ضایعات ؛ سود هدر رفته چاپخانه‌ها

ضایعات تولید شده و منابع تلف شده در یک چاپخانه بسیار متنوع است که ممکن است بسیاری از آنها از دید چاپخانه داران پوشیده باشد. در حالی که محصولات چاپی تولید شده توسط چاپخانه ها بسیار مختلف اند، اما ضایعات مشاهده شده در همه چاپخانه ها تا حد زیادی مشابه است. لذا برای تشریح انواع ضایعات بوجود آمده در یک چاپخانه از دو نوع نگرش سنتی و صنعتی استفاده می کنیم:

الف) ضایعات از منظر سنتی

در تفکر سنتی، وقتی صحبت از ضایعات یک واحد چاپی می شود، ذهن ها به سمت کاغذ یعنی هزینه برترین ماده اولیه چه به شکل چاپی و یا غیر چاپی آن می رود و منظور از ضایعات چاپی، همان باطله های تولید شده به هنگام آماده سازی ماشین و مراحل چاپ است. ولی باید توجه داشت که حتی در نگاه سنتی نیز علاوه بر کاغذ ، انواع دیگری از ضایعات و تلفات در یک چاپخانه مشاهده می شود که از آن جمله به موارد زیر می توان اشاره کرد :

۱) ضایعات کاغذ : اولین رتبه در ضایعات تولید شده، متعلق به حجم کاغذ باطله شده و سرمایه ای است که بابت این کاغذهای باطله شده به هدر رفته است. کاغذهای مورد استفاده در چاپ به طور معمول در چهار مرحله باطله می شوند:

۱) قبل از مرحله چاپ و در حین حمل و نقل کاغذ به چاپخانه و یا برش اولیه کاغذ

۲) در مرحله شروع چاپ تا زمان تنظیم شدن ماشین چاپ

۳) در حین چاپ و به دلایل مختلف نظیر توقف های ناگهانی ماشین چاپ یا خطای اپراتور

۴) بعد از چاپ مثلاً در عملیات تکمیلی یا تبدیلی و در مواقعی که مشتری کار را عودت می دهد و قبول نمی کند

برای جلوگیری از باطله شدن کاغذ راه های مختلفی وجود دارد که از آن جمله به موارد زیر می توان اشاره کرد :

پیاده سازی سیستم مدیریت و اندازه گیری رنگ با تمام جوانب آن و به کامل ترین شکل. در این حوزه، استاندارد شدن چاپ هدف اصلی شمرده می شود که برای این منظور مشخصات رنگی ماشین چاپ یا اثر انگشت رنگی آن به دست آمده و پس از اطمینان از انطباق پروف با مشخصات چاپ، امکان تولید محصول چاپی بر طبق استاندارد فراهم می شود. خوشبختانه فناوری در این قسمت بسیار پیشرفته بوده و تمام ابزار نرم افزاری و سخت افزاری لازم برای این کار مهیا است و از این نظر مشکل خاصی وجود ندارد.

برای تنظیم رفتار رنگی ماشین چاپ و تنظیم سریع شیرهای مرکب از داده های قبلی ثبت شده استفاده شود.

برای تکرار چاپ سفارشاتی که قبلاً چاپ شده اند از داده های ثبت شده برای تنظیمات هوا ، ابعاد کار و خشک کن ها استفاده شود. خوشبختانه فناوری های جدید این امکان را در اختیار ما می گذارد.

برای جلوگیری از ضایع شدن حداقل کاغذ، امکان استفاده از سیستم های دنسیتومتری و اسپکترو فوتومتری متصل نیز وجود دارد تا در کمترین زمان ممکن به فرم های چاپی مورد تأیید از نظر رنگ برسیم. برای رجیستر شدن هر چه سریع تر کار نیز از سیستم های اتوماتیک کنترل رجیستر متصل به ماشین چاپ می توان استفاده کرد. این سیستم ها تا حد زیادی از میزان باطله کاغذ می کاهند، چرا که دیگر نیازی به متوقف کردن ماشین و کشیدن فرم های نمونه برای چک کردن کیفیت کار نیست.

۲) اتلاف انرژی : کاهش انرژی مصرف شده برای هر فرم چاپی به معنای دسترسی به منابع مالی بیشتر برای سرمایه گذاری بر روی ماشین آلات جدید است. در یک ماشین چاپ چند برجه با یک برج کوتینگ، حدود یک سوم انرژی توسط خشک کن ها، یک چهارم توسط سیستم های اصلی ماشین، یک پنجم توسط دریچه های هوا و یک دوازدهم برای خنک کردن سیستم رطوبت دهی و کنترل درجه حرارت سیستم مرکب صرف می شود. خوشبختانه در ۱۰ سال اخیر شاهد پیشرفت های بسیار زیادی در این رابطه بوده ایم و از جمله این که:

با استفاده از فناوری های نوین فوت کننده هوا و قابلیت کنترل فرکانس، میزان مصرف انرژی تا ۵۰ % کاهش یافته است. در صورتی که از خشکن کن های UV در ماشین چاپ استفاده شود، بالاست الکترونیکی کاهش یافته و مصرف انرژی کل کاهش می یابد.

