دروازه بان Gatekeeper

هر عامل یا كارگزار ارتباطی، باید در بین انبوه خبر و اطلاع برخی را برگزیند و در برابر مخاطب یا مخاطبین خود قرار دهد كه به این عامل ارتباطی كه فرایند گزینش پیام را انجام می‌دهد دروازه‌بان می‌گویند.[1] "دروازه‌بان" اصطلاحی است كه از سنت‌های روان‌شناختی اجتماعی و جامعه‌شناسی آمریكایی نشأت گرفته است و اولین بار "كورت لوین" این اصطلاح را برای گزینشگری پیام بكار برد. شرام از این عنصر به "صافی" یاد كرده است. "لوین" به این موضوع اشاره داشت كه چگونگی عبور یك خبر از مجراهای ارتباط، به دروازه‌های این مجراها بستگی دارد و این دروازه‌ها یا به وسیلۀ اصول و قواعد بی‌طرفانه، یا به وسیلۀ دروازه‌بانان كنترل می‌شود.[2] بطور كلی دروازه‌بانان سخن عبارتند از؛ تمامی دست‌اندركاران وسایل ارتباط جمعی كه باید در انبوه داده‌های خبری دست به گزینش بزنند و برخی از آنها را وارد مجرای خبری سازند.[3] این دروازه‌بانان همان گزارشگران، سردبیران خبر، سردبیران سرویس‌های مخابرۀ خبر و نظایر آنها در رسانه‌های گروهی و رؤسای دوایر، رؤسای بخش‌ها، رؤسای هیئت مدیره و غیره، در سازمان‌های رسمی هستند. البته باید در نظر داشت كه امر دروازه‌بانی فقط در مجاری رسمی ارتباط جریان ندارد؛ بلكه در مجاری غیر رسمی ارتباط نیز این نقش به چشم می‌خورد. دروازه‌بانان این مجاری غیررسمی، ارتباط‌گران مركزی در نظام‌های شایعه‌پراكنی به شمار می‌آیند و در شبكۀ ارتباط میان‌فردی نفوذ و قدرت دارند.[4] این اصطلاح از نظر تاریخی مرحله مهمی در تجزیه و تحلیل كار رسانش‌گران رسانه‌های گروهی به حساب می‌آید. اولین مطالعات این عرصه توسط وایت(1950) و گیبر(1956) انجام شد كه این مطالعات از نظر دامنۀ مطالعه فقط به فعالیت درون اتاق‌های خبر یعنی انتخاب از میان تلگرام و تصاویری كه هر لحظه از خبرگزاری‌ها می‌رسید، به منظور تأمین اخباری كه در یك روزنامۀ معمولی به چاپ می‌رسید محدود می‌شد.[5] فرایند دروازه‌بانی هر وسیله ارتباط جمعی هرگز قادر نیست تمامی حوادث را منعكس كند لذا باید در میان بمباران داده‌های خبری و اطلاعاتی دست به گزینش بزند كه به این گزینش‌گری دروازه‌بانی اطلاق می‌شود.[6] در جریان این فرایند بعد از اینكه گزارشگران و ژورنالیست‌ها، اخبار خام را گردآ‌وری می‌كنند، دروازه‌بان‌ها مواد را گزینش و كوتاه می‌كنند و از طریق كنترل گزینشی، اخبار را به معنای واقعی كلمه می‌سازند و به عبارت دیگر آنان دروازه را برای ورود برخی اطلاعات كه از نظر آنان ارزش خبری دارند باز می‌كنند و نیز دروازه را برای جلوگیری از ورود «اطلاعات دیگر» می‌بندند.[7] «ویلبر شرام» در تبیین این مفهوم چنین می‌نویسد: «دروازه‌بانان كه در سراسر شبكه‌های خبری جای می‌گیرند شامل خبرنگارانند؛ كه باید تصمیم‌گیرند، در جریان یك دادگاه یا یك حادثۀ خاص یا تظاهرات سیاسی، كدام قسمت را متبلور سازند، كدام خبر را رها ساخته، كدامین را در مجرای وسیله ارتباطی جای دهند.» «شرام» مؤلفین، تولیدكنندگان فیلم، كتابفروشان، معلمین و تلخیص‌كنندگان كتب را نیز از جمله دروازه‌بانان معرفی می‌كند. بنا به گفتۀ شرام، امروزه دروازه‌بانان، یكی از مهمترین نقش‌ها را در امر ارتباط اجتماعی ایفا می‌كنند و معدودی از دروازه‌بانان مهم، قدرتی بس عظیم بر دیدگاه‌های ما نسبت به محیطمان اعمال می‌كنند.