تفکر و نحوه آموزش آن به دانش آموزان

تفکر و نحوه آموزش آن به دانش آموزان

براي اينکه دانش آموزان خوب تربيت شوند و افراد مفيدي در آينده باشند بايد متفکر ،خلاق ، نقاد و داراي بينش علمي باشند . براي اينکه دانش آموزان خوب تربيت شوند و افراد مفيدي در آينده باشند بايد متفکر ،خلاق ، نقاد و داراي بينش علمي باشند . و اين تنها در سايه ي انتقال اطلاعات به ذهن شاگردان حاصل نمي شود بلکه در برنامه هاي مدارس بايد روش هايي گنجانده شود که از طريق آن ها دانش آموزان قابليت هاي چگونه آموختن را از طريق نظم فکري بياموزند و در زندگي روزمره ي خود به کار برند و با توجه به نقش اساسي محيط هاي آموزشي و روش هاي حاکم بر آن ها ، بايد به صورتي سازماندهي شوند که دانش آموزان را به جاي ذخيره سازي حقايق علمي با مسائلي که در زندگي واقعي با آن ها مواجه مي شوند درگير سازند .
ماهيت و تعريف تفکر:
بسياري از دانشمندان انسان را حيوان متفکر مي دانند و تفکر(۱) را فصل مميز انسان و حيوان قرار مي دهند. با اين که پاره اي از آزمايش ها نشان مي دهد که تفکر در سطح پايين و ابندائي آن در ميان بعضي از حيوانات ديده مي شود ولي تفکر اساسي(۲) مخصوص انسان است و علاوه بر جنبه ي فرهنگي طبيعت انسان اين خصوصيت نيز انسان را از ساير حيوانات مشخص و ممتاز ميسازد.(شريعتمداري،۱۳۸۲،ص۳۷۹)



جان ديويي در کتاب چگونه فکر مي کنيم درباره ي مفهوم تفکر مي گويد : عملي است که در آن موقعيت موجود ، موجب تاييد يا توليد واقعيت هاي ديگر مي شود ،يا روشي است که در آن باورهاي آينده بر اساس باورهاي گذشته پايه گذاري مي گردد(به نقل از: شعباني، ۱۳۸۲،ص ۴۴(شريعتمداري در کتاب روانشناسي تربيتي خود تفکر را :جرياني که در آن فرد کوشش مي کند مشکلي را که با آن رو به رو شده مشخص سازد و با استفاده از تجربيات قبلي خويش به حل آن اقدام نمايد (۱۳۸۲،ص۳۷۹) تعريف مي نمايد .
اهميت و ضرورت :
يادگيري از طريق شرطي سازي (۳) (که مد نظر رفتارگرايان است )يک يادگيري سطحي است و با يادگيري از طريق درک و فهم و بصيرت که بر محور تفکر قرار دارد ، قابل تلفيق نيست. تفکر پايه ي ادراک و يادگيري را تشکيل مي دهد. فهم و ادراک اساسي هر چيز ، نتيجه ي تفکر درباره ي آن چيز است .
پيشرفت انسان در زمينه ي علمي، ادبي، هنري، اخلاقي و معنوي همه در نتيجه ي تفکر انديشمندان حاصل شده است حل مشکلات زندگي ، اجتماعي و … در سايه ي تفکر و تعقل صورت مي گيرد . حضرت علي (ع) مي فرمايند: لا يستعان علي الد هر الا با لعقل (( تنها از طريق عقل مي توان بر زمانه پيروز شد.)) - (شريعتمداري،۱۳۸۰، ص۱۸(
ويژگي هاي ذهني متفکر:
۱- ترديد منطقي : معمولا امور را با ترديد مي نگرد و بدون ترديد از پذيرش افکار و عقايد خودداري مينمايد.
۲- کنجکاوي شديد.
۳- فهم عميق : به معرفت سطحي قناعت نمي کند و ژرف انديشي خاصي در مطالعات او به چشم مي خورد.
۴- ديد وسيع : غالبا امور را در سطح گسترده تري مورد مطالعه قرار مي دهد.
۵- سعه ي صدر.
۶- ترقي طلبي : از رکود و توقف رنج مي برد.
۷- فروتني.
۸- وحدت رويه شخصيتي هماهنگ و واحد دارد.
۹- اتکا به نفس.
