خنده زياد

---

خنده موجب آرامش توانايى انسان در برخورد با دشوارى‏هاى زندگى محدود است و خواه ‏ناخواه در نبرد با اين دشوارى‏ها خسته مى‏شود، توان و نيرويش كاهش مى‏يابد و نياز به تقويت و تسكين پيدا مى‏كند. بخش اصلى وجود آدمى روح اوست و جسم، تنها قالب و مركبى براى آن است. ازاين‏رو، تغذيه و استراحت جسمى به تنهايى براى تجديد و بازيافت قواى ازدست‏رفته كافى نيست و انسان براى آن كه بتواند بار ديگر در صحنه تلاش زندگى حضور يابد و فعّاليّت خود را از سر گيرد، بايستى از نظر روحى نيز تقويت شود. عواملى كه در اين هنگام مى‏توانند موجب آرامش روانى انسان گردند و قواى تحليل‏رفته فكرى او را تجديد كنند، گوناگون هستند؛ خنده و شوخى يكى از مهم‏ترين آن‏هاست، چه اين‏كه يكى از ويژگى‏هاى انسان (و فصل مميّز او از ساير حيوانات) نيز خنده است و ديگر موجودات، خنده، شادى، مطايبه و شوخى ندارند.[4] خنده در آیات در قران از ماده ضحک که به معنای خنده است ده مورد وجود دارد که در پنج مورد به معنی خندیدن از روی تمسخر و بی اعتنایی است که در توصیف مشرکین بیان شده است[5] و در یک مورد درباره خدا سخن می گوید «اوست كه خنداند و گرياند،»[6]و در دو مورد اوصاف بهشتیان را بیان می کند[7]و در یک مورد در توصیف ساره همسر حضرت ابراهیم است.[8]و در یک مورد هم درباره حضرت سلیمان است[9] که در مقابل کلام مورچه که -خطاب به مورچه های دیگر- گفته بود «به لانه‏هاى خود برويد تا سليمان و لشكرش شما را پايمال نكنند در حالى كه نمى‏فهمند!»[10] و احتمال قوی داده اند که ضحك درباره حضرت سلیمان بمعنى تعجب باشد يعنى لبخند زد در حاليكه از سخن مورچه در عجب بود.[11] انواع خنده خنده بر سه قسم است: ممدوح، مباح و مذموم خنده ممدوح تبسم کردن، خنده ممدوح و مستحب است. در روایتی آمده است: خنده مومن به صورت تبسم است.[12] چنانچه سیره پيغمبر(ص)این بود که خنده ایشان از تبسم تجاوز نمی­کرد[13]و همچنین در روایت دیگر آمده است: «امام صادق(ع) فرمود: در موقع خنده نبايد دندانهاى جلو دهان ديده شود كه در اين صورت عمل ناپسندى انجام داده‏اى و كسى كه بدى مرتكب مى‏شود از شبيخون در امان نمى‏ماند.»[14] تبسم در بعضی از موارد استحباب زیادی دارد: «كسى كه بر چهره برادر مؤمنش تبسّم بزند خدا برايش حسنه مى‏نويسد و كسى كه خدا برايش حسنه بنويسد او را عذاب نخواهد كرد.»[15] در روایتی آمده است: پيامبر(ص) از همه مردم لبخندش بيشتر و خوش­خلق­تر بود مگر آيه قرآنى نازل مى‏شد و به ياد قيامت مى‏افتاد و يا مشغول موعظه مى‏شد و چون مسرور و خشنود بود، از همه مردم خشنودتر بود.[16] از این کلام توهمی را که در اذهان بعضی از افراد وجود دارد که خیال می کنند مومن واقعی همواره باید محزون باشد و هیچ وقت نباید بخندد، دفع می شود. چون از جمله علامات محبّت و معرفت خدا این است كه چهره انسان در برخورد با مردم خندان باشد و دل از فراق محبوب غمناك و اندوهناك باشد. [17] نه اینکه در بین مردم محزون باشد. در حديثى آمده است كه پيغمبر اكرم(ص) از كنار جمعى مى‏گذشت كه مشغول خنده بودند. فرمود:" اگر آنچه را من مى‏دانم مى‏دانستيد بسيار گريه مى‏كرديد و كم مى‏خنديد"! هنگامى كه پيامبر از آنجا گذشت جبرئيل بر او نازل شد و عرض كرد:" خنده و گريه هر دو از طرف خدا است".