطراف شهر تهران و حتی از خارج شهر به سمت مرکز شهر هدایت می شوند و طبیعی است که بار ترافیکی ناشی از این هجوم شهر را دچار آزردگی می کند. اگر چنین حالتی را بخواهیم تصور کنیم و حتی انیمیشن آن را تهیه کنیم به این نتیجه می رسیم که برای وضعیت دانشگاههای تهران باید فکری کرد.
ترددی که روزانه در مرکز شهر تهران انجام می شود بالغ بر 3 میلیون مورد است. اگر یک پنجم این میزان را با هدف آموزشی نام ببریم، جا دارد که برای این یک پنجم از یک موضع حساس و شکننده ای که حتی در برخی اوقات تهران را با اختلال در ارائه خدمات مواجه می کند چاره ای بیاندیشیم. اگر این چاره جویی را مد نظر قرار دهیم لزوم ساماندهی محرز می شود.
* سیاست مشخص شهرداری تهران برای کمک به ساماندهی دانشگاههای تهران چیست؟
- همراه با دولت و همگام با تصمیماتی که دولت اخذ می کند در چارچوب وظایف قانونی شهرداری آمادگی کامل برای کمک به ساماندهی مراکز دانشگاهی داریم. وضع موجود استقرار مراکز دانشگاهی در سطح شهر تهران به هیچ وجه وضع مطلوبی نیست و این چیزی جز آسیب برای شهر تهران به ارمغان نیاورده است. لذا قطعا باید برایش فکری کرد البته فکری همه جانبه و درخور توجه و شان جمهوری اسلامی ایران و شهر تهران به عنوان پایتخت.
نهاد بالا دست این کار در جمهوری اسلامی ایران شورای عالی انقلاب فرهنگی است که رئیس آن رئیس جمهور است و طبیعتا مصوبات این شورا الزام آور خواهد بود برای همه نهادهای دولتی و در سطح شهر تهران نیز برای شهرداری تهران ضمانت اجرایی پیدا می کند.
بدنه دولت بویژه وزارت علوم که متولی مستقیم آموزش عالی کشور است و قاعدتا باید فکری کند. دانشگاههای تهران که به صورت هیئت امنایی اداره می شوند سطح دیگری از توجه به ساماندهی مراکز دانشگاهی هستند. در عین حال شهرداری تهران به عنوان نهادی فرهنگی، اجتماعی و خدماتی مسئولیتی در چارچوب قانون به ارائه خدمات حوزه های فرهنگی و اجتماعی و زیربنایی در سطح شهر تهران می پردازد.
طبیعی است اگر شهرداری بخواهد خدمات مناسبی به شهروندان ارائه کند لازمه اش این است که این خدمات در یک فضای منطقی تری ارائه شود. وضع موجود پراکندگی و توزیع فضاهای مراکز آموزش عالی ما مطلوب نیست و باید برایش چاره اندیشی کرد. در چارچوب این چاره اندیشی قطعا شهرداری تهران به عنوان نهادی که مستقیما با شهروندان ارتباط دارد برای ایفای نقشی که به او واگذار می شود پیشگام خواهد بود.
* این طور که از اظهارات پیشین برمی آید آیا شهرداری تهران در زمینه ساماندهی فیزیکی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی سطح شهر تهران در انتظار اقداماتی است که از سوی نهادهای بالادستی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی یا دولت اعلام شود.
-اگر دولت اختیاراتی را به شهرداری تهران واگذار کند مسلما شهرداری تهران طرح عملیاتی خود را برای سامادهی مراکز دانشگاهی ارائه خواهد کرد. همانطور که پیش از این نیز شهردار تهران در دیدار با روسای دانشگاههای تهران اعلام کرد که شهرداری تهران آمادگی کامل برای ارائه طرح ساماندهی مراکز آموزش عالی دارد.
