تفکر دانشگاهی خطری بزرگ برای حوزه های علمیه

حوزه ی علمیه به عنوان مرکزی کاملا مسقل در اندیشه و تفکر ، از دیر باز بر محورهای یقینی که مبتنی بر دستگاه وحیانی است تولید دانش و اندیشه نموده و همواره در هر عصری به پشتوانه ی این مبانی و خط مشی ،مرکزی برای پاسخگویی به شبهات و مطالبات بستر اجتماع بوده اند.

با روند روبه رشد دانش های بشری و تفکیک علوم در دسته های گوناگون و نیز متاثر از دانش های وارداتی که با تأسیس دانشگاه در ایران شکل رسمی به خود گرفت ،نوع نگرش به حوزه های علمیه نیز در جامعه ی غرب زده ی ما به خصوص از سوی تحصیل کرده های دانشگاه تغییر یافت و به نوعی حوزه های علمیه را سد راه تولید دانش می دانست که باعث صف آرایی نظرات موافق و مخالف زیادی در قبال این موضوع شد.

آنچه در این میان جای تأمل دارد آشفتگی بر سر جواب قانع کننده و شفاف به این موضوع بود که متأسفانه با وجود اصرار حوزه بر استقلال خود همچنان عده ای حتی از حوزویان به علت عدم دانش کافی و سواد بنیادی ضعیف در تولید دانش و نیزتأثیراز اقتضائات موجود بر حرکت به سوی دانشگاهی شدن سیستم و مباحث تدریسی آن اصرار دارند در این میان ذکر چند نکته بسیار اهمیت دارد:

۱) دانش به روز و همراه شدن با پویش جامعه ضرورتی غیر قابل انکار است.

۲) حوزه های علمیه در روند تولید دانش و رصد بستر علمی جامعه و مطالبات ،به دلایل متعدد (برای اجمال از ذکرآن خود داری می شود) ،نتوانست پویش خود را مدیریت کند که البته با شناخت به تحولات تاریخی معاصر تا حدودی قابل دفاع و توجیه است.

۳) تفکر دانشگاهی خود را شایسته ی تقدیر می داند و این نگاه متکبرانه کما کان از پیش از انقلاب تا به امروز همچنان ادامه داشته است.

۴) دلایل تفکر دانشگاهی برای اقناع اندیشه و مدیریت حوزوی نسبت به تغییر و تحول در سیستم حوزه های علمیه به عللی اقتضائی (ذکر در مجالی دیگر) ،فریبنده و قابل قبول می نماید.

۵) تفکر حوزوی به علت محدود کردن خود در رشته های متراکم و محدود گذشته به نوعی در پاسخ دادن به پرسش های دانشگاهی ،ناچار نوعی سازش از خود نشان داده است که این خطر بزرگی برای حوزه و رسالت بزرگ آن محسوب می شود.

۶) در مقابل، دانشگاه نیز که ندانسته درس های دیکته شده غرب را تمرین کرده است با اصرار بر عقیده ی خود بسیار متضرر شده و امروز در رشته های علوم انسانی پوشالی بودن آن کاملا مشهود شده است.

۷) تعامل دانشگاه و حوزه یک ضرورت ویک امر بایسته است اما با این وضعیت در این تعامل هردو طرف قضیه هم به خود و هم به طرف مقابل ضررهای بنیادی زده اند.

۸) در حال حاضر این معضل بزرگ با شدت تعاملات حوزه و دانشگاه بر روال سابق آینده ی خوبی بخصوص برای حوزه های علمیه در پی نخواهد داشت.

● آسیب شناسی موضوع:

در یک مطلب اجمالی می توان علت این سردرگمی را عدم شناخت صحیح از روند تولید دانش های انسانی دانست که در برهه ای از زمان و در مسیری از تاریخ آسیب اساسی دیده است.

بومی سازی علوم انسانی یک خواسته ی شناخت نشده:

▪ مطرح شدن بومی سازی علوم انسانی که البته شکل صحیح آن( تولید) است( نه بومی سازی) و اکثرا به اشتباه بومی سازی را به کار می برند، یک ▪ گمشده ی دیرین است که شناخت آن بیشتر ما را متوجه آسیب های تفکر دانشگاهی به حوزه های علمیه می کند.

▪ مدتی است که پژوهشکده هایی از سوی حوزه های علمیه و یا با نظارت آن فعالیت های متعدد پژوهشی خود را آغاز نموده اند ظاهر امر بسیار مطلوب است اما اینکه در این مراکز بر استفاده از استاتید داشگاهی و به طور مشخص ،قرار دادن اسلوب و متد جاری در دانشگاه ها به عنوان محور روش تحقیق و تولید دانش،تعمدی در کار بوده و روال معمول شده است جای نگرانی بسیار دارد هرچند از این کار در پاسخ دهی به هدف دیگری غیر از تولید دانش می توان دفاع کرد.

▪ دانشگاه که خود امروزه در دانش های انسانی بسیار در مانده و وامانده شده است در این سوی قضیه حوزه های علمیه را در مسیری قرار داده است که قدرت تولد علم را از آن سلب نمایید (دقیقا اتفاقی که برای خود دانشگاه در علوم انسانی روی داده است).

▪ البته این بحث در عین سادگی بسیار پیچیده و سنگین است مثلا در توجیه آن شاید مطرح شود که برای تولید وتحقیق باید از یک روش تحقیق آکادمیک و متد سنجیده استفاده نمود که دانشگاه و تفکر دانشگاهی در آن مهارت بیشتری دارد. اینکه برای مدیریت هر روند خاصی یک روش و یک متد ویژه ای باید ابزار کار قرار گیرد،یک امر معقول و یک نیاز مسلم است اما شناخت روند تولید اندیشه تا حدودی این تفکر را از شکل پایه بودن بی قوت می کند .

▪ آنچه تحقیقات حقیر نشان می دهد روش و اسلوب حاکم بر تفکر دانشگاهی هیچ تناسبی با تولید دانش در حوزه ی علوم انسانی ندارد بلکه بیشتر باعث گمراهی و دور شدن از هدف می شود اگر چه روش های دانشگاهی کاربرد خاص خود را دارد اما نوع شناخت از روند تولید و نیز عدم شناخت صحیح نسبت به روش های دانشگاهی موجد این سردر گمی شده است.

▪ در هر حال این روند هرگز نخواهد توانست به حوزه ی علمیه و دانشگاه کمک سودمندی بنماید جای آن دارد که حوزه علمیه به اصالت خود البته با رویکردی شناخت شده و با آگاهی کامل از اقتضائات برگردد که این اتفاق نیاز به یک برنامه ی کاملا جامع و همکاری مسؤلین نظام با حفظ اسقلال حوزه ی علمیه دارد.

▪ دانشگاه نیز در حیطه ی علوم انسانی برای برون رفت از وضعیت غیرپاسخ گوی خود باید به حوزه ی علمیه والبته با ارجحیت مدیریت حوزه نسبت به خود روی تعامل نشان دهد.هرچند در جامعه ی ما هنوز شناخت درستی از روند تولید دانش انسانی در بین فعالان و متصدیان مدیریت این مقوله به وجود نیامده است.