ارزشهاي خبري News Values

ارزشهای خبری معیارهایی هستند كه بر اساس آنها، خبرنگاران تشخیص می‌دهند، چه چیزی ارزش خبری دارد و باید آنرا گزارش كنند.[1] خبر، گزارش چیزی جدید است، كه مخاطب خاص به آن توجه می‌كند؛ اعم از اینكه در سطح جهان باشد یا در سطح كشور، یا اینكه محدود به حوزه‌های توجه جغرافیایی، فرهنگی، اقتصادی و ... باشد.[2] «روژه كلوس» استاد مركز مطالعات فنون انتشارات جمعی دانشگاه بروكسل در كتاب اخبار، خبر را نقل ساده و خالص وقایع جاری معرفی كرده است. در میان خبرنگاران و روزنامه‌نگاران، سنت‌هایی وجود دارد، كه بر مبنای آنها، خبر را از ناخبر جدا می‌كنند. در هر دفتر خبری نیز صافی‌ها، براساس ملاك‌هایی، مانع عبور برخی اخبار می‌شوند. این معیارها كه خبرنگاران و صافی‌ها، برمبنای آن عمل می‌كنند، همان ارزش‌های خبری می‌باشند.[3] این ارزشها، كدهای حرفه‌ای می‌باشند، كه در گزینش، ساخت و ارائه گزارشهای خبری، كاربرد دارند و نتیجه‌ی نیازهای تولیدی بنگاه‌های خبری صنعتی‌شده هستند. افرادی كه برای بنگاه‌هایی از این نوع كار می‌كنند، جاه‌طلبی‌ها، وفاداری‌ها، توانایی‌ها و خط مشی‌های سیاسی مختلفی بروز خواهند داد. آنان در درون بنگاه، در معرض تقسیم كار گسترده قرار دارند. در ورای بنگاه هم رقبا و ایدئولوژی شغلی ژورنالیستی-حرفه‌ای پخش، در صحنه حضور دارند. در چارچوب این زمینه‌هاست كه ارزشهای خبری فعالند؛ تا از میان این‌همه، سهمی كه تمامی افراد، رویه‌ها و باورهایی از این دست، ادا می‌كنند، محصولی استاندارد بسازند.[4] "یوهان گالتونگ" و "مری روگ" از چهره‌های برجسته در پژوهشهای ارتباطی را می‌توان بعنوان طلایه‌داران بحث ارزشهای خبری برشمرد. این دو تن در سال 1965 مقاله‌ای با عنوان «ساختار اخبار داخلی» چاپ كرده و طی آن به بررسی نحوۀ ارائه بحران‌های كنگو، كوبا و قبرس در چهار روزنامه نروژی پرداختند. در این مقاله كه در نشریه پژوهش‌های صلح به چاپ رسیده، دوازده ارزش خبری مطرح شدند.[5] انواع ارزشهای خبری در طول سالها، بارها تلاش شده است، تا ارزشهای خبری را مشخص‌تر تشریح و تعریف كنند؛ اما بسیار دشوار است كه فهرست قطعی و ثابتی برای ارزشهای خبری تهیه نمائیم؛ چون در مطالعات مختلف، به كلیت موضوع با دیدگاههای مختلفی نزدیك شده‌اند و از فرض‌ها و مجموعه اصطلاحات و واژگان مختلفی استفاده كرده‌اند.[6] برخی، این ارزشها را هفت مورد برشمرده‌اند؛ كه عبارتند از: 1. دربرگیری(Impact)؛ رویداد، وقتی بعد دربرگیری دارد؛ كه برروی تعداد زیادی از افراد جامعه، تأثیری در زمان حال یا آینده داشته باشد. دلیل اهمیت داشتن آن، عمومیت یافتن و یا تأثیر رویداد برروی تعداد كثیری از افراد جامعه است. 2. شهرت(Fame)؛ اشخاص حقیقی یا حقوقی، كه بخاطر فعالیت‌هایشان در جامعه، شناخته‌شده باشند، ارزش خبری دارند. شهرت ممكن است بار منفی و یا بار مثبت داشته باشند. افراد و نهادهای جامعه از شهرت یكسان برخوردار نیستند و ارزش خبری یكسانی ندارند. 3. برخوردها(Conflict)؛ این‌گونه رویدادها حاوی برخورد(اختلاف و یا تضاد) میان افراد، گروهها، اقوام و ... با یكدیگر یا با طبیعتند. برخورد، ممكن است بصورت جسمانی یا فكری باشد. دلیل اهمیت این موضوع، آن است كه این مسئله، احتمال دارد، توازن جامعه را برهم بزند و تأثیر بر امنیت مادی و معنوی جامعه بگذارد. 