دولت موبایل

معرفی مفهوم دولت سیار به عنوان یكی از شاخه‌های مهم دولت الكترونیك تحولی قابل ملاحظه در حوزه ICT به شمار می‌رود. توسعة روز افزون و افزایش ضریب نفوذ دستگاه‌های بی‌سیم قابل حمل مخصوصاً تلفن همراه و قابلیت دسترسی شهروندان "در هركجا و در هر زمان" به سرویس‌های ارائه‌شده روی آنها، این ادوات را به وسایلی جذاب و مناسب برای ارائة سرویس‌های مجازی تبدیل نموده است. در این مقاله ما برآنیم تا با معرفی مفهوم دولت سیار، مثال‌هایی كاربردی از سرویس‌های ارائه شده توسط SMS روی تلفن همراه را بیان كنیم. اخیراً پیشرفت‌های انجام شده در حوزه فناوری‌های بی‌سیم سیار، راه‌های جدیدی را در برای سرویس‌رسانی راحت‌تر و كم‌هزینه‌تر نهادهای دولتی به شهروندان به‌وجود آورده است. مجموعة این راهكارهای نوین "دولت سیار" یا M-Government نامیده می‌شود. بعضی كارشناسان، دولت سیار را این‌گونه تعریف می‌كنند: " دولت سیار یك استراتژی است كه شامل پیاده‌سازی و كاربردی كردن تمامی انواع فناوری‌های سیار و بی‌سیم، ادوات، سرویس‌ها و كاربردهای مرتبط با آن، با هدف ارتقای ارائة خدمات مابین تمامی اجزا و نهادهای جامع، اعم از شهروندان، بخش تجاری و ادارات دولتی می‌گردد." هم اكنون یكی از مصادیق مهم دولت سیار، ارائة سرویس پیام‌‌رسانی از طریق تلفن همراه، چه به صورت پیام متنی كوتاه یا SMS و چه به صورت پیام چند رسانه‌ای یا MMS است. SMS تكنولوژی قدیمی تری بوده و هم اكنون تقریباً در تمامی كشورهای جهان كاربردهای متنوعی یافته است. MMSنیز هر چند به دلیل آنكه از نظر فنی نیاز به شبكه‌های تلفن همراه مبتنی به نسل 5/2 به بعد دارد و در كشورهای كمتری ارائه می‌گردد، اما با قابلیت‌های بیشتری نسبت SMS از جمله امكان ارسال عكس، متن، فایل‌های صوتی و تصویری؛ می‌تواند نقش گسترده‌تری را در ارائه سرویس‌های دولت سیار بر عهده گیرد. هم اكنون در دنیا از SMS برای ارائة انواع سرویس‌ها مخصوصاً سرویس‌های دولت به مردم یا (G2C) به طور وسیعی استفاده می‌شود. به عنوان مثال در هند شهروندان پس از درخواست گذرنامه، می‌توانند شماره داده شده توسط اداره صدور گذرنامه را به وسیله SMS به آنجا ارسال كرده و پس از چند دقیقه از وضعیت گذرنامة خود مطلع شوند و یا در عمان نمرات امتحانی بیش از 200 هزار دانش آموز دبیرستانی از طریق SMS برای آنها ارسال می‌شود. دولت الكترونیك و دولت سیار دولت الكترونیك و دولت سیار دو مفهوم جدای از هم نیستند. مفهوم دولت الكترونیك در برگیرندة استفاده از تمامی فناوری‌های نوین برای سرویس رسانی به شهروندان و تلاش برای كاهش مراجعة مستقیم مردم به ادارات و نهادهای مختلف جامعه، اعم از دولتی و خصوصی و جایگزین كردن روابط مجازی به‌جای مراجعة حضوری است. با توجه به این تعریف و تعریف دولت سیار كه پیشتر ارائه شد، می‌توان گفت كه در حقیقت دولت سیار به لحاظ مفهومی زیرمجموعه‌ای از دولت الكترونیك است و با طرح آن مفهوم دولت الكترونیك به علت سیار بودن ادوات در دولت سیار، مانند تلفن همراه،PDA ها ، لپ‌تاپ‌ها و... از گسترش و عمق بیشتری برخوردار می‌گردد. البته هرچند ادوات سیار و در رأس آنها تلفن‌های همراه قابلیت‌های منحصر به فردی را برای ارائة خدمات در اختیار می‌گذارند، اما نباید از محدودیت‌های موجود نیز غفلت نمود. از مهم‌ترین این محدودیت‌ها