بهره گیری از ماشین چاپ در سرعت های بالا ، کیلووات مصرف شده برای هر فرم را کاهش می دهد.

۳) ضایعات مرکب : حتی بهترین چاپکاران نیز در انتهای هر چاپ به اندازه یک قوطی، با مازاد مرکب روبرو می شوند که حدود ۴ % مرکب مصرفی است و این مقدار ضایعات مرکب در سال بسیار قابل توجه خواهد بود. این در حالی است که استفاده از سیستم های مرکب کارتریجی تا حد زیادی از تلفات مرکب می کاهد.

۴) اتلاف آب: به طور معمول در مرحله پیش از چاپ و چاپ، در هنگام ثبوت پلیت یا ساخت محلول افست، مقداری آب مصرف می شود که به کمک فیلترهایی، استفاده چندباره از آنها امکان پذیر شده و از ضایع شدن حجم زیادی از آب جلوگیری می شود.

۵) انتشار گازهای VOC : استفاده از ابزار شستشوی پارچه ای، برای تمیز کردن لاستیک و سیلندر چاپ تا حد زیادی مانع از مصرف محلول های شستشویی می شود که گازهای VOC (ترکیبات ارگانیک فرار) را به هوا منتشر می کنند.

بدین ترتیب بر طبق تحقیقات انجام شده، در صورتی که همه پیشنهادات ارائه شده در بالا بکار گرفته شود چیزی حدود ۵ % در هزینه های عملیاتی یک چاپخانه صرفه جویی می شود که برای چاپخانه ای با هزینه عملیاتی ۲۰ میلیارد تومان در سال، حدود یک میلیارد تومان می شود.

ب) ضایعات چاپی، از منظر صنعتی

از منظر صنعتی در لایه های پشتی ضایعات سنتی، با ضایعات دیگری روبرو هستیم که غالباً از دید چاپخانه داران پوشیده است. این نوع ضایعات به خاطر انجام کارهای غیر ضروری و بی فایده که به آنها فعالیت های بدون ارزش افزوده گفته می شود حاصل می شود. فعالیت بدون ارزش افزوده فعالیتی است که در اثر آن هیچ مشخصه ارزشمندی به کالای چاپی در حال تولید اضافه نشود و مشتری بابت آن حاضر به پرداخت پول نباشد. بدین ترتیب هر آنچه که از چنین فعالیت هایی نتیجه شود در یک کلمه چیزی جز ضایعات نخواهد بود. از انواع این ضایعات به موارد زیر می توان اشاره کرد:

۱) اضافه تولید یا چاپ کردن بیش از تیراژ درخواستی: به زبان ساده، اضافه تولید به معنای تولید محصول چاپی در تیراژی بیش از حد لازم و مورد درخواست مشتری است. به تولید اضافه، تولید به محض احتیاط نیز گفته می شود. این کار در بهترین شرایط، باعث افزایش زمان سفارش تا تحویل کالا، تحمیل هزینه های انبارداری و سخت شدن شناسایی ریشه مشکلات تولید و خطاها می شود. ساده ترین راه جلوگیری از اضافه تولید، بستن شیر مرکب است. البته این کار به شجاعت زیادی احتیاج دارد تا مشکلات مخفی شده در پشت اضافه تولید نمایان شود. برای مثال چاپخانه دارانی که از تلفات زیاد در مرحله تاکنی یا صحافی برخوردارند، به خاطر پوشیده ماندن این اشکالات بیشتر چاپ می کنند که ضایعات تلقی می شود. اگر در چنین شرایطی تنها به تیراژ سفارش داده شده مشتری توجه شود، وجود اشکال در مراحل بعد مشخص شده و نسبت به حل آن اقدام می شود. چاپخانه داران بهتر است که از چاپ اضافه برای جبران باطله در مرحله بعد جلوگیری کنند تا به مشکلات مراحل مختلف تولید خود و کیفیت کار اپراتورها و ماشین چی ها پی ببرند.

۲) تلفات زمانی ناشی از انتظار : هر جا که با انباشتگی محصول چاپی و عدم کاربر روی آن رو به رو باشیم، با ضایعات ناشی از انتظار مواجه شده ایم.