۱۰- طرفداري از ارزش هاي انساني(شريعتمداري ، ۱۳۸۰ ، ص ۹۰ ـ ۹۴(
مقايسه ي آموزش به روش سنتي با آموزش تفکر :
در آموزش سنتي فعاليت اصلي کلاس بر عهده ي معلم است و معلم فعالانه به ارائه ي اطلاعات و دانش سازمان يافته مي پردازد و در صدد است تا آن ها را به ذهن شاگردان منتقل کند . و دانش آموزان منفعلانه بايد اطلاعات مورد نظر را حفظ کرده و در زمان ارزشيابي به خاطر آورده و پاسخ دهند در اين روش تاکيد بر محتواي درس است و اغلب کتاب درسي و معلم منبع اطلاعاتي محسوب مي شوند. ولي در آموزش براي متفکر بار آمدن دانش آموز معلم نقش راهنما و تسهيل گر را دارا بوده و دانش آموزان فعالند و در پي کسب اطلاعات از منابع ديگري علاوه بر معلم و کتاب درسي هستند.همچنين به جاي تاکيد بر محتوا بيشتر بر روش تاکيد دارند و حجم اطلاعات دريافتي در درجه ي اول قرار ندارد و لزومي به حفظ کردن مطالب درس بدون درک و فهم آن ها نيست (سيف ، ۱۳۷۹(
عوامل بستر ساز تفکر :
الف : دانش:
اگر فرد درباره ي چيزي که مي خواهد بيانديشد ادراک يا دانشي نداشته باشد قادر به تفکر و تجزيه و تحليل آن موضوع نخواهد بود و به همين دليل درباره ي هر موضوعي که مي خواهيم در کلاس از اين روش استفاده کنيم بايد دانش آموزان راجع به آن اطلاعاتي داشته باشند و در غيراين صورت لازم است اين اطلاعات يا منابع و راه هاي کسب آنها را به شاگردان بگوييم و با آن ها آشنا کنيم.
ب : منش يا مشرب :
بايد دانش آموزان کم کم به اين روحيه و ديد برسند که بايد با ترديد منطقي به مسائل نگاه کنند و درباره ي هر موضو عي بدون تعصب و گرايش خاصي عمل کنند .
براي اينکه دانش آموزان خوب تربيت شوند و افراد مفيدي در آينده باشند بايد متفکر ،خلاق ، نقاد و داراي بينش علمي باشند .
ج : اقتدار (۴(
گرايش انتقادي معمولا مورد توجه يا پذيرش قرار نمي گيرد . متفکران منتقد اهل مباحثه و پر سر و صدا هستند . آنان در واقع ماشين جامعه را به حرکت در مي آورند و به سختي مي توانند بين خطوط کاوشگري و خطر کردن گام بردارند (شعباني ، ۱۳۸۲ ، ص۸۹)
در کلاس درس هم بايد براي شاگردان اين اطمينان حاصل شده باشد که اگر مطلبي را بر خلاف نظر معلم يا کل کلاس ابراز داشتند و از آن حمايت کردند مشکلي براي آنان به وجود نمي آيد و در بحث همه ي شاگردان به صورت منطقي به ارائه ي نظرها و ديدگاه هاي خود مي پردازند و کسي به خاطر عقيده يا نظري مورد ملامت قرار نمي گيرد و کم کم شاگردان به اين سطح برسند که اگر در جمعي نظري مخالف آن ها داشتند ابراز کنند و با دليل از آن دفاع کنند .
نحوه ي سازماندهي کلاس درس به منظور تشويق تفکر:
الف : ايجاد تعادل بين محتوا و فرايند تدريس:
اگر تلاش معلمان در فرايند ياددهي – يادگيري تمام کردن کتاب درسي و آماده کردن شاگردان براي آزمون نهايي باشد اين روش از ديگر فعاليتهاي آموزشي از جمله پرورش تفکر ، در کلاس جلوگيري مي کند.
ب : ايجاد تعادل بين سخنراني و کنش متقابل :
معلم بايد از طريق تشويق مباحثه و پرسش و با استفاده از ديگر روش هاي مناسب براي تبادل انديشه در کلاس درس ، بين سخنراني خود و کنش متقابل دانش آموزان تعادل ايجاد کند.
ج : سازماندهي و طراحي فضاي کلاس :
فضاي آموزشي در پرورش مهارت هاي تفکر انتقادي نقش بسيار ارزنده اي دارد . سازماندهي و آرايش کلاس درس به منظور ايجاد فضايي براي تعامل بسيار دشوار اما مفيد و موثر است که در ذيل به پنج نکته اساسي که براي موثرتر شدن اين امر اشاره دارد پرداخته مي شود:
۱- هر جلسه را با طرح يک مساله شروع کنيد :
درابتداي شروع هر درس تدريس را با يک سوال يا مساله ي جذاب شروع کنيم که باعث جلب توجه دانش آموزان به درس مورد نظر گردد.
