اخبار دانشگاهی کشور / بازاریابی 10 اسفند 1389 - 01 March 2011
زمینه‌های اولیه شکل‌گیری فعالیت‌های تجارت جهانی به‌سال‌های پس از جنگ‌های جهانی اوّل و دوّم و بحران‌های ناشی از آن‌ها، به‌خصوص در میان کشورهای اروپایی(نظیر رکود، بیکاری، عدم تعادل در تراز پرداخت‌‌ها و ...) برمی‌گردد. از طرف دیگر، رویه‌های حمایتی و اتخاذ سیاست‌های محدودکننده تجارت که غالبا به‌انگیزه رشد توسعه صنایع داخلی و حمایت مؤثر از آن‌ها از سوی کشورهای جهان اعمال می‌گردید، از جمله موانع جدی بر سر راه توسعه تجارت آزاد جهانی محسوب می‌شد. بر این اساس، کشورهای مختلف جهان، به‌خصوص کشورهای صنعتی غرب، اقدام به برقراری یک سیستم جهانی تجارت برای مقابله با عدم تعادل‌های اقتصادی و استفاده از رویه‌های حمایتی به‌منظور حمایت از صنایع داخلی کردند. قدم اول در 1944 در برتون وودز(Bretton woods)آمریکا برداشته شد و کنفرانسی متشکل از نمایندگان دو کشور صنعتی جهان آن روز؛ یعنی آمریکا و انگلستان برگزار گردید. نتیجه این کنفرانس، ایجاد سیستم مالی بین‌المللی تحت عنوان سیستم برتون وودز بود. چنان‌که تأسیس و تشکیل صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، به‌منظور کمک به بازسازی اقتصاد کشورهای اروپایی بعد از جنگ، از جمله نتایج کنفرانس مذکور بود و قرار شد، تا در خصوص روابط تجاری بین‌المللی تشکیلات جداگانه‌ای به‌وجود آید.[1]
در فوریه 1946 از طریق سازمان وابسته به سازمان ملل به‌نام UN ECOSOC در اولین گردهمایی، قطعنامه‌ای برای تهیه پیش‌نویس یک منشور تجارت سازمان تجارت بین‌المللی صادر شد. در این زمان آمریکا، پیش‌نویس منشور سازمان تجارت بین‌المللی (ITO) را پیشنهاد کرد و در اکتبر 1946 یک کمیته مقدماتی در لندن تشکیل گردید.[2]
با این مقدمات، سرانجام کنفرانس تجارت و اشتغال ملل متحد، معروف به کنفرانس هاوانا، در سال 1947 با حضور نمایندگان 56 کشور دنیا در پاییتخت کوبا تشکیل شد. در این کنفرانس، بسیاری از کشورها از جمله کشورهای در حال توسعه، با منشور هاوانا برای تأسیس یک سازمان تجارت بین‌المللی به مخالفت برخاستند. پس از پنج ماه، مذاکره کشورهای شرکت‌کننده در مورد طرح منشور به توافق رسیدند و طرح مذکور از طرف هیأت نمایندگی به امضا رسید. یکی از خواسته‌های مهم این منشور، تأسیس سازمان تجارت بین‌المللی (ITO) بود.[3]
دلیل عدم تشکیل ITO
پیش‌نویس اساسنامه سازمان تجارت بین‌المللی در کنفرانس 1948 هاوانا نهایی گردید، ولی سازمان مذکور هرگز موجودیت پیدا نکرد. علت اصلی این امر عدم تصویب کنگره آمریکا بود. رئیس جمهور وقت آمریکا در سال 1949 پیش‌نویس اساسنامه را به کنگره ارائه نمود. ولی تا سال 1948 وضعیت اضطراری دوران جنگ برای ایجاد سازمان‌های جدید، جای خود را گرایش به عادی‌سازی داده بود. از سوی دیگر با انتخابات 1948 ایالات متحده جمهوری‌خواهان اکثریت کرسی‌ها در کنگره را به خود اختصاص داده بودند؛ در حالی‌که رئیس