اخبار دانشگاهی کشور / بازاریابی 10 اسفند 1389 - 01 March 2011
اثر درآمدی در قیمت یک کالا عبارت از تغییر در مقدار مورد تقاضا، در نتیجه تغییر در درآمد حقیقی است؛ در حالی که سایر قیمتها و درآمد پولی ثابت نگه داشته شوند.[1]
اثر درآمدی بیانگر تغییر در مقدار مورد تقاضا، در نتیجه تغییر در درآمد حقیقی فرد است. این اثر همواره با اثر جانشینی همراه است؛ به گونه‌ای که گاهی اوقات تفکیک آن از اثر جانشینی بسیار مشکل است و عموما با انتقال از یک منحنی بی‌تفاوتی به منحنی بی‌تفاوتی دیگر همراه است.
اقتصاددانان براي تحليل رفتارهای اقتصادی به دنبال یافتن نیروهای مؤثر بر مؤلفه‌های اقتصادی‌اند. تحلیلگر اقتصادی برای تحلیل بهتر، چاره‌ای جز فهم و درک این نیروها در تحلیل‌های خود ندارد. یکی از این نیروها که بر تقاضا تاثیر زیادی دارد، اثر درآمدی است.
اثر درآمدی همچون اثر جانشینی برای کالاهای نرمال، پست و گیفن حالتهای متفاوتی دارد. کالای نرمال (Normal goods)کالایی است که با بالا رفتن درآمد، یا پایین رفتن قیمت، تقاضا نیز به همان نسبت از آن کالا افزایش پیدا کند. کالای پست کالایی است که بر اثر افزایش درآمد، تقاضا برای آن کالا کاهش می یابد. کالای گیفن (Geffen goods)نوعی کالای پست است که اثر درآمدی آن، بزرگتر از اثر جانشینی است و تقاضا با بالا رفتن قیمت، افزایش می‌یابد. منحنی تقاضا درباره کالای گیفن صعودی است. به عبارتی کالای گیفن کالای پستی است، که قانون تقاضا را نقض کند. در این نوشتار این موضوع را برای کالای نرمال بررسی می‌کنیم. با توجه به اینکه در استخراج تقاضا از دو روش منحنی‌های بی‌تفاوتی و مطلوبیت استفاده می‌شود، روش درک اثر درآمدی نیز از طریق این دو روش خواهد بود؛ اما به علت ملموس بودن روش منحنی‌های بی‌تفاوتی، از این روش در تبیین اثر درآمدی استفاده می‌شود.
تبیین نموداری
عموما مصرف‌کننده برای انتخاب یا تقاضا با دو مؤلفه سر و کار دارد: اول محدودیت بودجه؛ که بیانگر قدرت مانور مالی مصرف‌کننده است. مصرف‌کننده در نقطه تلاقی منحنی‌های بی‌تفاوتی و خط بودجه اقدام به مصرف می‌کند. دوم منحنی‌های بی‌تفاوتی؛ که وی با توجه به مطلوبیت‌ها و سلیقه‌هایش، با بی‌نهایت منحنی بی‌تفاوتی، مواجه است. تلاقی یکی از بی‌نهایت منحنی بی‌تفاوتی موجود در صفحه مختصات با خط بودجه، بیانگر مصرف فرد از دو کالا X و Y خواهد بود(نقاط A و K). حال اگر با کاهش قیمت کالای Y، خط بودجه به حالتBR تبدیل گردد، ما به نقطه تعادل جدیدی که از تلاقی خط بودجه جدید با منحنی بی‌تفاوتی جلوتر بدست می‌آید، خواهیم رسید. در نتیجه مصرف هر دو کالا افزایش خواهد یافت. مقدار افزایش مصرف برای هر دو کالا همان اثر کل است.[2]
آنچه از تفاضل اثر کل و اثر جانشینی بدست می‌آید، اثر درآمدی است. اثر درآمدی، از میزان تغییر درآمد واقعی، به شرط ثابت بودن قیمت‌های نسبی، بدست می‌آید. این اثر در نمودار زیر، با افزایش بودجه مصرف‌کننده، متناسب با کاهش قیمت کالایY ، بدست می‌آید.
تفکیک اثر درآمدی از اثر جانشینی
اگر مثال بالا در شکل زیر خلاصه گردد، اثر کل در پی کاهش قيمت كالاي Y، معادل AN است. اين اثر شامل اثر جانشيني و اثر درآمدي است. اثر درآمدي، همان تفكيك تغيير در درآمد صرف، بدون ثابت نگاه داشتن اثر جانشینی(یعنی تغییر در قیمت نسبی بوجود نیاید) می‌باشد. برای این منظور موازی خط بودجه اولیه BV خط مماس با منحنی بی‌تفاوتی جدید(که تعادل جدید در آن وجود دارد )، رسم می‌کنیم. فاصله‌ای که در تصویر زبر از اثر کل از انتقال بر دو خط بودجه بدست می‌آید AM بیانگر اثر درآمدی است و فاصله‌یMN اثر جانشینی را بیان می‌نماید.
تأثیرات خالص اثرات درآمدی و اثرات جانشینی، همواره موجب می‌شود تا مقدار خریداری‌شده در جهت عکس تغییر قیمت، از خود واکنش نشان دهد. اثرات درآمدی، در کالاهای گیفن، عموما بزرگتر از اثرات جانشینی می‌باشد.[3]
[1] . فرگوسن، جی یی، گلد؛ نظریه اقتصاد خرد روزبهان، محمود؛ تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 76، چاپ پنجم، ج1، ص75
[2] . احمدیان، مجید؛عبادی ، جعفر؛ مسائل و کاربردی های تئوری مصرف در اقتصاد خرد، تهران،72، دانشگاه تهران، ص169.
[3] . لیپسی، ریچارد جی؛ هاربری، کالیق، اصول علم اقتصاد 1، فکری ارشاد، مشهد، نیکا، 78، ص 254
منبع : پژوهه