عدم امكان ارسال فایل‌های حجیم روی تلفن همراه نسل 2 (كه بیشترین مشترك تلفن همراه دنیا را شامل می‌شود) است. در حالی‌كه هم‌اكنون(سال 2006) تنها حدود 3درصد از مشتركان تلفن همراه از نسل 3 استفاده می‌كنند امید می‌رود در آینده با توسعة استفاده از نسل سوم تلفن همراه این مشكل حل شود. از سوی دیگر SMS كه متداول‌ترین سرویس عرضه‌شده روی نسل دوم است، تنها تا160 كاراكتر را می‌تواند در هر پیام جای دهد. هرچند این محدودیت‌ها هم‌اكنون تا حدی تنوع و گستردگی ارائه سرویس‌ها در دولت سیار را محدود ساخته است اما با استفاده ازهمین قابلیت موجود نیز –چنان كه در ادامه خواهیم دید- سرویس‌های جالبی قابل ارائه است. امید می‌رود با توجه به سرعت رشد ضریب نفوذ فناوری‌های مبتنی بر شبكه‌های سیار، مانند Wi-Fi،Wimax ، تلفن همراه (نسل‌های 5/2 و 3) و... مفهوم دولت سیار و سرویس‌های ارائه شده در این حوزه به حدی از گسترش و مقبولیت برسد كه مفهوم دولت الكترونیك را در خود ببلعد! آمادگی شهروندان یكی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی توسعه خدمات دولت الكترونیك میزان "آمادگی شهروندان" است. منظور از آمادگی شهروندان، امكان و توانایی دسترسی و استفاده از فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی(ICT) چون اینترنت، تلفن همراه، كامپیوتر و ... است. هرچند در كشورهای پیشرفته این آمادگی بالاست اما در كشورهای در حال توسعه وضعیت متفاوت است. پایین بودن آمادگی شهروندان می‌تواند دلایل مختلفی ازجمله پایین بودن سطح سواد و تحصیلات، ضعف در دانستن زبان انگلیسی، ضعیف بودن زیرساخت‌های مخابراتی، پایین بودن درآمدهای اقتصادی دولت و مردم، نداشتن برنامه‌ریزی منسجم برای بخش ICT و... داشته باشد. با توجه به این شرایط است كه مزیت‌های تلفن همراه نسبت به كامپیوترها خود را بهتر نشان می‌دهند. سادگی استفاده و ارزان‌تر بودن نسبت به كامپیوتر (در اكثر كشورها) و ضریب نفوذ بالاتر و قابلیت جابه‌جایی و تحرك‌پذیری آنها باعث شده است كه سرویس‌های قابل ارائه روی آن ،به هر میزان هم كه باشد، مورد توجه قرار گیرد. به‌علاوه توسعة ارائة سرویس روی تلفن همراه در كشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه باعث آشنایی مردم با مفهوم دولت الكترونیك و افزایش آمادگی آنها برای پذیرش انواع سرویس‌های جامعة اطلاعاتی خواهد شد. SMS و سرویس‌های قابل ارائه با آن در دولت سیار در این بخش از مقاله مروری خواهیم داشت به چند سرویس از دولت سیار كه در تعدادی از كشورها ارائه می‌گردد. یكی از ویژگی‌های سرویس‌هایی كه در ادامه به آنها اشاره می‌كنیم خلاقانه بودن آنهاست. "خلاقانه" گاهی اوقات به غلط مترادف با "جدید" تصور می‌شود. در حالی‌كه منظور از خلاقانه بودن ارائة محصولات، فرآیندها یا مكانیسم‌های جدیدی است كه با استفاده از مزیت‌های خاص خود وارد چرخة اقتصادی گردد. در واقع ایده‌ای كه نتواند از نظر اقتصادی عملی شود از نظر ما خلاقانه نیست! سرویس موبایل‌پارك سرویس موبایل‌پارك روشی راحت برای پرداخت هزینة پارك اتومبیل در شهرهای بزرگ است و جایگزین روش فعلی پرداخت هزینه پارك كه به صورت سكه‌ای یا استفاده از كارت پارك است، می‌گردد. استفاده از این سرویس به این صورت است كه مشتری با یك شماره تماس می‌گیرد و با این تماس یك حساب پارك مجازی