جمهور، همچنان از دموکراتها بود. بدون تردید، عوامل دیگری بر این روند تاثیرگذار بودند. اما در پایان سال 1950 رئیس جمهور وقت آمریکا(ترومن) اعلام نمود، که دیگر تصویب اساسنامه را از کنگره درخواست نخواهد کرد و بدین‌ترتیب، هرگونه شانسی برای موجودیت یافتن سازمان تجارت بین‌المللی (ITO) از بین رفت. اگر چه سایر کشورها می‌توانستند تأسیس این سازمان را پیگیری کنند؛ ولی در این مقطع زمانی با برتری قدرت اقتصادی آمریکا در جهان (که هیچ‌گونه آسیبی در جنگ ندیده بود) هیچ کشوری تمایل نداشت، که وارد سازمان تجارت بین‌المللی(ITO) شود. نتیجتا ITO هیچ‌گاه وجود خارجی پیدا نکرد.[4]
سازمان‌های اقتصادی متأثر از ITO
یکی از بخش‌های سازمان تجارت بین‌المللی یک قرارداد 34 ماده‌ای بود که در 30 اکتبر 1947 بین 23 کشور که عمدتا صنعتی بودند امضا گردید. این قرارداد همان موافقت‌نامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) بود.[5]
اگر چه گات موقت بود، ولی تنها ابزار چندجانبه‌ای بود که برای اداره کردن تجارت بین‌المللی از سال 1948 تا تشکیل سازمان تجارت جهانی در سال 1995 کاربرد داشت. اما در دهه 1980 گات بازنگری کامل پیدا کرد؛ که این امر منجر به برگزاری دور اروگوئه و در نهایت تأسیس سازمان تجارت جهانی شد.[6]
هم اکنون تعداد سازمان‌های فعّال در حوزه اقتصاد بین‌المللی کم نیستند و از 3900 سازمان بین دولتی که در سالنامه سازمان‌های بین‌المللی از آن‌ها نام برده شده، حداقل از 300 سازمان می‌توان نام برد، که با مسائل اقتصادی سر و کار دارند و به‌طور کلی این سازمان اقتصادی، کارکردهای مختلفی دارند. یک دسته از این سازمان‌ها که شامل سازمان‌های اقتصادی عمومی است با هدف حل مشکلات بخش‌های مختلف اقتصادی ایجاد شده است. از این‌رو کشورهای زیادی(نه ضرورتا تمام کشورها) را تحت تأثیر قرار می‌دهند. سازمان‌های وابسته به سیستم برتون وودز متشکل از صندوق بین‌المللی پول (IMF)، بانک جهانی و سازمان تجارت جهانی (WTO) هسته اصلی این سازمان‌ها را تشکیل می‌دهند.[7]
[1]. معاونت امور اقتصادی؛ سازمان تجارت جهانی و آثار اقتصادی الحاق ایران به آن، تهران، وزارت امور اقتصاد و دارایی، 1374، چاپ اول، ص137-144.
[2]. پورمقیم، سیدجواد؛ اقتصاد بین‌الملل(1) تجارت بین‌الملل، تهران، سمت، 1382، چاپ اول، ص602-609.
[3] بزرگی، وحید؛ درآمدی بر سازمان تجارت جهانی و الحاق ایران، تهران، قومس، 1386، ص6-9.
[4]. جکسون، اچ جان؛ نهادهای بین‌المللی تجارت: گات و سازمان تجارت جهانی، محمدجعفر قنبری، مجله حقوقی، نشریه دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، شماره 28، سال 1382، ص166و167.
[5]. بزرگی، وحید؛ ص8.
[6]. بخش اطلاعات و روابط رسانه سازمان تجارت جهانی؛ تجارت در آینده، درآمدی بر سازمان تجارت جهانی، محمد جواد ایروانی، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، 1383، ص15-17.
[7]. جکسون، اچ جان؛ ص152.
