خشم طبیعت به اوج رسیده است

سالی که پشت سرگذاشتیم از نظر سوانح و بلایای طبیعی از استثنایی ترین سال های تاریخ جهان بود و در واقع از نظر تعداد سوانح، قربانیان و همچنین خسارت های وارده به انسان وطبیعت از بی سابقه ترین سال ها در طول ۳۰ سال گذشته محسوب می شد؛ چرا که از زلزله و سیل های مرگبار گرفته تا تندبادها و طوفان های ویرانگر، همه و همه در این سال اتفاق افتادند.

در اولین روزهای این سال زلزله ای مهیب هاییتی را لرزاند که به مرگ بیش از ۲۰۰ هزار و بی خانمان شدن ۵ / ۱ میلیون نفر منجر شد. در گوشه ای دیگر از جهان یعنی در اندونزی در رخدادی نامعمول و به دنبال زمین لرزه مرگباری به بزرگی ۷/۷ ریشتر، هر دو پدیده ال نینو و لانینا که تبعات معکوس و متفاوتی دارند، در مدتی کمتر از ۲۴ ساعت رخ داد و بیش از ۵۰۰ قربانی گرفت و همچنین فعال شدن یک کوه آتشفشانی بیش از ۳۹۰ هزار نفر از ساکنان منطقه را آواره کرد.

البته بلایای طبیعی سال گذشته به زلزله های مهیب محدود نشد چراکه آتشفشان های گسترده هم تا توانستند تلفات گرفتند و خسارت زدند. یکی از این آتشفشان ها که در کشور ایسلند رخ داد، اروپا را روزها در هاله ای از دود و خاکستر فرو برد. به دنبال این حادثه گسترش خاکستر و دود در بخش وسیعی از اروپا منجر به ایجاد غروب قرمز شد. در ضمن این پدیده حمل ونقل هوایی را در اروپا مختل کرد و منجر به هرج و مرج در سفر ده ها هزار نفر در این قاره شد. فعالیت آتشفشان های دیگری نیز در کنگو، گواتمالا، اکوادور، فیلیپین و اندونزی، بی خانمانی تعداد زیادی از مردم را در پی داشت. گردباد کم سابقه در شهر نیویورک و بارش بی سابقه تگرگ هایی به قطر بیش از ۲۰ سانتی متر در داکوتای جنوبی آمریکا از دیگر وقایع طبیعی نامعمول در سال گذشته بود.

همچنین فصل گردبادها در ایالات متحده آمریکا هم نسبت به زمان مشابه در سال های دیگر طولانی تر بود. در این میان تعداد طوفان ها هم رقمی نزدیک به رکورد بر جا گذاشت. هرچند این طوفان ها تاثیر چندانی بر ایالات متحده نداشتند، اما وقایع ناشی از تاثیر مخرب تکنولوژی ساخت بشر بر محیط زیست با نشت چاه نفتی معیوب شرکت «بریتیش پترولیوم» موجب ورود ۱۷۲میلیون گالن نفت به خلیج مکزیک شد.

حوادث مختلف طبیعی از این دست باعث شدند Münchener Rück (که از بزرگ ترین شرکت های بیمه جهان محسوب می شود) در گزارشی سال ۲۰۱۰ را بعد از سال ۱۹۸۰ پرسانحه ترین سال جهان از نظر سوانح طبیعی اعلام کند.

بنا بر گزارش این شرکت، جهان در سال گذشته شاهد ۹۵۰ سانحه طبیعی همچون جنگل سوزی، زلزله، طوفان و سیل بوده است. این در حالی است که میانگین سالانه سوانح طبیعی از سال ۱۹۸۰ تاکنون ۷۸۵ سانحه بوده است.

این شرکت آلمانی در عین حال دو سانحه زلزله در شیلی و سیل در پاکستان را زیانبارترین حوادث سال ۲۰۱۰ نامیده است؛ چراکه زمین لرزه شیلی که به سونامی منجر شد ۳۰ میلیارد دلار خسارت به دنبال داشت و سیل در پاکستان ۵ / ۹ میلیارد دلار زیان به بار آورد. در کل بلایای طبیعی در سال ۲۰۱۰ میلادی ۲۲۲ میلیارد دلار ضرر اقتصادی وارد کرد.

● گسترش بلایا با گسترش فعالیت های بشر

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان سرشناس جهانی وقوع بلایای طبیعی باعث شدند تا سال گذشته به یکی از مرگبارترین سال های تاریخ معاصر نسل بشر تبدیل شود. زلزله، سیل، موج گرمای شدید، کولاک و طوفان های بسیار شدید، رانش زمین و قحطی در سال ۲۰۱۰ میلادی، جان هزاران انسان را در کشورهای مختلف جهان گرفت.

در واقع شمار قربانیان ناشی از بلایای طبیعی در سال ۲۰۱۰ به گونه ای غیرمعمول بالا بوده و در مجموع ۲۹۵ هزار نفر در جهان جان خود را بر اثر بلایای طبیعی از دست دادند. در حالی که میانگین سالانه قربانیان در ۳۰ سال گذشته ۶۶ هزار نفر بوده است.

