تحول در آموزش و پرورش

"بعد از ورودم به وزارتخانه، نامه ای را به شورای عالی انقلاب فرهنگی که ریاست آن را آیت الله خامنه ای بر عهده داشتند، نوشتم و درخواست کردم تا اجازه دهند که با عده ای از نخبگان طرحی را برای ایجاد شورایی در جهت تغییر و تحول بنیادین در آموزش و پرورش تشکیل دهیم. شورا نیز در جلسه مورخه ۱۳/۱۲/۱۳۶۴ موافقت کرد و مقرر شد شورا با ترکیب ویژه ای تشکیل و آغاز به کار کند."(۱)

این جملات فرازی از خاطرات دکتر سید کاظم اکرمی است که در سال های ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۸ وزیر آموزش و پرورش بود. درواقع اصل ماجرا این بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از موضوعات و مسائلی که باید به طور جدی مورد تغییر و تحول قرار می گرفت، عرصه آموزش و پرورش و آموزش عالی کشور بود. سال های آغازین پس از انقلاب و تعطیلی دانشگاه ها در جریان انقلاب فرهنگی مقدمه ای بود برای تحول بنیادین در نظام دانشگاهی کشور، اما آموزش و پرورش که درواقع زمینه ساز رشد و تعالی فرزندان این مرز و بوم برای ورود به دانشگاه ها محسوب می شد و به مراتب از لحاظ شکل گیری شخصیت انسانی اهمیت بیشتری نسبت به آموزش عالی داشت نیز باید مورد تغییر و تحول ویژه قرار می گرفت تا ساختار باقی مانده از دوران شاهنشاهی به کلی اصلاح گردد.

مسئله تحول آموزش و پرورش، جسته و گریخته مورد نظر دست اندرکاران آموزشی و تربیتی کشور بود تا اینکه در اواخر سال ۱۳۶۴، شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه ای را تصویب کرد و گروهی را برای تنظیم پیشنهاد این کار موظف نمود. این گروه متشکل بود از طیف های مختلفی همچون چند تن از اساتید حوزه و دانشگاه، معاونان وزارت آموزش و پرورش و اعضای کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی. شورای عالی این گروه را موظف کرد که طرح پیشنهادی خود در مورد تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش را در زمانی معین ارائه کند. ضمن اینکه ریاست آن را بر عهده حجت الاسلام دکتر احمد احمدی گذاشت.

دکتر احمدی در این مورد می گوید: "شورا در سال ۶۴ به این نتیجه رسید که نظام آموزش و پرورش هر چه زودتر باید متحول شود. آن موقع تهیه طرح ● تحول در آموزش و پرورش

بر عهده من گذاشته شد. حدود دو سال در شرایطی که تهران زیر بمباران موشک های عراقی به سر می برد، طرح تغییر و تحول در آموزش و پرورش را با دوستان دیگر و با به کارگیری تمام توانمان تهیه کردیم و آن را به صورت یک کتاب به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه کردیم."(۲)

گفتنی است که از ابتدای پیشنهاد طرح تحول آموزش و پرورش در شورای عالی انقلاب فرهنگی، یکی از افرادی که به طور جدی و تا مرحله تصویب از آن حمایت کردند، آیت الله خامنه ای بودند که آن زمان ریاست جمهوری و رئیس شورای انقلاب فرهنگی را بر عهده داشتند. پس از اینکه طرح تحول جهت تصویب به شورا ارائه شد، واکنش های مختلف اعضای جلسه را در پی داشت، اما نهایتاً با پافشاری رئیس جمهور این طرح به تصویب رسید.

"آن طور که جناب آقای امین فر استاد بازنشسته دانشگاه علامه برای من تعریف کردند، گفتند که بعد از تو یک بار در شورای عالی انقلاب فرهنگی این طرح مطرح شد که بعضی از آقایان روی خوشی برای تصویب آن نشان نمی دادند. ولی اگر حمایت شخص ریاست جمهوری یعنی حضرت آیت الله خامنه ای نبود، شاید این طرح بعد از این همه زحمت زمین می ماند. ولی ایشان اصرار داشتند که اگر می خواهیم تغییر و تحول انجام بدهیم، خب باید به طور جدی این کار را شروع کنید و هر مبنایی را که می خواهید مورد بازنگری قرار دهیم، هرچه زودتر قرار دهیم. خلاصه با پافشاری و اصرار ایشان طرح تصویب شد."(۳)

در هنگام تصویب طرح نیز خیلی ها این طرح را بسیار ایده آل و دست نا یافتنی می دانستند، اما رهبر معظم انقلاب که آن هنگام رئیس جمهور بودند، این نکته را از مزیت ها و نقاط قوت طرح تلقی کردند: "بعد از ارائه طرح تحول بنیادین، برخی دوستان تأکید کردند که این طرح بیش از حد ایده آل است، اما رهبر انقلاب با کمال شجاعت فرمودند که طرح باید ایده آل باشد. یک طرح مبنایی به طور طبیعی ایده آل است، چرا که یک موضوع را با تمام جوانب آن مطرح کرده است."(۴)