به طور معمول در روش های سنتی تولید، بیش از ۹۵ % زمان صرف شده بر روی یک سفارش چاپی، شامل زمان هایی است که آن محصول بلاتکلیف یا منتظر عملیات است. بدین ترتیب عمده زمان بین سفارش تا تحویل کالا، ناشی از زمان هایی است که کار چاپی ناتمام، در انتظار شروع عملیات بعدی در کف چاپخانه بلاتکلیف است.

علت مواجه شدن با این حالت، بیشتر به خاطر گردش ضعیف مواد، طولانی بودن زمان تولید سفارشات و فاصله زیاد واحدهای تولید با یکدیگر است. به عبارت دیگر یک ساعت وقفه در یک فرآیند گلوگاهی، به معنای یک ساعت وقفه در تولید خروجی چاپخانه است که به هیچ عنوان قابل جبران نیست. اتصال فرآیند ها به یکدیگر به نوعی که خروجی یکی به طور مستقیم به دیگری تغذیه شود، تا حد زیادی زمان انتظار را کاهش می دهد. از جمله زمان هایی که به خاطر انتظار بی مورد تلف می شود، به موارد زیر می توان اشاره کرد:

اتلاف وقت به خاطر طولانی شدن زمان تعویض یک سفارش با سفارش دیگر بر روی ماشین چاپ

انتظار محصولات چاپی نیمه کاره ای که منتظر عملیات بعدی هستند

انتظار برای رسیدن مواد اولیه به ماشین خانه

انتظار به خاطر خرابی ماشین

زمان صرف شده برای نصب پلیت روی ماشین چاپ

انتظار برای تأیید نمونه چاپی

تأخیر در دریافت فرم سفارش توسط عوامل تولید

انتظار برای دریافت پاسخ پرسشی که قبلاً باید گرفته می شد (نظیر مشخصات فنی کار چاپی، تیراژ و... )

انتظار برای فرستاده شدن دوباره فایلی که در ابتدا اشکال فنی داشته و باز نمی شده است، ولی لیتوگرافی در زمان حضور مشتری آن را چک نکرده است و ...

۳) انبارداری بی مورد : انباشتگی مواد اولیه نظیر بندهای کاغذ بلاتکلیف، کار چاپی نیمه کاره و محصول چاپی نهایی در قسمت های مختلف چاپخانه، نتیجه بارز وجود اشکال در سیستم است. انبار کردن زیادی مواد اولیه، باعث مخفی ماندن مشکلات در ماشین خانه شده و مانع شناسایی و حل این مشکلات به منظور بهبود عملکرد عملیات تولید می شود. انبار کردن زیادی سبب افزایش زمان سفارش تا تحویل کالا، اشغال فضای ماشین خانه ، تأخیر در شناسایی مشکلات و بی ارزش شدن اهمیت ارتباط درست و مؤثر چاپخانه در درون و یا با بیرون خود می شود. اگر حرکت مواد، میان بخش های مختلف تولید و پشتیبانی به سهولت صورت گیرد، بهبود کیفیت خدمات به مشتریان امکان پذیر شده و از انبارداری های بی مورد و هزینه های مربوطه کاسته می شود . برای مثال اگر ارتباط درستی میان چاپخانه و مشتری وجود داشته باشد، مشتری از زمان پایان عملیات تولید و آماده شدن نهایی سفارش خود آگاه بوده و به محض اتمام تولید، کار خود را تحویل می گیرد و از چاپخانه می برد. این در حالی است که در اغلب موارد با انباشتگی کارهای آماده در محیط چاپخانه روبرو هستیم که مشتری برای تحویل گرفتن آنها هنوز مراجعه نکرده است و این حالت نه تنها فضای زیادی از چاپخانه ها را که به طور عمده کوچک هم هستند می گیرد، بلکه احتمال خراب شدن محصول چاپی را نیز افزایش می دهد.

۴) حمل و نقل و انتقال بی مورد مواد و کالا: نقل و انتقال سفارش های چاپی تکمیل نشده بین بخش های مختلف تولید، هزینه بر بوده و چیزی به ارزش کالا اضافه نمی کند. نقل و انتقال بیش از حد و غیر ضروری محصولات چاپی باعث خراب شدن کارهای چاپی و صدمه دیدن کیفیت کار می شود. اگر هم از وسایل خاص نقل و انتقال برای جابجایی کارهای چاپی استفاده می شود، خود مستلزم سرمایه گذاری بر روی خرید این تجهیزات بوده و در عین تحمیل هزینه های بیشتر به چاپخانه، هیچ ارزشی به محصول اضافه نمی کند. البته همیشه نمی توان از نقل و انتقال ها جلوگیری کرد، چرا که جابجایی دستگاه ها خود هزینه بر بوده و از طرفی شناسایی آن که چه کاری باید بعد از کارهای دیگر رخ دهد همیشه ساده نیست. برنامه ریزی ضعیف تولید و هماهنگ نبودن واحدهای مختلف تولید با یکدیگر ممکن است باعث نقل و انتقال بی مورد و مکرر کارهای چاپی نیمه کاره بین بخش های مختلف تولید شود.

