اخبار دانشگاهی کشور / بازاریابی 10 اسفند 1389 - 01 March 2011
بانك Bank
يكي از مهمترين نهادهایي كه در جامعه امروز وجود دارد بانك است. بانكها امروز به صورتی در زندگي روزمره افراد جامعه قرار گرفته‌اند كه تصور زندگي بدون بانك محال به نظر مي‌رسد. بانك كه با مفهوم پول گره محكمي خورده است بسان قلبي مي‌ماند كه در رگهاي جامعه پول را به جريان مي‌اندازد. هرگونه تغيير و نابساماني اين قلب مي‌تواند جامعه را فلج كند. اين نهاد عظيم و قدرتمند در تمام جوامع پيشرفته و عقب افتاده به عنوان قدرت نفوذ، اقتدار و يا هر عامل قدرت در تمامي جوامع نقش بازي مي‌كند.
معنای لغوی و اصطلاحی
كلمه بانك از كلمه ايتاليايي بانكو (banco) يا بنچ (bench) به معني صندلي گرفته شده است. بانکو صندلي‌اي بوده که در آنجا افرادي مي‌نشسته و پول نزول داده و به انجام معامله مي‌پرداخته‌اند. اين كلمه طي سالها تغيير يافت.
تاریخچه بانک
تاريخچه بانك به زمانهاي خيلي دور برمي‌گردد. در زمانهاي گذشته كه پول رايج ميان همه ملل طلا و نقره بود به علت اينكه نگهداري حجم زيادي از طلا و نقره مشكل بود، صرافيها با گرفتن طلا و نقره از پولدارها و احياناً پرداخت بهره به آنها و اعطاء اين طلا و نقره به فقرا و احياناً اخذ بهره اقدام به تشكيل اولين بانك را به صورت يك صرافي ساده دادند صرافها ابتدا براي نگهداري طلا و نقره به فرد امانت گذار يك حواله مي‌دادند كه اين حواله‌ها بعدها در جامعه به عنوان نماينده طلا و نقره اعتبار پيدا مي‌كردند كه باعث ظهور اسكناس نيز شد.[1]
از بانكهاي قديمي مي‌توان به بانك آمستردام تاسيس 1609 ميلادي، بانك ونيز، بانك انگلستان 1694 نام برد؛ البته بانكهاي اوليه بيشتر به منظور وام دادن به عموم (مانند بانك ونيز) ايجاد مي‌شدند؛ كه برخي نيز مثل بانك آمستردام فقط سپرده مي‌پذيرفتند.[2]
تاریخچه بانک در ایران
اولین بانک در سال 1266 بدون اجازۀ رسمي از دولت ايران اقدام به گشودن شعبه و انجام عمليات بانكي كرد. اما اولين تاسيس اسمي بانك با قرارداد ننگين از طرف ناصرالدين شاه به فردي به نام بارون دورویتر Baron de Reuter کلید خورد. اين بانك، بانك شاهي ايران نام گرفت. طبق امتيازنامه آن اجازه تاسيس بانك شاهي به مدت 60 سال به بارون دورویتر اعطا می‌شد. حق انحصاري اكتشافات و بهره‌برداري از معادن آهن، سرب، جيوه، زغال سنگ و نفت، ساختن راه در كشور به مدت 60 سال و معافیت از پرداخت ماليات نيز جزء مفاد این امتیازنامه بود.[3] در قبال این امتیازنامه، روسها در سال 1285 شمسي مجوز بانك استقراض ايران را به مدت 75 سال از ناصرالدين شاه گرفتند كه به علت وضع نابسامان خزانه، دولت وقت قصد استقراض خارجي داشت. اولين بانك ایرانی بانك سپه در سال 1304 تاسيس شد.[4]
بعد از انقلاب همه بانکهای موجود در ایران با مصوبه شورای انقلاب ملی شده و به بانکهای زیر تقلیل یافتند: بانک ملی، سپه، رفاه کارگران، صادرات ایران، بانک استان، صنعت و معدن، مسکن، کشاورزی، تجارت و ملت.[5]
انواع بانک
بانكهاي جديد را مي‌توان بر حسب نوع فعاليتشان به هفت گروه زير تقسيم كرد:
1- بانك تجاري؛
2- بانك پس انداز؛
3- شركتهاي سرمايه‌گذاري اماني؛
4- بانكهاي سرمايه‌گذاري
5- بانكهاي رهني؛
6- بانك صنعتي؛
7- بانك مركزي كه به عنوان مادر همه بانكها تنظيم كننده تمامي بانكهاي يك كشور يا يك منطقه مي‌باشد.[6]
اعمال بانکها
از اعمالي كه بانكها عمدتا در حیطه کاری خود، حسب تعريف انجام مي‌دهند مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
1- قبول سپرده ديداري (حساب جاري) و پرداخت به مشتريان؛
2- قبول سپرده‌هاي پس انداز مدت دار و پرداخت بهره‌روي مانده اين نوع حسابها با توجه به مدت سپرده؛
3- تنزيل اوراق و اسناد بهادار، سفته و برات پذيرفته شده. مثلاً يك چك به تاريخ يك ماه ديگر را بانك با كسر 10 % از كل مبلغ الان پرداخت مي‌كند و در سر رسيد مورد نظر خود از حساب مورد نظر دريافت مي‌كند؛
4- عرضه اعتبار از طريق اعطاي اجازه حق برداشت و يا اعتبار از حساب جاري بدون وثيقه و با استفاده از مكانيسم اعتبار اسنادي. يك تاجر شناخته شده برای بانك، از اعتبار بانك استفاده مي‌كند و بانك براي او از طريق چك و يا مكانيسم ديگري پول پرداخت مي‌كند و بعدها از وي با بهره مورد نظر دريافت مي‌كند؛
5- انتقال پول از يك نفر به نفر ديگر در داخل يا خارج كشور؛
6- ايجاد تسهيلات تبديل و ترتيبات وصول؛
7- چاپ اسكناس كه در انحصار بانك مركزي است؛
8- صدور برات، چك بانكي و حواله و تأييد امضاي چك؛
9- ارائه صندوق امانات؛
10- عهده دار شدن حفاظت از اوراق بهادار و ساير اموال با ارزش؛
11- ايفاي نقش امين براي شركتها؛
12- سرمايه‌گذاري در اوراق بهادار دولتي و غيردولتي؛
13- خريد و فروش شمش طلا؛
14- انجام معاملات ارزي.
البته هر كدام از بانكها به دليل ماهيت خاص خود پاره‌اي از فعاليتهاي فوق را انجام مي‌دهند.[7]
[1] طبیبیان
[2] . خلعت‌بري، فيروزه؛ مجموعه مفاهيم پولي و بانكي بين المللي، تهران، شباويز، 71، چاپ اول، ص 108.
[3] . طبيبيان، محمد؛ اقتصاد كلان، تهران، بازتاب، 82، اول، ص 372.
[4] . همان، ص 377
[5] . توتونچیان، ایرج؛ اقتصاد پول و بانکداری، تهران، مؤسسه تحقیقات پولی و بانکی، 75، 338.
[6] . همان.
[7] . همان.