قطعا در صورتی که دولت محترم در این چارچوب بخواهد نهاد مشترکی را با شهرداری تهران ایجاد کند که به ساماندهی مطلوب مراکز آموزش عالی بیانجامد مسلما شهرداری تهران استقبال خواهد کرد.
* آیا دولت تا کنون درباره ساماندهی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی سطح شهر تهران با شهرداری تهران رایزنی نکرده است؟
-هنوز اقدامات عملیاتی انجام نگرفته، اما شهرداری تهران این آمادگی را دارد. آگاهی کافی دارم که در دولت هم چنین ایده ای وجود دارد که با مشارکت با شهرداری تهران می توانند به ساماندهی مناسب فضاهای آموزش عالی برسند.
شهرداری تهران به تنهایی قادر به ارائه خدمات در شان شهروندان نیست و دولت نیز به تنهایی قادر نخواهد بود خدمات مناسب در چارچوب وظایف خود را به شهروندان ارائه کند. ارائه خدمات مناسب مستلزم همکاری متقابل است. این همکاری متقابل به درک متقابل و ایجاد فضایی آرام و مناسب می انجامد و در فضایی آرام و مناسب است که می توانیم بهتر به مردم خدمت کنیم.
* ایده های شهرداری تهران برای ساماندهی دانشگاههای سطح شهر تهران چیست؟
- تجربه های مفید دنیا در کشورهای اروپایی، ایالات متحده آمریکا و حتی در کشورهای همجوار ایران نظیر ترکیه و پاکستان برای آمایش مراکز آموزشی در سطح آموزش عالی اقدامات بسیار خوبی صورت گرفته که به نظر می رسد در بازدهی آموزش عالی هم تاثیرات بسیار مثبتی داشته است. اگر بخواهیم از تجربیات دیگران به صورت بومی شده بهره بگیریم، به ما دیکته می کند که باید حتما وضعیت دانشگاههای تهران را ساماندهی کنیم.
بیش از 20 آیتم به عنوان شاخص های قابل ملاحظه انتقال مراکز آموزش عالی سطح شهر تهران به پیرامون مورد توجه قرار دارند و می توان مطالعه جامعی بر روی آنها انجام داد. البته یک مطالعه پایه ای قبلا انجام گرفته و بر اساس آن مطالعه بود که هم در شورای عالی امنیت ملی و هم در دولت مصوباتی بوجود آمد که البته هنوز اجرایی نشده است.
ساماندهی الزاما به معنای خروج دانشگاهها از سطح شهر تهران به نواحی پیرامونی نیست بلکه گزینه های متفاوتی وجود دارد. اگر منظور از ساماندهی دانشگاههای تهران صرفا انتقال دانشگاهها به نواحی اطراف تهران اعم از کرج، مامازن، دماوند و ... باشد به دلیل اینکه این نواحی زیرساخت های لازم برای سرویس و ارائه خدمات به مراکز دانشگاهی فراهم نشده است این انتقال خودش منجر به آسیب های ثانویه می شود.
بنابراین اگر از ساماندهی صحبت می کنیم منظور ایجاد فضایی مناسب است که در یک دوره زمانی حداقل ده ساله مراکز آموزش عالی را از سطح شهر تهران به تدریج به محیط های پیرامونی، ابتدا در حاشیه شهر تهران و سپس به سکونتگاههای جمعیتی که حدود 51 نقطه شهر تهران را شامل می شود منتقل کنیم.
یکی از گزینه ها این است که دوره های تحصیلات تکمیلی را در سطح شهر تهران داشته باشیم و دوره های کاردانی و کارشناسی را به خارج از شهر تهران منتقل کنیم که این شدنی است. فرض کنید یک شهر دانشگاهی در اطراف تهران داشته باشیم. شهری را بنام پردیس آب انجیرک در شرق تهران ایجاد کرده ایم که بین تهران و بومهن واقع شده است. درست در سد جاجرود با یک فضای شهری نوسازی مواجه می شوید که این شهر جدید بنام پردیس آب انجیرک است.
