اضطراب امتحان، شامل تجارب ناخوشایندی مانند نگرانی و هیجان پذیری است که به واسطه آن فرد خود را همواره مورد ارزیابی می بیند که با خودکم انگاری و تردید در مورد توانایی های خود مشخص می شود و غالبا به افت عملکرد تحصیلی فرد منجر می گردد. میزان بالای اضطراب امتحان اثر ناتوان کننده بر فرد دارد و موجب می شود تا دانش آموز خود را ملزم در بدست آوردن موفقیت در سطح بالا و نیز نگرانی در مورد توانایی هایش برای رسیدن به آن کمال مطلوب ببیند. در چنین مواردی دانشآموزان، ترس و ناتوانی در غلبه بر مشکلات را تجربه می کنند.
اضطراب امتحان در میان دانشآموزان سطح دبیرستان و دانشگاه، مساله ای جدی و بالقوه می باشد. ماهیت ناتوان کننده اضطراب امتحان بر روی ۱۰ تا ۳۰ درصد از دانشآموزان اثر می گذارد. همچنین بیست درصد از دانش آموزان مبتلا به اضطراب امتحان به علت افت تحصیلی، قبل از فارغ التحصیل شدن مدرسه را ترک می کنند. پژوهش ها نشان داده اند که سطح بالای اضطراب امتحان با عزت نفس پایین، توانایی ضعیف در خواندن، ریاضیات، مردودی، رفتارهای از هم گسیخته در کلاس، نگرش منفی نسبت به مدرسه، پریشانی و ترس همراه است که به حالت ترس از شکست مربوط می باشد.
● ماهیت اضطراب امتحان
ساراسون، اضطراب امتحان را نوعی خود اشتغالی ذهنی می داند که با خود کم انگاری و تردید در مورد توانایی های خود مشخص می شود و غالبا به ارزیابی شناختی منفی، عدم تمرکز حواس و افت عملکرد تحصیلی فرد منجر می گردد. در نتیجه انتظار می رود که یک رابطه معکوس معنادار بین نمرات اضطرابی و نمرات امتحانی وجود داشته باشد.
دیگر پژوهشگران بر نقش شناخت در اضطراب امتحان نیز تاکید کرده اند. برای مثال، وین، شواهدی را بدست آورده است که افراد دارای اضطراب امتحان بالا بیشتر از افراد دارای اضطرای امتحان پایین در مورد مطالب نامربوط با تکلیف خود گویی و اشتغال ذهنی دارند. هولند هورث و همکاران خاطر نشان می سازند که افراد دارای اضطراب امتحان بالا بیشتر درگیر افکاری هستند که بر عملکرد آسیب می رساند شناخت های بازدارنده تکلیف) و کمتر از افکاری استفاده می کنند که عملکرد را بهبود می بخشد (شناخت های تسهیل کننده تکلیف).
به طور کل شواهد بسیار زیادی این دیدگاه را تایید می کند که اضطراب امتحان برعملکرد تحصیلی آسیب می رساند و این افت عملکرد در تکالیفی دارای بیشترین میزان است که فرد آن عملکرد را به عنوان شاخصی از توانایی های خود تلقی می کند یا آن را با دستیابی به موفقیت های مهم مرتبط می داند. وقتی که اضطراب امتحان به مولفه های نگرانی و هیجان پذیری تقسیم شده باشد و مولفه نگرانی عامل افت عملکرد باشد، توجیه اشتغال ذهنی ناشی از اثرات اضطراب امتحان مورد تائید قرار می گیرد.
● روش های پیشگیری از اضطراب امتحان
همانند دیگر موارد، در اضطراب امتحان نیز اگر ما سعی و تلاشمان را بر پیشگیری از آن متمرکز نماییم قطعا در مقایسه با درمان اثربخش تر، سهل تر و به صرفه تر خواهد بود. در اینجا به برخی از روش ها در این زمینه اشاره می شود:
▪ در ارزشیابی میزان یادگیری دانش آموزان نباید فقط نمره امتحان را ملاک و معیار قرار داد بلکه از دیگر شیوه های ارزشیابی چون تحقیق، کنفرانس، ارزیابی های شفاهی و ... نیز باید استفاده کرد.
