اخبار دانشگاهی کشور / ارتباطات 09 اسفند 1389 - 28 February 2011
تیتر یا عنوان، در واقع ویترین و نام و نشان یك خبر در رسانه‌ها می‌باشد، كه آن خبر را به موجزترین شكل ممكن اعلام می‌دارد.
تیتر، به‌عنوان یكی از مباحث اساسی خبرنویسی، به‌ویژه در مطبوعات، جوهره و روح خبر و ماندگارترین بخش آن در ذهن مخاطب است؛ كه نخستین ارتباط مخاطب با اخبار از طریق آن صورت می‌پذیرد.
در واقع میتوان تیتر را هدایت‌كننده به‌سوی خبر و هویت بخش خبر دانست که در رأس و ابتدای اخبار قرار می‌گیرد و با تعداد كلمات محدود، پیامی مرتبط با متن خبر را به مخاطب منتقل كرده و خلاصه خبر را بیان می‌كند.
تیتر به‌عنوان یكی از اجزاء ساختار خبر، در رسانه‌های مختلف نوشتاری، شنیداری و تصویری مطرح است؛ هرچند استفاده از آن در رسانه‌های غیر نوشتاری به اندازه نوشتاری، تعیین‌كننده و راهنما نیست.[1]
خواص و فواید تیتر
1. ترغیب خوانندگان به خواندن خبر؛ اگر تیتری جذّاب، جالب، پرمعنا، بدیع و مرتبط با نیازهای مردم باشد، توجّه مخاطب را به خود جلب كرده و او را به خواندن آن خبر ترغیب می‌كند. برعكس، اگر تیتری فاقد عناصر فوق باشد، می‌تواند باعث طرد مخاطب گردد.
2. بیان پیام خبر به شكلی كوتاه و موجز؛
3. تفكیك مطالب از همدیگر؛ عنوان یا تیتر خبر، مطالب مختلف موجود در یك نشریه را از یكدیگر متمایز ساخته و محدوده‌ی خبرها را جدا می‌كند.
4. ایجاد تصویری فوری از مضمون مطلب؛ تیتر به‌عنوان فشرده‌ای از مطلب یا نمود و گوشه‌ای مهم از مطلب، تصویری فوری از موضوع موجود در خبر برای مخاطب فراهم می‌آورد.
5. ارزیابی میزان اهمیت مطلب؛ مضمون تیتر، درشتی و ریزی قلم تیتر و محلّی كه در نشریه اشغال كرده (بالا و پایین بودن آن در صفحه)، خواننده را بی‌اختیار متوجه اهمّیت خبر می‌كند.
6. كمك به زیبا شدن صفحات؛ مثل عكس، طرح، رنگ و ... از تزیین‌های نشریه‌ها به‌حساب می‌آید.
7. نمایاندن جهت‌گیری؛ یك رویداد مشخص، از نشریه‌های مختلف تیتر یكسان نمی‌پذیرد و هر نشریه‌ای برای آن، تیتر به‌خصوصی به‌كار می‌برد، كه با بررسی تیترها میتوان به جهت‌گیری، موضع و علاقمندی آن نشریه پی برد. مضامین تیترهای نشریات و همچنین مباحث شكلی آن‌ها، از حیث برجستگی تیترها و محل درج آن‌ها (بالا یا پایین صفحه بودن و كدام صفحه بودن) در این بررسی‌ها مورد توجه قرار می‌گیرند.