برای او ایجاد می‌گردد. در هنگام آغاز پارك كردن، مشتری یك SMS با شمارة سریال حساب اتومبیل خود و كد محل پارك به مركز سرویس می‌فرستد. با پایان یافتن پارك و تصمیم مشترك به ترك محل پارك، مشترك پیام پایان را به مركز می‌فرستد و مركز بر اساس زمان پارك و محل پارك هزینة مربوط را به صورتحساب ماهیانة تلفن همراه مشتری اضافه می‌كند. البته اتومبیل‌هایی كه از این سرویس استفاده می‌كنند ملزم به نصب برچسب‌های مخصوص به اتومبیل خود هستند و كنترل‌كنندگان ویژه، داشتن این برچسب را روی اتومبیل های پارك شده و ثبت آنها در مركز را چك می‌كنند. مزیت این سرویس برای مشتركان عبارت است از راحتی، عدم نیاز به پول خرد یا كارت پارك و نیز دقت پرداخت در هزینة پارك؛ زیرا در سیستم كارت پارك مشتری نمی‌داند دقیقاً چه مدت اتومبیلش در پارك می‌ماند و بالاخره همواره مجبور است مقداری بیشتر از زمان پارك خود پول بپردازد، در حالی كه در سرویس موبایل پارك چنین نیست. به‌عنوان نمونه در ارائة این سرویس در سال 2002 در شهر تالین كشور استونی حدود 40درصد از پرداخت‌های پارك از این طریق بوده است. تهیه بلیط حمل‌ونقل با استفاده از موبایل در این شیوه مشتری یك SMS به مركز صدور بلیط می‌فرستد و مركز نیز یك شمارة سریال به‌عنوان بلیط برای او صادر می‌كند. هزینة بلیط روی صورتحساب ماهیانة مشتری محاسبه می‌گردد. هنگام سوار شدن در وسیلة نقلیه مشترك با ارائة شمارة سریال (= بلیط) و تصدیق آن به وسیلة متصدی مربوطه، می‌تواند از وسیلة نقلیه استفاده كند. این شیوه را نیز می‌توان با اندكی تغییر در اتوبوس‌های درون شهری و مخصوصاً مترو به‌كار برد. تجارت با موبایل این شیوه برای خرید و فروش كالاها مخصوصاً در فروشگاه‌های كوچك و متوسط بسیار مناسب است و البته برای خریدهای برزرگ به علت امنیت و اطمینان كمتر نسبت به كارت اعتباری شاید چندان مناسب نباشد. شیوة ارائه و استفاده از این سرویس به این شكل است كه صاحب تلفن همراه، اعتباری نزد سرویس‌دهنده (كه می‌تواند یك بانك یا مؤسسة اعتباری باشد) باز می‌كند (مشابه كارت اعتباری)؛ از سوی دیگر‌، فروشگاه‌ها و بازرگانانی كه می‌خواهند در فروشگاه‌های خود این سرویس را از مشتریان قبول كنند نیز نزد همان سرویس‌دهنده حسابی باز می‌كنند؛ سرویس‌دهنده هم یك كد به آنها داده، شمارة تلفن همراه از صاحب مغازه می گیرد. هنگام خرید، مشتری شماره‌ای به شكل مثلاً aaaa*bbbbb*cc (چهار رقم اول كد فروشگاه، پنج رقم دوم مبلغ مورد نظر * دو رقم آخر رمز) را به مركز سرویس‌دهنده ارسال می‌كند. سرویس‌دهنده با توجه به اعتبار شخص، صحت خرید را بررسی و مبلغ را به حساب صاحب فروشگاه اضافه می‌كند و یك SMS برای صاحب فروشگاه می‌فرستد. پس از رسیدن SMS به دست صاحب فروشگاه و تأیید معتبربودن خرید، خرید انجام شده و خریدار می‌تواند جنس مورد نظر را با خود ببرد. این شیوه مخصوصاً برای مغازه‌ها كه به هر دلیل دستگاه كارت‌خوان (اعتباری) ندارند و یا مشتریانی كه كارت اعتباری ندارند بسیار مناسب است. سرویس موقعیت‌یابی با تلفن همراه با نصب یك نرم‌افزار روی شبكه توسط اپراتور می‌توان به ارائة سرویس‌های بر مبنای موقعیت یا LBS پرداخت. اولین سرویس LBS با كاربرد موقعیت‌یابی تماس‌های اضطراری (در اروپا با شماره تلفن 112 و در آمریكا با 911) راه‌اندازی شد؛ شبكه موقعیت