4. استثناها و شگفتی‌ها(Oddity)؛ این نوع خبر شامل هر رویداد غیر عادی عجیب، استثنائی یا نادر است. 5. بزرگی و فراوانی(Magnitude)؛ این ارزش خبری به آمار و ارقام مربوط می‌شود. ارقام ممكن است دربرگیرنده‌ی تعداد نظرات یا میزان خسارت‌های جانی و مالی باشد. هرچه تعداد و مقدار، افزون‌تر باشد، اهمیت و ارزش این خبر بیشتر خواهد شد. 6. مجاورت(Proximity)؛ همانطور كه رویدادی برای فردی خبر محسوب می‌شود، ممكن است برای فردی دیگر جنبه‌ی خبری نداشته باشد و یا ممكن است رویدادی برای یك شهر ارزش خبری داشته؛ ولی در شهر فاقد ارزش باشد. آنچه باعث می‌شود این اتفاق بیفتد، ممكن است عامل مجاورت و عدم آن باشد. ممكن است مجاورت جغرافیایی یا معنوی، موجب ارزشی شدن یك خبر گردد؛ بطور مثال، یك خبر بخاطر نزدیك بودن به فرهنگ جامعه‌ای، در آن جامعه ارزش پیدا كند. 7. زمان و تازگی رویداد(Timeliness)؛ زمان وقوع یا تازگی رویداد، به مطلب خبری، ارزش ویژه می‌دهد. رویدادی كه امروز اتفاق می‌افتد، اگر امروز گزارش نشود، از جنبه روزنامه‌نگاری فاقد ارزش خواهد بود.[7] این هفت ارزش خبری، حالتی منحصر به فرد دارند و می‌توانند جنبه‌های ارزشی خبرها را پوشش دهند و اطلاع از آنها كمابیش می‌تواند، برای درك ارزشهای خبری كفایت كند. اما "گالتونگ" و "روگ"(1965) در مقاله‌ای با اعلام یك مرحله‌ای بودن فرایند تبدیل رویداد به خبر، دوازده عامل مؤثر بر گزینش خبر را مشخص كردند. به عقیده آنها، هشت ارزش نخست، در همه‌جای جهان به طرز مشترك، مورد استفاده روزنامه‌نگاران قرار می‌گیرند و ربطی به مشخصه‌های فرهنگی ملل گوناگون ندارند؛ اما چهار عامل بعدی در گوشۀ شمال غربی دنیا از جنبۀ فرهنگی به طرزی یكسان و مشابه در امر گزینش اخبار بكار گرفته می‌شوند. این ارزشهای دوازده‌گانه عبارتند از: 1. بسامد یا تواتر(Frequency)؛ به اعتقاد گالتونگ و روگ، این ارزش خبری در حقیقت یك ظرف زمانی است كه رویداد، آنرا پر می‌كند. رسانه‌های خبری و روزنامه‌نگاران خبرهایی را كه از لحاظ تواتر و فركانس كوتاه‌ترند، بیشتر مورد توجه قرار می‌دهند و به بهترین وجهی از عهدۀ ثبت رخدادهای خبری زودگذر؛ از قبیل جنایات، شورشها و سخنرانیهای مهم سیاسی برمی‌آیند. اما از سوی دیگر، روندهای اجتماعی و اقتصادی دراز مدت، كه از نظر تكوین و تحقق نهایی مستلزم زمان طولانی‌تری هستند، در خارج از دایرۀ انتخاب روزنامه‌نگاران باقی می‌مانند و ارزش خبری كمتری دارند؛ 2. آستانه(Threshold)؛ آستانه را كه می‌توان نقطه‌ی شروع هم نامید، در حقیقت اندازه، قد و قوارۀ رویداد است. برای هر رویداد آستانه‌ای وجود دارد كه اگر رویداد به سطح آن نرسد، اصلاً مخابره نخواهد شد. هر اندازه یك رویداد از نظر آستانه، بزرگتر باشد برای استمرار درج آن به درام یا هیجان قوی‌تری نیاز داریم؛ 3. صراحت یا فقدان ابهام(Unambiguity)؛ این ارزش، در واقع به وضوح رویداد مربوط می‌شود. رخدادها طبق این ارزش، باید روشن و واضح باشند و تفسیرشان دشوار نباشد؛ 4. معناداری(Meaning Fullness)؛ معنی‌دار بودن، خود را به دو صورت نشان می‌دهد: الف) مجاورت فرهنگی؛ ب) مربوط بودن. مجاورت فرهنگی؛ برای كسی كه خبر را گردآوری می‌كند، اگر این احساس بوجود آید، كه پیشینۀ فرهنگی یك رخداد، با او و مخاطبان رسانه‌اش هماهنگی و همخوانی دارد، آنرا برای درج و پخش انتخاب می‌كند. مربوط بودن؛ رویدادهایی كه در فرهنگ‌های دور دست رخ می‌دهند، كمتر بخت و امكان گزینش می‌یابند، مگر آنكه بصورت تهدید جلوه‌گر شوند؛ 5. همخوانی و هماهنگی(Consonance)؛ گالتونگ و روگ، این ارزش خبری را اینگونه تبیین كرده‌اند: قابلیت پیش‌بینی كردن یك رویداد و یا تمایل داشتن رسانه‌ها به یك رویداد. این دو محقق برآنند كه اگر رسانه‌ها انتظار و قصد تحقق یك رویداد را داشته باشند، آن رویداد