[18] یعنی لازم نیست مومن هميشه گريان باشد، بلکه هم گريه  از ترس خدا و اینکه مرتکب گناهی شود در جاى خود لازم است و هم خنده به هنگام شادی؛ چرا كه همه چیز و از جمله گریه و خنده از طرف خداست.[19] خنده مباح خنده مباح خنده ای است که از حد تبسم تجاوز کند و به حد قهقهه نرسد. البته به شرط اینکه گناهی در این کار نباشد. معمر بن خلاد می­گويد: از امام رضا(ع) سئوال کردم اگر انسان در اجتماعى بنشيند بعد سخنى به ميان بیايد و با هم شوخی كنند و بخندند آیا این کار اشکال دارد؟ حضرت فرمود: اشکالی ندارد، اگر چيزى نباشد. معمر بن خلاد می گويد: من تصور كردم كه منظور آن حضرت از اینکه فرمودند اگر چيزى نباشد، این بود که فحش و متلك نباشد.[20] یعنی اگر افرادی دور هم جمع شوند و برای سرگرمی و گذران وقت و شاد بودن حرفهایی را بزنند که باعث خنده افراد حاضر در مجلس بشود اشکالی ندارد به شرط اینکه در حرفهای آنها گناهانی مثل تمسخر و غیبت و... نباشد و این کلام امام که خنده و شوخی را مباح می­داند منافاتی با روایات دیگر -که خنده و شوخی را مستحب می­داند- ندارد. امام باقر(ع) نیز می­فرماید: «خداى عز و جل آن كس كه ميان جمعى شوخى و خوشمزه‏گى كند دوستش دارد در صورتى كه فحشى نباشد.»[21] چون اگر مجلس خنده تنها برای وقت گذرانی و لهو و لعب باشد مباح است ولی اگر برای ادخال سرور مومنین باشد مستحب است. شاهد بر این کلام، روایتی است از حضرت صادق(ع) که به يونس شيبانى فرمود: شوخى شما با يكديگر چگونه است؟ گفت: كم است. فرمود چرا شوخى نمي­كنيد كه شوخى، نشانه خوش اخلاقى است و باعث شادی دل مومن می شود. پيغمبر(ص) با مردم شوخى مي­كرد براى آنكه آنان را خوشحال كند.[22] خنده مذموم خنده ای که از نظر دین و یا مردم زشت و ناپسند باشد خنده مذموم نامیده می­شود. در اینجا به چند مورد اشاره می­شود: 1- قهقهه:[23] یعنی با صدای بلند خندیدن به گونه­ای که از دور صدای خنده انسان شنیده شود. در روایتی آمده است قهقهه از شیطان است؛[24]یعنی شیطان است که ترغیب به قهقهه می­کند. در روایت دیگر آمده است: «اگر صداى خنده‏ات به قاه‏قاه بالا گرفت، بعد از آن كه از مستى خنده باز آمدى بگو: «بار خدايا از من نفرت مكن»[25] 2- خنده ای که بدون تعجب باشد: یعنی اینکه انسان بی جهت و بدون اینکه مسئله تعجب آوری برایش رخ بدهد بخندد که در بعضی از روایات این کار را نشانه نادانی معرفی کرده است[26] و در روایت دیگر این گونه افراد را جزء کسانی شمرده است که غضب شدید خدا برآنها نازل می شود [27] 3-خنده ای که به سبب گناه باشد: گاهی انسان درباره شخصی در مجلسی سخن می­گوید تا افراد را بخنداند. رسول خدا(ص) در وصاياى خود به ابوذر فرمود: .. اى اباذر واى به حال كسى كه سخن دروغ بگويد تا مردم را بخنداند. واى بر او، واى بر او»[28] بعضى تصور مى‏كنند اگر كسى به عنوان شوخى و مزاح و جلب توجه و خنداندن مردم، دروغ و یا تمسخر و غیبت و هر گناه دیگری انجام دهد اشکالی ندارد؛ چرا كه در اين گونه موارد جنبه شوخى و مزاح دارد نه جدّى، اما اين نكته را بايد در نظر داشت كه در شرع مقدس اسلام، گناه به طور کلی نهی شده است چه شوخی و چه جدی. گاهی انسان با خنده اش موجبات آزار و اذیت دیگران را فراهم می­کند: بر سخن اشتباه آميز و نامنظّم شخصی، يا بر افعال آشفته و نامرتّب او، يا بر چهره زشت يا قامت كوتاه يا دراز او يا به عيب و نقصى كه دارد بخندند كه خنده بر اين چيزها داخل در مسخرگى و مورد نهى است.