8. تسهیل دسترسی مخاطب به مطالب مختلف و متنوع نشریات؛
9. كمك به مخاطبان برای گزینش نشریه مطلوب از میان نشریات گوناگون.[2]
اجزای تیتر
هرخبر مطبوعاتی، ممكن است غیر از تیتر اصلی، تیترهای فرعی هم داشته باشد؛ كه این تیترها با حروف كوچكتر در بالا و پایین تیتر اصلی، به‌قصد بهتر رساندن موضوع اصلی مطلب خبری و جلوگیری از طولانی شدن تیتر اصلی، آروده می‌شوند. این تیترهای فرعی كه به اجزای تیتر معروفند، عبارتند از:
1. روتیتر (kicker)؛ تیتری كه در بالای تیتر اصلی با حروف کوچک‌تر، قرار می‌گیرد و می‌تواند مقدمه یا مؤخره برای تیتر اصلی و یا مستقل باشد. این نوع تیتر، كه از كلمات و عبارات كوتاهی تشكیل‌شده، معمولاً فعل ندارد، غالباً مكمل تیتر اصلی است و مقدّمه آن یا بیان‌گر زمان و مكان وقوع رویداد یا بیان‌كننده سابقه خبر یا تلفیقی از موارد مذكور است. البته باید توجه داشت كه تیتر اصلی مستقل از تیترهای فرعی باید معنای كاملی داشته باشد و فهم آن به تیترهای فرعی وابسته نباشد. مثال:
در خیابان ولی عصر (روتیتر)
تونل فاضلاب تهران سه قربانی گرفت (تیتر اصلی)
2. زیر تیتر (Bank/Deck)؛ تیتری است كه زیر تیتر اصلی قرار گرفته و با حروف كوچكتر نوشته می‌شود. این نوع تیتر كه معمولاً در صفحه اول می‌آید، زمانی استفاده می‌شود، كه خبر، ابعاد مهمی داشته باشد؛ كه در این‌صورت، علاوه بر ذكر مهمترین بعد خبر در تیتر اصلی، در زیرتیتر بخش دیگر مهم خبر آورده می‌شود. زیرتیتر ممكن است مكمل تیتر اصلی یا روتیتر باشد و یا مستقل از آن‌ها باشد. مثال:
صبح امروز
انفجار بمب دانشگاه لندن را لرزاند
در حادثه‌ی امروز دانشگاه لندن دو تن كشته شدند (زیرتیتر)
3. خلاصه تیتر یا سرتیتر (submit title subtitle)؛ اگر برای بیان ابعاد متعدد و مهم خبر، روتیتر، تیتر اصلی و زیرتیتر كافی نباشد، از خلاصه تیتر استفاده می‌شود. سرتیتر، خلاصه‌ای از مطالب مختلف را بعد از تیتر اصلی یا زیر تیتر و یا در نقاط مختلف متنی به‌صورت جملات مستقل بیان می‌دارد. این نوع تیتر معمولاً برای ایجاد تنوع در صفحه‌آرایی با علامت ستاره، دایره توپر مشكی، مربع و ... و در برخی روزنامه‌ها بدون نشانه با حروف بزرگتر از متن و كوچكتر از تیتر اصلی در پایین زیر تیتر قرار می‌گیرد. البته برخی مواقع هم در وسط مقالات، گزارش‌ها، مصاحبه‌ها و اخبار طولانی در داخل كادر یا به‌صورت حروف و رنگ‌های متفاوت ارائه می‌شود. مثال:
رئیس جمهور در دیدار وزیر، معاونان و مدیران وزارت صنایع:
تقدیس فرهنگ سرمایه‌گذاری و تولید، نیاز فعلی كشور است
رئیس جمهوری بر پیوند میان مدیریت جامعه و مراكز دانشگاهی با صنعت تأكید كرد
*آیین نامه صندوق ذخیره ارزی به زودی به تصویب می‌رسد (خلاصه تیتر)
4. میان‌تیتر: (Subhead-inter title)؛ این نوع تیتر در چند مورد استفاده می‌شود: 1) زمانی‌كه خبرها طولانی شود، برای جلوگیری از خستگی خوانندگان از عبارات كوتاهی برای تفكیك خبر استفاده می‌شود؛ كه همان میان‌تیتر است، 2) وقتی بخواهیم به خواننده بفهمانیم كه بحث در حال تغییر است و 3) وقتی بخواهیم در مورد بخش‌های مختلف یك مطلب بلند توضیح بدهیم.[3]
انواع تیتر
الف) انواع تیتر از نظر شكل؛ برخی از انواع آن از این قرارند:
1. تیتر یك سطری؛ مثال:
بگذارید طالبی تصمیم بگیرد!