قطعاً محقق خواهد شد. بطور مثال، در جریان اعتصاب معدن‌چیان آمریكا در سال 1984، خبرنگاران تلویزیون انتظار رویارویی خشونت‌آمیز اعتصاب‌كنندگان و پلیس را داشتند و عملاً هم با چنین صحنه‌هایی مواجه شدند؛ 6. غیر منتظره بودن(Unexpectedness)؛ مراد این دو محقق از این ارزش، غیر قابل پیش‌بینی بودن و ندرت رویداد است. خبرنگاران به چیزهای غیر متعارف و نادر و غریب توجه نشان می‌دهند و نزد آنها اینگونه اخبار، ارزش ویژه‌ای دارند؛ 7. استمرار(Continuity)؛ استمرار یا تداوم، ناظر بر خبر جاری است. اگر خبری تحت پوشش خبری قرار گیرد، تا زمان مشخصی بطور مستمر تحت پوشش خبری خواهد ماند؛ 8. تركیب(Composition)؛ تركیب، آمیزه‌ای از انواع رویدادهاست. به عنوان مثال؛ اگر روزنامه‌ای حاوی چندین خبر خارجی است، چند خبر داخلی به آن می‌افزاید، تا توازن خبری را برقرار كند و یا در كنار چند خبر منفی، یك یا دو خبر مثبت را برای برقراری تعادل می‌آورند؛ 9. ارجاع یا تمثل به ملل برگزیده(Reference of Elite Nations)؛ گالتونگ و روگ، اثبات می‌كنند كه رسانه‌های غربی در اكثر موارد خبری، نمونه‌های خود را از میان ملل برگزیده انتخاب می‌كنند؛ 10.ارجاع به شخص برگزیده یا اشاره به افراد نخبه(Reference to Elite Persons)؛ در رسانه‌های غربی، پوشش خبریِ عملكرد افراد برگزیده و معروف، دامنه‌دارتر از افراد عادی است؛ 11.شخصیت‌سازی(Personalization)؛ در رسانه‌های غربی، رویدادها را عملكرد افراد و مردم می‌دانند و در واقع به هویت‌بخشی به افراد می‌پردازند؛ 12.منفی‌گرایی(Negativity)؛ مراد از منفی‌گرایی این است كه خبر خوب، خبر بد است. همین برداشت، جوهرۀ اصلی نگاه خبر گزاری‌های غربی به جهان سوم را شكل می‌دهد.[8] كاركردهای ارزشهای خبری خصوصیت مهم این ارزشها را باید در این دانست كه هم خبرنگار را در شناخت و فهم خبر كمك می‌كنند و هم در تهیۀ خبر، به خصوص مقدمه آن، او را یاری می‌كنند. از سوی دیگر می‌توانند بعنوان معیار برای ارزیابی رویدادهای روز، از جهت محیط(فضایی كه اشغال می‌كنند) در صفحه‌ی روزنامه به اندازه تیتر و ... مورد استفاده قرار گیرد.[9] عوامل تغییردهنده‌ی ارزشهای خبری عواملی كه ارزشهای خبری را در كادر واقعی روزنامه‌نگاری تغییر می‌دهند، عبارتند از: 1. سیاست یك روزنامه؛ سیاست یك روزنامۀ خاص ممكن است باعث افزایش یا كاهش اهمیت یك مطلب باشد؛ 2. طبقه اجتماعی خوانندگان؛ طبقه اجتماعی، تا حد زیادی می‌تواند در مودر اینكه چه خبرهایی ارائه شوند، تعیین‌كننده باشد؛ 3. تعداد صفحات روزنامه و فضای موجود؛ 4. زمان؛ 5. انتشار قبلی یك مطلب؛ 6. سانسور.[10] [1]. گیل، دیوید و ادمز، بریجت؛ الفبای ارتباطات، رامین كریمیان و دیگران، تهران، مركز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، چاپ اول، 1384، ص46. [2]. بلیك و هاروالدسن، ادوین؛ طبقه‌بندی مفاهیم در ارتباطات، مسعود اوحدی، تهران، سروش، 1378، چاپ اول، ص 67. [3]. گیل و ادمز؛ ص 46. [4]. اسولیوان، تام و دیگران؛ مفاهیم كلیدی ارتباطات، میرحسن رئیس‌زاده، تهران، فصل نو، 1385، چاپ اول، ص271. [5]. شكرخواه، یونس؛ خبر، تهران، مركز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، 1378، چاپ سوم، ص15. [6]. همان، ص272. [7]. زمانی، هادی؛ كلید رسانه‌ها، اصفهان، فهمیده، 1385، چاپ اول، ص 54- 50 و شكرخواه؛ ص12. [8]. شكرخواه؛ ص23- 16 و گیل و ادمز؛ ص48 و 47. [9]. زمانی؛ ص49. [10]. كبیر، محمدرضا؛ روزنامه‌‌نگاری برای جوانان، تهران، موسسه فرهنگی منادی تربیت، 1379، چاپ دوم، ص57. منبع : پژوهه