سرانجامِ پس از رحلت امام خمینی(ره) و زعامت رهبر معظم انقلاب، طرح تحول بنیادین در آموزش و پرورش کشور که با پیگیری ها و اصرار فراوان خود ایشان به تصویب رسیده بود، مورد بی مهری دولت های بعدی قرار گرفت. دولت هایی که از سال ۱۳۶۸ به بعد روی کار آمدند، یا این طرح را در حاشیه قرار دادند یا اینکه تحول را به مواردی همچون انحلال معاونت پرورشی یا تغییر در ساختار اقتصادی وزارتخانه یا وضع معیشتی معلمان و برخی تغییرات سطحی تنزل دادند. اینان با برداشت های اشتباه از طرح تحول، به نوعی خسارت هایی را نیز به آموزش و پرورش کشور وارد کردند. لذا مقصود اصلی طرح محقق نشد که همان تحول در آموزش و پرورش کشور بود.

"البته بگذریم از اینکه طرح تحول بعد از آن همه کار و تلاش و پژوهش به وزارت آموزش و پرورش رفت و اجرایی هم نشد. در زمان ریاست جمهوری آقای هاشمی شرایط کاملاً مهیا بود که این طرح با قدرت اعمال شود، ولی آقای نجفی وزیر آموزش و پرورش و برخی دیگر از دوستان که این طرح را تائید کرده بودند، در هنگام اجرا آن را در حاشیه قرار دادند و کنار گذاشتند. این کار سیلی بسیار محکمی هم برای نظام آموزش و پرورش و هم برای کسانی که آن را آماده کرده بودند، محسوب می شد."(۵)

این روند ادامه داشت تا اینکه در سوم مرداد ماه سال ۱۳۸۶ رهبر معظم انقلاب در دیدار با وزیر و معاونان و مدیران وزارت آموزش و پرورش، مجدداً این طرح را مطرح کردند. لذا دوباره طرح تحول در اولویت برنامه های کارشناسان و مسئولان آموزش و پرورش قرار گرفت.

البته اینکه چرا در سال ۱۳۸۶ این موضوع مورد تأکید مجدد و ویژه رهبر معظم انقلاب قرار گرفت و ایشان در سال ها و دیدارهای بعدی نیز دوباره بر آن تأکید و پافشاری کردند، دلایل مختلفی دارد.

از جمله برخی فضای حاکم بر دولت نهم را به گونه ای تحلیل می کردند که گویا آمادگی به سرانجام رساندن این طرح را دارد ولذا رهبر انقلاب آن را مورد تأکید ویژه قرار دادند.

برخی دیگر نیز تنظیم سند چشم انداز بیست ساله کشور در سال ۱۳۸۴ را عامل اصلی این مقوله مطرح می کردند و اینکه تحقق بسیاری از اهداف سند چشم انداز در گرو تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش است. فارغ از همه این موارد، نکته مهم این جا است که مسئله تحول بنیادین در آموزش و پرورش کشور با آن تعریف و نگاه خاصی که رهبر معظم انقلاب به آن داشتند، دوباره به طور جدی توسط ایشان مطرح شد و پس از آن نیز در دیدارهای مرتبط با این موضوع باز مورد تأکید ایشان قرار گرفته است:

"ببینید ما چه می خواهیم. محصول و خروجی آموزش و پرورش را چه می خواهید باشد. اول این را مشخص بکنیم، ترسیم بکنیم، بعد ببینیم که برای ساختن چنین موجودی، یک چنین مردی، زنی، جوانی، چه کارهای مهم و اساسی، چه تعالیم لازم، در خلال چه برنامه آموزشی باید داده شود تا این موجود پرورش پیدا کند. آن وقت آدم های کارآمدمان بنشینند آن نظام را تعریف و تدوین کنند و با شجاعت لازم وارد میدان شوند و تشکیلات آموزش و پرورش را بر طبق آن نظام تعریف کنند و تحقق بخشند. این می شود تحول حقیقی و بنیانی."(۶)

با همه این تفاسیر و پس از گذشت حداقل دو دهه از تصویب طرح تحول و ارائه آن به آموزش و پرورش، همچنان و پس از تأکید دوباره رهبر معظم انقلاب، جا دارد که باز بپرسیم که:

▪ آیا آموزش و پرورش ما از ساختار قدیمی و کهنه و غرب زده خارج شده است؟

▪ آیا بنیان نظام آموزش و پرورش ما بر اساس ساختار صحیح بومی و مذهبی بنا نهاده شده است؟

▪ آیا نظام آموزشی فعلی توان پاسخگویی به نیازهای کشور را دارد؟

▪ آیا ساختار نظام آموزش و پرورش با برنامه ها و اهداف کلان کشور و بویژه سند چشم انداز هم خوانی دارد؟

اگر می خواهیم پاسخ این پرسش ها و بسیاری پرسش های بنیانی دیگر از این دست را بیابیم، باید به تحول بنیادین در نظام آموزش و پرورش و روش ها و مکانیزم اجرایی آن نگاهی جدی و عمیق داشته باشیم و قطعاً در بسیاری از برنامه ها و عملکردهامان تجدید نظر کنیم؛ آن هم از همین امروز.