2. تیتر چند سطری مساوی؛ این تیتر ممكن است به شكل مستطیل یا مربع باشد و در دو یا چند سطر و ترجیحاً در دو سطر ارائه می‌شود. مثال:
اعضای اوپك به دیدگاه یكسان برای
بازگرداندن ثبات بازار دست می‌یابند
3. تیتر پلكانی؛ این تیتر شبیه پله بوده و به راست و یا بطرف چپ تمایل دارد. مثال:
برزیل با ستاره‌های جهانی
پنجمین جام را می‌خواهد
4. تیتر هرم وارونه؛ این تیتر از سه یا چهار سطر تشكیل شده و اندازه و سطرهای آن از بالا به پایین كاهش می‌یابد:
مثال:
تقدیر رئیس جمهوری از
بازی جوانمردانه تیم
ملی فوتبال
5. تیتر مثلثی؛ این تیتر برخلاف برخلاف هرم وارونه از یك كلمه در سطر اول شروع می‌شود و به شكل مثلث پایان می‌پذیرد.[4]
ب. انواع تیتر از نظر محتوا؛
1. تیتر استنباطی؛ برداشتی است كه تیترنویس از مفهوم خبر در یك جمله به‌دست می‌دهد. در این تیتر، میتوان از فعل استفاده نكرد. مثال:
برزیل، ببركاغذی
2. تیتر اقناعی؛ تیتری است كه برای برانگیختن احساسات، جهت دادن به افكار عمومی و ایجاد هیجان بین مخاطبان استفاده می‌شود؛ که هدف آن، ارائه اطلاعات نیست. در تیترهای اقناعی باید از كلماتی كه بار معنایی بیشتری دارند، استفاده كرد. مثال:
آزاد راه تهران–شمال 150 هكتار
از منابع طبیعی را تخریب می‌كند
3. دو تیتری؛ این نوع تیتر برای رویدادهای تلفیقی یا خبرهای چندموضوعی مورد استفاده قرار می‌گیرد. نكته مورد توجه در این تیتر آنست كه باید اندازه تیترها یكسان بوده و تیتر دوم هم حتماً باید با فعل تمام شود. گفتی است عناصر مختلف دوتیترها الزاماً از لید گرفته نشده بلكه از بخش‌های گوناگون خبر اخذ می‌شود. مثال:
رئیس جمهور در میان خوزستانی‌ها
بهره‌برداری از سد كارون 3 آغاز شد
4. تیتر غیرمتعارف؛ این نوع تیتر برای خبرهایی كه چندان جدی نیست یا فانتزی است به‌کار برده می‌شود. مثال:
تهران دیشب در آب غوطه خورد.
دیروز در تهران باران خاك بارید
5. تیتر سؤالی؛ از لحاظ قواعد تیترنویسی معمولاً نباید از تیتر سؤالی استفاده كرد؛ مگر آن‌كه پرسش، در عین حال، خود، پاسخ باشد. در این‌صورت میتوان تیتر سؤالی آورد. مثال:
خاصیت این همه سمینار و گردهمایی چیست؟
6. تیتر با فعل منفی؛ طبق اصول تیترنویسی نوشتن فعل منفی درست نیست؛ ولی هنگامی كه وقوع نیافتن فعلی، خود، رویداد و خبر محسوب می‌شود در چنین وصفی میتوان از فعل منفی استفاده كرد. مثال:
جزئیات تیراندازی از زبان شاهدان عینی
شلیك 5 گلوله، آرامش رئیس جمهور را برهم نزد
7. تیتر نقلی؛ این نوع تیتر از قسمت‌های مختلف سخنرانی‌ها، مصاحبه‌ها، اطلاعیه‌ها یا بیانیه‌های افراد، مؤسسات، سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها گرفته می‌شود. در این نوع تیتر، معمولاً منبع خبر برای مستند كردن تیتر در روتیتر یا در اول تیتر قرار می‌گیرد. مثال:
سازمان هواشناسی:
برف و باران از فردا سراسر كشور را فرا می‌گیرد[5]
8. تیتر خبری؛ تیتری که برای مطلبی که محتوای آن، اعلام و بیان رویدادهای زندگی اجتماعی باشد، آورده می‌شود. این تیتر، مانند متن خبر خودش خبر خواهد بود.