▪ محیط خانواده و مدرسه و جو عاطفی حاکم بر آنها باید دور از تنش های عاطفی و مشاجره باشد و در ایام امتحانات بهتر است رفت و آمدهای خانوادگی و فامیلی تا حد امکان کنترل شود.
▪ از ایجاد رقابت ناسالم در میان دانش آموزان باید اجتناب کرد.
▪ برخورد معلمان و مراقبان با دانش آموزان در کلاس و جلسه امتحان باید اطمینان بخش و امیدوار کننده باشد. فضا و جو حاکم بر جلسه امتحان را باید دوستانه، غیر رسمی و طبیعی جلوه داد.
▪ قبل از امتحانات اصلی از امتحانات فرضی و آزمایشی به منظور آشنا سازی دانش آموزان با سوالات و نحوه امتحان استفاده کرد. با این روش می توان میزان اضطراب امتحان دانش آموزان را به تدریج و با حساسیت زدایی کاهش داد و بر اعتماد به نفس آنان افزود.
▪ از برگزاری امتحانات بسیار سخت باید اجتناب نمود و در طراحی سوالات اکثریت متوسط دانش آموزان در نظر گرفته شوند و از برگزاری امتحانات با وقت بسیار اندک باید اجتناب کرد.
▪ بهتر است ترتیب سوالات از ساده به پیچیده باشد تا دانش آموزان با پاسخ به سوالات آسان انگیزه و دلگرمی لازم را بدست آورند.
▪ بهتر است به دانش آموزان توصیه کرد که در ابتدای جلسه به همه سوالات امتحان نگاه نکنند و سوال به سوال جلو روند و پاسخ دهند تا از تداخل و مزاحمت به خاطر آمدن پاسخ دیگر سوالات در هنگام پاسخ دادن به یک سوال جلوگیری شود.
▪ نوع و تعداد سوالات می بایست با توان ذهنی دانشآموزان و مدت زمانی که در اختیار دارند متناسب باشد.
▪ سوالات باید کاملا خوانا، روشن، صریح، قابل فهم و بی نیاز از تعبیر و تفسیر باشد چرا که هر گونه ابهام در سوالات مطرح شده می تواند موجب تشدید اضطراب دانش آموزان شود.
▪ از آنجا که اضطراب امتحان با عزت نفس رابطه معکوس دار باید عزت نفس دانش آموزان را افزایش داد.
▪ باید ارزیابی شناختی و تصویر ذهنی دانش آموزان از خود و توانمندی هایشان را از طریق ارائه بازخورد های درست، واقع گرایانه نمود.
▪ باید به دانش آموزان توصیه کرد که با آمادگی بیشتری در جلسه امتحان حاضر شوند و کمتر به اهمیت نمره در امتحان فکر کنند.
▪ انتظارات و توقعات والدین و معلمان از دانش آموزان باید متناسب با توانایی ها و استعدادهای آنها باشد.
▪ از مقایسه کردن دانش آموزان با همدیگر باید اجتناب کرد و باید همواره تفاوت های درون فردی و بین فردی دانش آموزان را مد نظر داشت.
▪ از مدرک گرایی و بهای بیش از اندازه به نمره دادن باید اجتناب کرد.
▪ باید روش های درست مطالعه و یادداشت برداری را به دانشآموزان آموزش داد.
▪ بهتر است چنانچه دانش آموزی در امتحانی نمره قبولی یا مناسب بدست نیاورد به روحیه او آسیب نرسانیم و با روش های ارتباطی درست تلاش کنیم تا بتواند کمبودها و نقایص خود را جبران کند. انتقادات ما باید سازنده باشد و ضمن یادآوری نکات منفی دانش آموزان نکات مثبت آنها نیز در نظر گرفته شود.
▪ برای کاهش رفتارهای نامطلوب دانش آموزان باید تلاش کنیم تا از روش های مثبت و نه تنبیه استفاده کنیم. چرا که تنبیه موجب احساس حقارت در دانش آموز، احساس تنفر از تنبیه کننده می گردد و نیز احساس دلهره و اضطراب را در پی خواهد داشت.
در پایان یادآور می شوم که مراجعه به مراکز مشاوره و روان شناسی در این زمینه می تواند مفید و راهگشا باشد.
 |
