رضا

رضا در لغت به معناي خشنودي[1] و ضد سخط[2] است و به معناي اختيار كردن[3] نيز آمده است و اصل اين ماده به موافقت ميل آدمي به آنچه با آن مواجه است[4]دلالت دارد. در اصطلاح عبارت است از ترك اعتراض بر مقدرات الهيه در باطن و ظاهر، قولاً و فعلاً[5] به گونه­اي كه بنده مقامي بيشتر از آنچه خدا آن را قرار داده است، طلب نكند[6] كه اين خود بالاترين درجه‏ى تكامل است؛ زيرا تكامل داراى درجاتى است: اوّل: صبر، دوّم: تنزيه خداوند، سوّم: سپاس و ستايش پروردگار، چهارم: رضا به قضاى الهى.[7]

آرى، اگر رضاى خدا از صفات ذاتيه او بود و خداوند در ذاتش متصف به رضا بود البته اين صفت تغيير نمى‏پذيرفت و در هيچ حالى زايل نمى‏شد درحالي كه انسان اگر امروز كار خوبى كند خدا از او راضى است و اگر فردا كار بدی کرد خدا از او ناراضى است، اگر بعدا توبه كرد باز خدا از او راضى است.[8] پس صفت ذات نيست بلكه صفت فعل است.

پس رضايت، حالتى است كه در برخورد با هر چيز ملايم، عارض بر نفس انسان مى‏شود و آن را مى‏پذيرد و از خود دور نمى‏كند. در مقابل رضايت، كلمه"سخط" قرار دارد و اين دو كلمه وقتى به خداى سبحان(كه نه نفس دارد و نه دل) نسبت داده مى‏شود مراد از آن ثواب و عقاب او خواهد بود. پس رضاى خدا به معناى ثواب دادن و پاداش نيك دادن است، نه آن هيئتى كه حادث و عارضى بر نفس است؛ چون خداى تعالى محال است در معرض حوادث قرار گيرد. پس رضايت و سخط از صفات فعل خدايند، نه از صفات ذات او.[9]

از فوايد رضاي بنده به قضاء خدا، رضاي خداي سبحان از اوست واين بزرگترين سعادت در دو جهان است و هيچ نعمتي در بهشت والاتر از آن نيست چنانكه خداي سبحان مي­فرمايد:

«خداوند به مردان و زنان باايمان، باغهايى از بهشت وعده داده كه نهرها از زير درختانش جارى است؛ جاودانه در آن خواهند ماند و مسكن‏هاى پاكيزه‏اى در بهشتهاى جاودان(نصيب آنها ساخته) و(خشنودى و) رضاى خدا،(از همه اينها) برتر است و پيروزى بزرگ، همين است!»[10]

پس معني رضاي خدا از بنده به معني محبّت اوست و در آخرت سبب دوام نظر وتجلّي مي­شود كه برتر از آن مرتبه اي نيست. [11]

رضا، ترك سخط است و سخط عبارت از اينكه انسان غير آنچه خدا مقدر فرموده طلب كند و آن را براي خود اولي وسزاوارتر بپندارد آنهم در مواردي كه يقين به فساد وصلاح آن ندارد و اين حرام است و در شرع مقدس از آن نهي شده است. [12]

در حديث آمده است كه هر كس به قضاء من رضا ندهد و بر بلای من شكيبا نباشد و نعمتهايم را سپاس نگذارد پس از زمين وآسمان ِمن خارج شود و پروردگاري غیر از من براي خود اختيار نمايد. [13]

بدان كه مقام «رضا» غير از مقام توكل است بلكه از آن عاليتر است؛ زيرا كه «متوكل» طالب خير و صلاح خويش است و حق تعالى را در تحصيل خير و صلاح وكيل كند و «راضى» در تحصيل خير و صلاح، خود را فانى كرده است و از براى خود اختيارى نكند. چنانچه از بعض اهل سلوك پرسيدند: «چه مي­خواهي؟» گفت: «مي­خواهم كه نخواهم» كه مطلوب او مقام «رضا» بود. [14]

مقام تسليم، به معناي رضا نزديك است و در درجه­اي بالاتر از رضا قرار دارد. زيرا تسليم عبارت است از ترك كردن طلب و سپردن همه امور به خدا، بدون آنكه به آنها وابستگي داشته باشد؛ پس آن بالاتر از رضا است؛ زيرا در مر تبه رضا افعال خدا موافق سليقه فرد است و به آن راضي است ولي در مرتبه تسليم، موافقت و مخالفتي وجود ندارد و همه آن به خدا واگذار شده است.[15]

رضا به محبت بستگي دارد؛ اگر محبت حاصل شد رضايت هم حاصل مي آيد و چنانچه رضا متعلق به محبوب باشد، اين محبت، به رضاي الهي از قضا و قدر مي­انجامد؛ زيرا مي­داند كه دوست براي دوست جز خير نمی­خواهد. [16]

دعا منافاتي با رضا ندارد و صاحبش را از مقام رضا خارج نمي­كند.[17] زيرا ما از جانب شرع مأمور به دعا كردن هستيم و از طرف ديگر دعاهاي انبياء وائمه بسيار است و حال آنكه ايشان در بالاترين مقامات رضا بودند و آيات و اخبار در امر به دعا و فوايد آن متواترند و همچنين دعا از جمله اسبابي است كه خداي تعالي براي قضا و قدر الهي مقرر نموده است[18]و دعا جلب رضا و خشنودى كسى است كه انسان از او تقاضايى دارد؛ چرا كه بدون آن احتمال تاثير بسيار ناچيز است. [19]