9. تیتر تفسیری؛ تیتر مربوط به مطالب تشریحی و تفسیری که به تجزیه و تحلیل وقایع و عکس‌العمل‌های آن می‌پردازد را تیتر تفسیری می‌گویند. این نوع تیتر، جنبه‌ی خبری نداشته و از این‌رو در مقالات و مطالب تحلیلی روزنامه‌ها و مجلات لازم نیست تیتر، خلاصه خبر و یا انعکاسی از مطالب خبری باشد، که در اطراف آن چیز نوشته شده و نویسنده می‌تواند از میان مسائل بسیار گوناگون، تیتر مناسبی برای مقاله خود انتخاب نماید.[6]
انواع حروف‌چینی تیترها
حروف‌چینی تیترها اگرچه در واقع تابع همان مسیرها و تحول‌های حروف‌چینی متن است؛ اما معمولاً در تحریریه‌ها، به‌ویژه روزنامه‌ها، مسیر نسبتاً مستقلی را می‌پیماید. برخی از مهمترین انواع تیترنویسی‌ها عبارتند از:
1. خطاطی؛ قدیمی‌ترین روش تیترنویسی است، كه تیتر را با انواع سبك‌های خطاطی می‌نویسند.
2. دفورمه؛ گاهی با تصر‌ف‌هایی، بسته به مورد و مطلب، تیتر حروف‌چینی‌شده را تغییر شكل می‌دهند. كشیدن یا موج‌دار كردن تیتر، با كمك فیلم یا بلند و كوتاه كردن، از جمله این موارد است.
3. شابلون؛ شابلون، خط‌كشی پلاستیكی است كه حروف از سطح آن خالی شده و در واقع حروف به شكل طرح‌های قالب‌گرفته روی این قطعات پلاستیكی، كنده شده‌اند. این خط‌كش‌ها را روی كاغذ گذارده و با كشیدن قلم در درون خالی حروف، حروف را بر روی كاغذ منتقل می‌سازند.
4. لاتین فارسی؛ گاهی برای تهیه‌ی برخی تیترهای ویژه، حروف بزرگ تزیینی لاتین را بریده و به شكل حروف فارسی درمی‌آورند. مثلاً از (w) برای حروف (س) یا از (u) برای (د) بهره می‌گیرند.[7]
اصول و قواعد تیتر نویسی
1. تیتر، هر اندازه كه كوتاهتر باشد، بهتر است؛ البته كوتاهی آن نباید به ابهام و گنگی بینجامد؛
2. تیتر باید از واژه‌های رسا بهره‌مند باشد؛
3. در تیتر نباید از كلمات تكراری استفاده شود؛
4. تا حد امكان باید از تیتر سؤالی و منفی و یا امری پرهیز شود؛
5. تیتر تا حد امكان باید از لید استخراج شود، مگر اینكه بخواهیم چندین مورد خبری را در تیتر به خواننده القاء نمائیم؛ كه بازهم در این‌صورت باید سعی شود، تا لیدی مناسب با تیتر تدوین كنیم؛
6. تیتر باید روشن و دقیق باشد؛
7. تیتر باید خلاصه‌ای از مطالب خبری باشد نه صرف یك عنوان؛
8. هریك از عناصر تیتر، باید دربردارنده اطلاعات جدید باشند؛
9. تیتر باید تا حدّ ممكن، حول یك موضوع با محور اصلی و مورد نیاز مخاطب باشد؛
10. در نگارش تیتر باید از به‌كار بردن واژه‌های شعاری و شكسته پرهیز شود؛
11. بهتر است تیتر بعد از تنظیم خبر نوشته شود؛
12. در تیتر خبری هم مثل خود خبر، باید به عناصر خبری توجه داشت. البته پاسخ به همه‌ی سؤالات مطرح‌شده در عناصر خبری، تیتر را طولانی می‌كند؛ بنابراین پاسخ به سوالات "كه" و "چه" و گاهی "كجا" از بقیه مهمتر است؛
13. در تیتر باید به مهمترین عناصر از عناصر شش‌گانه خبری اشاره كرد؛