۲- براي تشويق شاگردان به تعمق از سکوت استفاده کنيد :
علاوه بر روش هاي حل مساله ،بحث و گفتگو و حتي تبادل پر شور عقايد ، سکوت هم مي تواند به رشد تفکر انتقادي کمک کند.
۳- فضاي کلاس را طوري مرتب شود که باعث کنش متقابل شود :
شرايط فيزيکي کلاس درس در ايجاد محيطي مناسب براي تفکر انتقادي بسيار حائز اهميت است . فضاي کلاس درس بايد طوري طراحي شود که تبادل انديشه را تسهيل کند . قرار دادن صندلي ها و ميزها در صف مستقيم و پشت سر هم ، تبادل انديشه و تفکر جمعي دانش آموزان را غير ممکن مي سازد . معلم ها با استفاده از تخيل و اندکي تلاش مي توانند وضعيت فيزيکي کلاس درس را اصلاح و فضايي ايجاد کنند که باعث تبادل افکار دانش آموزان شود.
در کلاس هاي کوچک و کم جمعيت مي توان ميزها و صندلي ها را به صورت نيم دايره ، دايره ، چهارگوش يا به شکل(U ) يا ( نعل اسبي ) مرتب کرد. و در کلاس هاي بزرگتر هم مي توان شاگردان را به گروه هاي کوچک تقسيم کرد .در اين گونه سازماندهي کلاس هدف اصلي اين است که دانش آموزان يکديگر را ببينند و با يکديگر به مباحثه و فعاليت بپردازند.
۴- در صورت امکان به وقت کلاس بيفزاييد:
تفکر زماني پرورش مي يابد که دانش آموزان فرصت کافي براي تعمق و تفکر داشته باشند . کلاس درس با زمان محدود براي پرورش تفکر مفيد و موثر نخواهد بود و کلاس هاي طولاني براي آموزش فنون تفکر انتقادي بسيار بهتر و موثرتر از کلاس هاي کوتاه مدت است : از اين رو ، معلمان بايد در صورت کمبود وقت تلاش کنند بر وقت کلاس بيفزايند تا دانش آموزان فرصت بررسي ، تبادل انديشه و تجزيه و تحليل اطلاعات را بيابند .
۵- محيطي پذيرا ايجاد کنيد:
تلاش براي تشويق دانش آموزان به بحث و تبادل انديشه به محيطي پذيرا نياز دارد ؛ يعني جايي که هم دانش آموزان در آن احساس امنيت کنند و هم معلمان بتوانند به يکديگر اعتماد و اطمينان نمايند.معلمان بايد با دقت و احترام به اظهار نظرهاي دانش آموزان گوش دهند . آنان مي توانند به طور مستند و معقول اظهارات نادرست دانش آموزان را رد کنند ، اما هرگز نبايد خود دانش آموزان را طرد نمايند يا مورد سرزنش قرار دهند.معلمان بايد براي اظهارات غلط يا درست دانش آموزان در فرايند بحث و تبادل انديشه ارزش يکساني قائل شوند ؛ زيرا محصول انديشه ي آنان است و زمينه اي براي انديشه ي مجدد و ٍ
?ويايي تفکرشان فراهم مي سازد(شعباني ، ۱۳۸۲ ، ص ۹۳ – ۹۷)
نتيجه گيري:
با توجه به تحولات شگرفي که در علوم و فناوري اطلاعات حاصل شده و نظريه ها و رويکردهاي جديدي که نسبت به علم و روش هاي آموزش آن مطرح شده است ديگر متخصصان تعليم و تربيت به انتقال حقايق علمي و تاکيد بر محتواي دروس دست برداشته اند و اکنون بر روش و نگرش علمي در فرايند ياددهي – يادگيري تاکيد دارند و يادگيري روش علمي و کسب نگرش هاي علمي با روش هاي سنتي امکان پذير نيست و بايد به جاي آن ها از روش هاي جديد استفاده نمود . معلمان عزيز و گرامي نيز که در اين خصوص پرچم دار محسوب مي شوند بايد با اين گونه روش ها و رويکردها آشنا بوده و ار آن ها در اداره ي کلاس و آموزش دروس گوناگون استفاده نمايند. همکاران عزيز با توجه به شرايط کلاس و تجارب خود مي توانند به نحو بهتر و شيوه هاي جذاب تري در دروس گوناگون از اين روش استفاده نمايند .



منبع  :school