تصور کنید که چه اشکال دارد اگر یک شهر کاملا دانشگاهی که همه زیرساخت هایش فراهم شده باشد اطراف تهران داشته باشیم، سابقه اش در دنیا هم وجود دارد. البته دوره های کاردانی و کارشناسی را در این شهر دانشگاهی دایر کنیم و تحصیلات تکمیلی را که از نظر حجمی که نسبت به دوره کارشناسی حدود 3 درصد کل مجموعه را شامل می شود در سطح شهر تهران نگه داریم و این بخاطر زیرساخت های پیشرفته و کارگاهها و آزمایشگاههای پیشرفته ای است که در سطح شهر تهران وجود دارد. بنابراین دوره های کارشناسی که به ابزار آنچنانی و پیشرفته و مدرن کمتر نیاز دارند می توانند به تدریج از سطح شهر تهران خارج شده و دوره های تحصیلات تکمیلی اعم از
کارشناسی ارشد و دکتری که به تجهیزات بیشتری نیاز دارند همچنان در سطح شهر تهران باقی بمانند.
امروز متاسفانه به دلیل عدم آمایش منطقی مراکز آموزش عالی در سطح شهر تهران از خردترین نهاد آموزش عالی تا بزرگترین نهاد آموزش عالی در سطح شهر تهران حضور دارند و این به معنای عدم برنامه ریزی، مدیریت و هدایت و سیاستگذاری معقول و منطقی برای ارائه خدمات آموزش عالی در سطح شهر تهران است. اگر این را مد نظر قرار دهیم و مشکلاتی که مراکز آموزش عالی با حجم بالای دانشجویان کاردانی و کارشناسی بر گرده شهر ایجاد می کند را نیز در نظر بگیریم به ما دیکته می کند که ساماندهی دانشگاههای تهران را در یک دوره زمانی مشخص دنبال کنیم.
بخش دیگری از ساماندهی که مورد توجه قرار می گیرد بحث جایابی مراکز آموزش عالی در سطح مناطق 22 گانه تهران است. به عنوان مثال در منطقه 22 زمین و فضای باز بسیاری داریم. مجموعه منطقه 22 که از دره کن یعنی از غرب منطقه 22 شروع می شود و تا گرمدره در محدوده بین کرج و تهران را شامل می شود تمام این منطقه مستعد گسترش آموزش عالی است که البته یکی از گزینه هایی که بنا بود دانشگاه تهران به حوالی پارک چیتگر منتقل شود اما یکباره با طرح جامع
پردیس دانشگاه تهران در انقلاب مواجه شدیم.
در 4 سال گذشته شهرداری تهران اعلام آمادگی کرده که هر امکاناتی را در اختیار دانشگاه تهران قرار دهد و البته بر اساس مصوبات دولت در آینده نیز کمک هایی در حیطه وظایف و اختیاراتش خواهد کرد. دانشگاههای دیگر مانند دانشگاه صنعتی شریف و امیرکبیر که یا در محدوده طرح ترافیکی و یا در حوالی محدوده طرح ترافیکی قرار دارند نیز شامل این توجه می شوند.
البته نمی توانیم نسخه واحد برای همه دانشگاههای تهران بپیچیم. یعنی درباره ساماندهی دانشگاههای صنعتی ، دانشگاههای جامع مستقر در سطح شهر تهران مانند دانشگاههای تهران و شهید بهشتی نمی توانیم به یک شکل عمل کنیم. لذا برنامه ای که برای دانشگاه جامع و یا دانشگاه صنعتی داریم و یا دانشگاه هنر داریم مسلما متفاوت خواهد بود و باید یک بار به صورت کلی این مبحث را مورد توجه قرار دهیم و یک بار دیگر پردیس به پردیس نسبت به دانشگاهها نظر دهیم و برای هر کدام برنامه خاص خود را بچینیم.