14. تیتر باید جذاب باشد. به‌طور مثال، استفاده از لغاتی كه آن‌ها را اصطلاحاً "دراماتیك" می‌نامند، جذابیت خبری تیتر را افزایش می‌دهد؛ مثل استفاده از سرنگونی به‌جای بركناری.[8]
قواعد تجربی نوشتن تیتر
1) در مطالب خبری، تیتر فعل داشته باشد؛
2) از فعل‌های قوی در تیتر استفاده كنیم؛
3) فعل تیتر باید ماضی مطلق یا مضارع اخباری باشد؛
4) باید از فعل معلوم استفاده كنیم؛
5) باید از گذاشتن نقطه در آخر تیتر خودداری کرد؛
6) از به‌کار بردن فعل در شروع تیتر خودداری شود؛ مگر آن‌كه به‌طور روشن مطلب را برساند؛
7) در جایی از اصطلاح مخفف استفاده كنیم كه برای خوانندگان كاملا روشن و قابل درك باشد؛
8) برای توصیف رویدادهایی كه زمان وقوعشان گذشته، از فعل زمان حال استفاده كنیم؛ البته در این موارد، عنصر زمانی را نباید همراه فعل حال استفاده كرد.[9]
تفاوت تیتر و لید
برخی تفاوت‌های شكلی و محتوایی تیتر با لید عبارتند از:
1) لید، خلاصه مهمترین بخش خبر است؛ كه در شیوه‌های تاریخی همراه با لید و هرم وارونه نگارش خبر، در ابتدای متن خبر می‌آید؛ اما تیتر همان مطالب لید را با كلمات كمتر بیان می‌كند؛
2) كلیه خبرهای مطبوعاتی باید تیتر داشته باشند؛ در حالی‌که همه خبرها الزاماً لید ندارند؛ مثلاً خبرهایی كه به سبك تاریخی نوشته شده‌اند، لید ندارند؛
3) تیتر با حروف برجسته و درشت نوشته می‌شود؛ اما اندازه حروف لید به همان اندازه حروف متن خبر است.
4) لیدها در ابتدای خبرها و تیترها در بالای خبرها نوشته می‌شوند.[10]
[1]. قاضی‌زاده، علی‌اكبر؛ ویراستاری و مدیریت اخبار، تهران، روزنامه ایران، 1379، چاپ اول، ص115 و نصراللهی، علی‌اكبر؛ اصول خبرنویسی، تهران، سروش، 1382، چاپ اول، ص157 و دائمی، بشیر؛ مقاله 50 قاعده مختصر و مفید در خبر نویسی، www.iranpr.org .
[2]. شكرخواه، یونس؛ خبر، تهران، مركز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، 1379، چاپ پنجم، ص57 و كبیر، محمدرضا؛ روزنامه‌نگاری برای جوانان، تهران، منادی تربیت، 1379، چاپ دوم، ص203 و 204 و نصراللهی، اكبر؛ ص158.
[3]. كبیر، محمدرضا؛ ص211 تا 213 و نصراللهی، اكبر؛ ص159 تا 164 و شكرخواه، یونس؛ ص66.
[4]. شكرخواه، یونس؛ همان، ص64-65 و كبیر، محمدرضا؛ همان، ص 204.
[5]. كبیر، محمدرضا؛ ص207 و 208. نصراللهی، اكبر؛ ص170 و 171.
[6]. معتمدنژاد، کاظم و منصفی، ابوالقاسم؛ روزنامه‌نگاری، تهران، سپهر، 1382، چاپ چهارم، ص109 و 113.
[7]. قاضی‌زاده، علی اكبر؛ ص109-110.
[8]. شكرخواه، یونس؛ ص58 و نصراللهی، اكبر؛ ص166 و 167 و توكلی، احمد؛ گزارش‌نویسی در مطبوعات، تهران، روزنامه ایران، 1383، چاپ سوم، ص163 و 164 و كبیر، محمدرضا؛ ص208 و 209 و دائمی، بشیر؛ همان و احمدیان‌راد، حمیده؛ مقاله چگونه برای یك مطلب تیتر بسازیم؟ www.020.ir و میرفخرایی، تژا؛ مفاهیم نظری و عملی خبر تلویزیونی، تهران، مركز تحقیقات صدا و سیما، 1385، چاپ اول، ص44.
[9]. كبیر، محمدرضا؛ ص209-210.
[10]. نصراللهی، اكبر؛ ص173.