براي اينكه انسان راضي به قضاء حق باشد، تأمل در دو اصل كافي است:

اصل اول؛ توجه به فايده­اي كه در حال و آينده انسان، با رضا به قضاء حق نهفته است؛ اما فايده حال، همان فراغت قلب وكم شدن حزن و اندوه بي­فايده انسان است. فايده در حال وآينده، همان ثواب و پاداش حق تعالي و رضوان اوست.(رضي الله عنهم ورضوا عنه)

اصل دوم؛ آن خطر بزرگ و نفاقي است كه ناخشنودي از قضا الهي در پي دارد مگر اينكه ذات اقدس حق به رحمت خود آن را تدارك كند. [20]

صفت رضا بر سه در جه است:

درجه اوّل؛ رضاى عامه است وآن رضاي به مقام ربوبيت حق است؛ یعنی عبد سالك، خود را در تحت ربوبيت حق قرار دهد و از سلطنت شيطانيه، خود را خارج كند و به اين ربوبيتِ اللَّه تعالى‏ راضى و خشنود باشد و علامتش، آن است كه علاوه بر آن كه مشقّت تكليف برداشته شود از اوامر الهيّه خشنود و خرم باشد و آن را به جان و دل استقبال كند و منهيّات شرعيه پيش او مبغوض باشد و به مقام بندگى خود و مولائى حق دلخوش باشد.

درجه دوم؛ رضا به قضاء و قدر حق است؛ يعنى خشنودى از تمام پيش‏ آمدها؛ چه از بليّات و امراض و چه از شادیها؛ هر دو را عطيه حق تعالى‏ شمارد و به آن راضى و خشنود باشد و حصول اين مقام جز با معرفت به مقام رأفت و رحمت حق تعالى‏ به عبد نشود.

درجه سوم؛ رضاي به رضاي خداست كه بنده براي خود نه خشمي مي بيند ونه خشنودي. در اين حالت به گونه­اي مي­شود كه هر چه حق تعالي براي او اختيار كند، نزد او نيكو است و او نيز همين را اختيار مي­كند كه از آن به "رضاء برضی اللَّه" تعبير كنند و چنان است كه عبد از خود خشنودى ندارد و رضايت او تابع رضايت حق است؛ چنانچه اراده او به اراده او است. [21]

طريق تحصيل رضا آن است كه در بدست آوردن محبت الهي سعي كند به اينكه؛

1)دوام ذكر خدا در قلب

2)فكر در عجايب صنع او

3)تدبّر درحكمتها و مصالحي كه در مخلوقات قرار داده است.

4)مواظبت بر طاعات وعبادات

5) تضرّع و زاري با كم نمودن علايق دنيويّه

6)ملاحظه حكايات دوستان خدا تا محبت او به مرتبه­اي برسد كه محو خيال دوست گردد.

7)تأمل در اينكه خودش از همه چيز غافل و خداوند عالم به خير و صلاح اوست.

8)تفكّر در عاقبت نارضايتي

9)بررسي آيات و رواياتي كه بيانگر رفعت مقام اهل بلا وثواب آنهاست.[22]

1- معرفت وآگاهي از اينكه خدا عادل و حكيم است و براي بنده­اش جز خير نمي­خواهد.

امام صادق(ع) فرمود:

«آگاه ترين مردم به خدا، راضى‏ترين آنها است از خداى عزوجل»[23]

2- آدمي بداند كه خواسته هاي الهي حتمي هستند و اراده انسان هيچ دخالتي در آن ندارد. [24]

3- اصل خشنودى، حسن اعتماد است به خدا؛ زيرا كه هر كه اعتماد او نيكو باشد مي­داند كه آنچه حق تعالى در دنيا نصيب او كرده خير او در آن بوده پس در هر باب راضى و خشنود به آن است.

حضرت علي(ع)مي­فرمايند: ريشه رضايتمندي، خوش اعتمادي به خداست. [25]

4- هر كه را يقين بخداى تبارك و تعالى و عدل او باشد البتّه راضى است به آن چه بر او وارد مي شود.

حضرت علي(ع) مي فرمايند:

« رضايتمندي دستاورد يقين است.» [26]

حضرت علي(ع) مي­فرمايند: هر كه به آنچه قسمت اوست راضي باشد، تن او در آسايش است.[27]

حضرت علي(ع) مي­فرمايند: رضا اندوه را از بين مي­برد. [28]

رسول خدا(ص) مي­فرمايند: اگر خدا بنده­اي را دوست بدارد او را گرفتار مي­سازد. پس اگر صبر كرد او را انتخاب مي كند و چنانچه راضي باشد او را برمي­گزيند. [29]

رسول خدا(ص) مي­فرمايند: به آنچه خدا قسمتت كرده است راضي باش. بي­نيازترين مردم خواهي بود. [30]

5-هدايت به راههاي سلامت و روشنايي[31]

" خداوند بوسيله قرآن كسانى را كه از رضا و خشنودى او پيروى مى‏كنند به راههاى سلامت، هدايت مى‏كند و از تاريكيها به فرمانش به سوى روشنايى مى‏برد و آنها را به راه راست رهبرى مى‏نمايد" [32]

---