دقیق تماس‌گیرنده را تشخیص داده و در اختیار نیروهای ذی‌ربط امدادی (پلیس یا اورژانس یا آتش‌نشانی) قرار می‌دهد. مزیت اصلی این سرویس‌ها سریع‌تر شدن كمك‌رسانی در موارد اضطراری است. كمیتة مخابرات فدرال آمریكا (FCC) تمامی اپراتورها را ملزم كرد كه تا اكتبر 2001 این سرویس را راه‌اندازی كنند. اتحادیة اروپا نیز قانون مشابهی را وضع نمود و اپراتورها را ملزم كرد تا ژولای 2003 این سرویس را ارائه دهند. سرویس‌های LBS می‌توانند كاربردهای دیگری هم داشته باشند. از جمله این كاربردها سرویس دوست یاب است. در این سرویس موقعیت مكانی دوست فرد (البته با رضایت قبلی او كه به اپراتور اعلام شده است) در اختیار فرد قرار می‌گیرد. مزیت این سرویس برای والدینی كه می‌خواهند از موقعیت فرزند خود مطلع باشند آشكارتر از آن است كه نیازی به توضیح داشته باشد! سرویس M-Teacher هدف از این سرویس ساده‌تر كردن ارتباط بین خانه و مدرسه است. در این طرح یك فرم برای والدین دانش آموزان ارسال می‌شود تا در صورت تمایل با دادن شماره تلفن همراه خود در این طرح عضو شوند. باعضویت در این طرح وضعیت آموزشی-تربیتی دانش‌آموزان به طور مرتب به والدین آنها از طریق SMS گزارش می‌شود. مواردی چون نمرات خوب و بد، غیبت‌های، پیشرفت‌ها و افت تحصیلی دانش‌آموز، اطلاعیه برگزاری اردوها و مراسم‌های فوق برنامه و... از مواردی‌اند كه برای والدین ارسال می‌شوند. همچنین در موارد مقتضی با ارسال یك پیام SMS می توان از والدین خواست تا ای میل خود را برای مشاهده كارنامه و یا سایر مستندات مشاهده كرده و یا اینكه به مدرسه مراجعه نمایند. نتیجه‌‌گیری فناوری شبكه های سیار روز به روز در حال گسترش و تعداد مشتركان آنها در حال افزایش است. همان‌طور كه با ادامة این روند شركت‌های فعال این حوزه و نیز مردم سود می‌برند، دولت‌ها نیز می‌توانند از این پیشرفت‌ها به عنوان راهی برای رساندن خدمات بهتر و سریع‌تر به شهروندان بهره گیرند. به‌علاوه آنكه روز به روز نیازها و توقعات مردم از دولت‌ها برای ارائه سرویس‌های گسترده‌تر و راحت‌تر بیشتر می‌شود. تا به حال كشورهای پیشرفته از زیرساخت ارتباطی سیمی و بی‌سیم خود استفاده‌های زیادی را به همین منظور برده‌اند و اكنون نیز این روند را با تأكید بیشتری بر روی فناوری‌های بی‌سیم دنبال می‌كنند. در این میان برای كشورهای در حال توسعه كه تا به حال به این حوزه توجه كمتری داشته‌اند، فناوری‌های بی‌سیم به دلیل نیاز به هزینه و زمان كمتر و قابلیت‌های كاربردی وسیع‌تر نسبت به فناوری‌های سیمی، فرصت خوبی برای توسعه ارتباطات و جبران بخش مهمی از عقب ماندگی‌ها به‌وجود آورده‌اند. به نظر می‌رسد معرفی مفهوم دولت سیار با سرویسی چون SMS آغاز خوبی باشد، ولی مسلماً با فراگیر شدن آن و اشباع بازار حركت به سمت فناوری‌های پیشرفته‌تر چون MMS ضروری است. مراجع: 1- ‘Uses of Mobile Government in developing Countries’, A.Ghyasi, I.Kushchu , www.mgovlab.org 2- ‘Mobile Services in Estonia’, Rain Rannu, PRAXIS Center for Policy Studies,2003 پی‌نوشت‌ها: Mobile Government (M-Government) Personal Digital Assistant (PDA) Mobile Parking Mobile transport ticketing Mobile Commerce Mobile positioning service Location-based service Friend Finde منبع: گروه علمی-تحلیلی طیف