اما آیا همه این بلیه های طبیعی عادی هستند؟ آیا تک تک آنها را نمی توان نشانه و علامت تغییرات اساسی در فعل و انفعالات جهان محسوب کرد؟

نکته: حوادث طبیعی نظیر سیل، خشکسالی، زلزله و ... که به دلیل پیامدهای مرگبار زندگی صنعتی و شهری امروز ما انسان ها شدت یافته نشانگر بحرانی شدن رابطه میان انسان و طبیعت است

حقیقت این است که اگر این مسائل را در کنار سایر عوامل انسانی مبتلا به بشر امروزی قرار دهیم، می بینیم که وضع خراب تر از آنی است که تصور می شود. کما این که کارشناسان ارزیابی فجایع معتقدند سال ۲۰۱۰ سالی است که نمی توان فجایع طبیعی آن را به عنوان حوادث عادی و اتفاقی قلمداد کرد. در واقع رویدادهای اقلیمی و فجایع طبیعی متعدد و بسیار مصیبت بار این سال را می بایست به طور جدی و عمیق مطالعه کرد.

سیل پاکستان، زلزله هاییتی و آتش سوزی جنگل های مسکو در امسال را متخصصان زیست محیطی در کنار طوفان کاترینا آمریکا(۲۰۰۵)، سونامی آسیای جنوب شرقی(۲۰۰۴) و خشکسالی در آمریکا و ژاپن(۲۰۰۹) قرار داده اند. در تمامی این موارد فعالیت های انسانی سبب گسترش و شدت یافتن پیامدهای این رویدادهای اقلیمی و زمین شناختی شده اند.

در این میان به نظر می رسد با بارندگی های اخیر در استرالیا، آتش سوزی جنگل ها در نقاط مختلف جهان از جمله ایران و ... امسال هم خشم طبیعت ادامه می یابد.

● انسان رودرروی طبیعت

مجموعه فرآیندهای گوناگونی که از عصر رنسانس در نیمه قرن بیستم، همزمان با پایان یافتن جنگ جهانی دوم آغاز شد، تقسیم بندی های سیاسی و اقتصادی مختلفی را در سطح جهان ایجاد کردند که همین موضوع را تا حدی می توان در سطح محیط زیست و بویژه بلایای طبیعی تعمیم داد؛ چراکه یکی از تبعات این تحولات گرمایش جهانی به معنای افزایش دمای متوسط دمای جهانی در سطح کره زمین و اقیانوس هاست که از یکسو به دلیل فعالیت های انسانی در تولید گازهای گلخانه ای ناشی از مصرف سوخت های فسیلی و تخریب گسترده جنگل رخ داده است و از سوی دیگر به دلیل تغییرات اقلیمی ناشی از فعالیت های آتشفشانی خورشیدی و جابه جایی زمین روی مدار حرکت به دور خورشید است.

به این ترتیب ما می توانیم آغاز بحران های کنونی محیط زیست به خصوص گرم شدن کره زمین و تغییرات اقلیمی را تا انقلاب صنعتی ردیابی کنیم. چراکه همزمان با این انقلاب و با مصرف سوخت های فسیلی و تولید برق سطح بالایی از دی اکسید کربن به محیط زیست اضافه شد. همچنین در راستای صنعتی شدن شهرهای مختلف در جهان، گسترش فناوری در حوزه کشاورزی سبب مهاجرت روستاییان به شهرها شد.به این ترتیب شرایط فاجعه بار کنونی در زمینه بهداشت و آلودگی در سطح شهرهای بزرگ توسعه یافته و در حال توسعه آغاز شد. این در حالی است که به صورت همزمان، افزایش بهداشت عمومی سبب افزایش باروری و کاهش مرگ ومیر و در نتیجه افزایش جمعیت انسانی شد که تاثیرات گسترده ای را بر محیط زیست به دنبال دارد.

در چنین شرایطی حوادث طبیعی نظیر سیل، خشکسالی، زلزله و ... که به دلیل پیامدهای مرگبار زندگی صنعتی و شهری امروز ما انسان ها شدت یافته، نشانگر بحرانی شدن رابطه میان انسان و طبیعت است؛ رابطه ای که انسان و طبیعت را در مقابل یکدیگر قرار می دهد. شاید وجود چنین معضل بزرگی در کنار لزوم آشتی دوباره انسان و طبیعت باعث شده اند تا بحث های اقلیمی و زیست محیطی امروزه به یکی از گفتمان های اصلی در حوزه های عمومی نظیر سیاست، اقتصاد، فرهنگ و علم تبدیل شوند. در این میان اگرچه حوادث طبیعی سال های اخیر و بویژه موضوع تغییرات اقلیمی، تمامی جوامع و گروه ها را وادار به واکنش در برابر مساله حفاظت از محیط زیست کرده اند، اما اختلاف نظرهای زیادی میان استدلال ها و راهکارهای گروه های متفاوت وجود دارد.

اما نکته مشترک مهمی که در این میان وجود دارد این است که پیوند میان انسان و طبیعت تنها راه نجات و آشتی با محیط زیست و یکی از موضوعاتی است که به دقت باید مورد بررسی و توجه قرار گیرد.