۵) انجام عملیات غیر ضروری : خارجی ها ضرب المثلی دارند به این مضمون که «هیچوقت از پتک برای شکستن فندق استفاده نکنید.» بدین معنا که بسیاری از افراد برای انجام کارها از ابزار بسیار دقیق و گران قیمتی استفاده می کنند که ضروری نبوده و راه های ساده تری نیز برای آن وجود دارد. برای مثال در بعضی از مواقع با یک لوپ ساده بسیاری از مشکلات چاپی بر روی فرم قابل شناسایی است که بعضی از افراد برای کشف آنها به سراغ ابزار گران قیمت و پیچیده می روند که به خاطر دشواری کار با آنها از اصل موضوع صرفنظر می شود. این که برای انجام هر کاری ساده ترین روش کدام است بسیار کارسازبوده و در اکثر مواقع باعث افزایش سرعت کار می شود.

۶) رفت و آمدهای غیر ضروری افراد : این نوع ضایعات ریشه در اشکالات ارگونومیک داشته و در انواع حرکات بی موردی که اپراتورها روزانه انجام می دهند نظیر: خم شدن، حرکات کششی، راه رفتن و بلند کردن وسایل مشاهده می شود. این دسته از ضایعات به مسایل ایمنی و سلامتی کارکنان نیز مربوط می شود که در سایه قوانین و آیین نامه های حاکم بر محیط های صنعتی، مشکل اساسی برای شرکت ها به دنبال خواهد داشت. کارهایی که مستلزم حرکات بدنی زیادی است باید بررسی شده و به بهبود آنها به کمک پرسنل چاپخانه اقدام شود. در اغلب موارد چیدمان ضعیف تجهیزات و بخش های مختلف چاپخانه موجب می شود که فاصله فیزیکی محل عملیات قبلی و بعدی خیلی زیاد باشد و کارگران ناچار بین قسمت های مختلف در رفت و آمد دائمی باشند.

۷) خرابی ها: بروز اشکال کیفی در محصول که به دوباره کاری یا باطله می انجامد هزینه های زیادی را به واحد چاپی تحمیل می کند. از جمله عوامل این هزینه ها به موارد زیر می توان اشاره کرد:

بازرسی های دوباره و چند باره

زمان بندی دوباره تولید

هدر رفتن ظرفیت تولید

بی اعتبار شدن چاپخانه نزد مشتری که مانع ارائه سفارشات بعدی به چاپخانه می شود.

در بسیاری از واحدهای چاپی، هزینه کل ناشی از اشکالات کیفی، درصد قابل ملاحظه ای از هزینه کل تولید را شامل می شود. با شرکت دادن کارکنان و بهبود مستمر کارها و روش ها، فرصت های زیادی پیش روی واحد چاپی برای کاستن از اشکالات کیفی قرار خواهد داشت. منابع درست مصرف نشده ، نظیر مرکب اضافه مانده از چاپ یا کاغذ برش خورده اضافه بر مقدار مورد نیاز که دیگر قابل استفاده نیستند، از انواع خرابی ها محسوب می شوند.

۸) شاید بزرگترین ضایعات، بهره برداری کم از استعداد نیروی انسانی و قدرت تعقل آنها است. اگر مدیران یاد بگیرند که عقیده کارکنان را جویا شده و آَن ها را در فعالیت های حل مسأله مشارکت دهند، از آن چه قادر به انجام آن خواهند بود متعجب خواهند شد. غالباً کارکنان چند ساعتی سر کار می آیند، مهارت های خود را ارتقا می دهند و انجام کارهایی به آنها محول می شود، ولی به ندرت از آنها خواسته می شود که مغز خود را به کار گیرند. چرا بعضی از شرکت ها در حالی که آدم های با تجربه زیادی در اختیار دارند، تفکر را تنها به دوش یک یا چند مدیر می اندازند ؟

● سخن آخر

به هر ترتیب، شناسایی و حذف ضایعات در مرکزیت رویکرد رقابتی قرار دارد. ضایعات در هر جنبه ای از کسب و کار ممکن است بروز کند.

ضایعات دشمن کسب و کار است. ضایعات هزینه ها را بالا می برد، کیفیت را پایین می آورد، زمان انجام فعالیت را افزایش داده و سرعت پاسخگویی به خواست و نیاز مشتری را کند می کند. ضایعات به هیچ ارزشی منجر نمی شوند. محیط کار به گونه ای باید طراحی شود که با ایجاد فضای مناسب افراد را به استفاده از مهارت های خلاقانه و حذف اشکال مختلف ضایعات در کارهایی که انجام می دهند تشویق کند.