[29] آثار خنده زیاد 1-    دل مردگی:[30] اکثر افرادی که می­خواهند زیاد بخندند در مجلسی می­نشینند که در آن انواع گناهان از جمله غیبت و تمسخر و... وجود دارد و بدترين اثر گناه، از ميان رفتن نور علم و حس تشخيص و تاريك شدن قلب و بالاخره از همه مهمتر مردن قلب است. 2-     کینه توزی:[31] اگر سخنی که پشت سر دیگری گفته شده به گوشش برسد باعث ناراحتی و کینه او خواهد شد. 3-    از بین رفتن «شكوه و وقار انسان»:[32] زیرا کسانی که به فکر زیاد خندیدن هستند سبک مغز بوده و ارزش و هیبت آنها نزد دیگران پایین است. 4-     بى‏خبرى از قيامت: پيامبر خدا(ص) فرمود: «اگر آنچه من مى‏دانم بدانيد بسيار خواهيد گريست و كم خواهيد خنديد.»[33] 5-     ابتلاء به جنون: چون خنده دلالت بر غفلت و فریب خوردگی انسان دارد که مانع تفکر و عبرت  و توجه به مبدء و معاد می­شود و برای همین است که خنده در اطفال و دیوانه­ها بیشتر از دیگران عارض می­شود.[34] علت خنده زیاد افراط در شوخی کردن علت زیادی خنده است[35]و به همین دلیل است که در بعضی روایات از شوخی نهی شده است. در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: « مبادا شوخى كنيد كه دلتنگى می­آورد و باعث به وجود آمدن كينه می شود.»[36] اشتباه بزرگى است كه انسان شوخى را حرفه خود قرار دهد و بر آن مداومت كند و انتظار داشته باشد سخن باطلی نگويد و باعث رنجش دل دیگران نشود. سخن باطل و رنجاندن دل دیگران گناه است و بعضى از گناهان صغيره با اصرار بر آن، كبيره مى‏شود. از اين رو سزاوار است انسان مراقب رفتار خود باشد.[37] علاج خنده زیاد كسى كه مرحله‏اى همچون مرگ در پيش رو دارد، خانه‏اى ابدی همچون آخرت منتظر اوست، دشمنى همچون شيطان همواره در کمین اوست، دو فرشته همواره در کنار او هستند و تمام اعمالش را می­نویسند، عمرش همچون برق در حال گذر است و منزلش یعنی دنيا محل صد هزار گونه خطر باشد، خنده و شوخى زیاد برای او معنی ندارد مگر از روی غفلت و بى‏خبرى.[38] پيامبر خدا(ص) به مجلسى گذرش افتاد كه صداى خنده بلند بود. فرمود: انجمن خود را با ياد تيره‏كننده لذّتها در آميزيد. عرض كردند: تيره‏كننده لذتها چيست؟ فرمود: مرگ[39]یعنی برای کنترل نفس به یاد مرگ باشید تا عمر خود را صرف لذات زود گذر دنیا نکنید. يكى از بزرگان با خود خطاب كرد و گفت: «اى نفس مى‏خندى و حال اينكه شايد كفن تو اكنون در دست رختشوی باشد و او هم مشغول شستن آن باشد.»[40] غفلت مردم از مرگ به سبب كم ياد كردن مرگ است و اگر هم گاهى آن را ياد می كنند نه با قلبى فارغ بلكه با دلى گرفتار شهوتها و علائق دنيوى ياد آن مى‏كنند، و چنين يادى سودى نمى‏دهد. راه درست اين است كه آدمى دل را از هر چيزى جز ياد مرگ كه در پيش روى دارد تهى كند و همچون كسى باشد كه بخواهد سفر درازى برود و در مسیر راه، بيابانهاى بى‏آب يا درياى خطرناك باشد... كسى كه به اين نحو به ياد مردن باشد و مكرّر ياد آن كند، در دل او اثر مى‏گذارد و در نتيجه سرور و نشاط او به دنيا كم مى‏شود و نفسش از آن باز مى‏ايستد و از آن دل شكسته مى‏شود و آماده مرگ و سفر آخرت مى‏گردد.[41] منبع : پژوهه