[8] "مك شین"(1979)، برای خط تولید خبر مدلی ارائه كرده كه كل جریان را به سه مرحله تقسیم می‌كند: 1- جمع آوری اخبار؛ 2- گزینش اخبار؛ 3- بررسی اخبار. بیشتر كار دروازه‌بانی در مرحله سوم صورت می‌گیرد.[9] معیارهای گزینشگری عوامل اصلی كه بر انتخاب رویداد، اثر می‌گذارند را می‌توان تحت عناوین آدم‌ها، مكان یا زمان، به صورت تركیبی یا به صورت منفرد مورد بررسی قرارداد.[10] به طور مثال، در یك جامعه حسی، اخباری مورد توجه و انتخاب قرار می‌گیرند، که در ارضای منافع و گاه غرایز مفید باشند؛ اما در یک جامعه غیرمادی مصالح آنی جای خود را به درونگری و مصالح آتی می‌بخشد و پدیده‌های غیرمادی اولویت می‌یابند و یا در یك جامعه فردگرا مصالح فردی و در یك جامعه جمع‌گرا پدیده‌هائی كه در حد مصالح و منافع جمع هستند اولویت می‌یابند.[11] ارزش‌های خبری اینكه یك فرد خبره بگذارد خبری عبور كند و مانع عبور خبر دیگری شود، صرفاً به سلیقۀ شخصی برنمی‌گردد، هرچند دیدگاه‌های شخصی نیز بر این گزینش تا حدودی اثر می‌گذارند. معیارهایی كه راهنمای این تصمیم‌گیرِ‌ی‌ها هستند و معیارهایی كه خبر یا گزارش مطلوب را می‌سازند، تحت عنوان ارزش‌‌های خبری شناخته می‌شوند.[12] بنابراین برخی نظریاتی که در امر دروازه‌بانی مورد توجه قرار می‌گیرند، عبارتند از: 1. دربرگیری(Impact)؛ یعنی اینکه رویدادی بر روی تعداد زیادی از افراد جامعه، در زمان حال یا آینده، تأثیری داشته باشد؛ 2. شهرت(Fame)؛ اخباری که در مورد اشخاص حقیقی یا حقوقی شناخته‌شده در جامعه باشد؛ حائز ارزش است؛ 3. برخوردها و تضادها(Conflict)؛ اخباری که حاوی اختلاف یا تضاد میان افراد، گروه‌ها، اقوام و .. باشند، دارای ارزش خبری برخورد هستند. 4. استنادها و شگفتی‌ها(Oddity)؛ از جمله ارزسهای خبری، اخبار یا رویدادهایی است که شامل امور غیر عادی، عجیب و نادر باشند؛ 5. بزرگی و فراوانی(Magnitude)؛ اخباری که آمار بالایی را در مورد خاصی بیان می‌کنند، برخوردار از ارزش خبری فراوانی می‌باشند؛ 6. مجاورت (Proximity)؛ اخباری که در مورد وقایعی باشند که آن وقایع، به فرهنگ جامعه‌ای نزدیک بوده و یا اینکه از نظر جغرافیایی نسبت به آن جامعه نزدیکی داشته باشند، برای آن جامعه از ارزش خبری مجاورت برخوردارند. 7. زمان یا تازگی رویداد(Timeliness)؛ رویدادی که تازه و جدید باشد، دارای ارزش خبری تازگی می‌باشد.[13] [1]. ساروخانی، باقر؛ جامعه‌شناسی ارتباطات، تهران، اطلاعات، 1385، چاپ هفدهم، ص66. [2]. بلیك، رید و هارولد سن، ادوین؛ طبقه‌بندی مفاهیم در ارتباطات، مسعود اوحدی، تهران، سروش، 1378، چاپ اول، ص138. [3]. ساروخانی، ص65 و 71. [4]. بلیك، رید و هارولد سن، ادوین؛ ص139 و 140 و 138. [5]. اسولیوان، تام و دیگران؛ مفاهیم كلیدی ارتباطات، میرحسین رئیس‌زاده، تهران، فصل نو، 1385، چاپ اول، ص8 و 177 و ساروخانی، ص65 و مك كوایل، دنیس؛ نظریه ارتباطات جمعی، پرویز اجلالی، تهران دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها، 1485، چاپ دوم، ص234. [6]. ساروخانی، ص65. [7]. اسولیوان، ص178. [8]. بلیك، رید و هارولد سن، ادوین؛ ص138. [9]. گیل، دیوید و ادمر، بریجت؛ الفبای ارتباطات، رامین كریمیان و دیگران، تهران، مركز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، 1384، چاپ اول، ص126. [10]. مك‌كوایل، ص235. [11]. ساروخانی، ص66. [12]. گیل، دیوید و ادمر، بریجت؛ ص127. [13]. زمانی، هادی؛ كلید رسانه‌ها، اصفهان، شهید فهمیده، 1385، چاپ اول، ص50. منبع : پژوهه