يأس Despair

ناامیدی از لغزش های اخلاقی به شمار می­رود؛ زیرا به معنای ستم کردن بر خویشتن و خودکشی تدریجی است و ناامیدی مطلق، مرگ است.[3]

در آیات قرآنی و روایات اسلامی درباره یأس می­توان به موارد ذیل اشاره کرد:

· «و اگر از جانب خویش، نعمتی به انسان بچشانیم، سپس آن را از او بگیریم، بسیار نومید و ناسپاس خواهد بود.»[4]

از این آیه فهمیده می­شود که اگر نعمتی از انسان گرفته شود دچار یأس شده به شدت نومید می­گردد تا این حد که گویی بازگشت مجدد آن نعمت را غیر ممکن می­داند. پس طبع انسان به گونه­ای است که هنگامی چیزی از او گرفته شود، مأیوس می­گردد و کفران می­ورزد.[5]

· «تنها گروه کافران، از رحمت خدا مأیوس می­شوند.»[6]

کافر به خدا، یا منکر وجود حق است یا منکر قدرت او یا منکر عنایات و تفضلات او است. بر هر کس که ایمان به خدا دارد لازم است به این معنا معتقد شود که خدا هر چه بخواهد انجام می­دهد و به هر چه اراده کند حکم می­نماید و هیچ مؤمنی نمی­تواند از روح خدا مأیوس و از رحمتش نومید شود؛ زیرا یأس از روح(رحمت) خدا در حقیقت محدود کردن قدرت او، در معنا کفر به احاطه و سعه­ی رحمت اوست.[7]

· «هنگامی که به انسان نعمت می­بخشیم، (از حق) روی می­گرداند و متکبرانه دور می­شود و هنگامی که(کمترین) بدی به او می­رسد، (از همه چیز) مأیوس می­گردد.»[8]

این آیه حال انسان­ عادی را توصیف می­کند که در محیط زندگی­ای قرار گرفته که حاکم در آن عرف و عادت است؛ وقتی نعمت­های الهی به سویش سرازیر است و اسباب ظاهری هم سر سازگاری دارند، همه­ی امید و دلگرمیش متوجه آن اسباب شده و دل به آنها می­دهد و به همین جهت وقتی شری به او می­رسد و بعضی از نعمت­های الهی از او سلب می­شود، به کلی از خیر مأیوس می­گردد.[9]

·        بالاترین مصیبت: مأیوس بودن از رحمت وعنایات الهی بالاترین بلا برای انسان محسوب می­شود؛ چرا که بدون داشتن امید از حرکت به سوی کمال باز می­ماند.

حضرت علی(ع) می­فرمایند: «بالاترین بلا یأس و نومیدی است.»[10]

با توجه به مضمون آیات و روایات این نکته به دست می­آید که نومیدی از رحمت بیکران الهی، ازبزرگترین گناهان است.

دلیل اینکه انسان مأیوس شده و نا­امیدی وجودش را فرا می­گیرد، اموری است که به این امور در آیات اشاره شده است:

1-کفر[11]:اگر انسان به خداوند، رحمت و قدرت او در انجام هر کاری اعتقاد نداشته باشد و اسباب خیر و آسایش خود را چیز دیگری بداند، در حالیکه تمام اسباب و علل خیر در دست توانای خدای متعال است، در سختی­ها و مشکلات یأس و نا­امیدی او را فرا می­گیرد.

2-غفلت[12]:انسان موحد پس از اینکه به خدای عالم ایمان آورد، اگر در امری از امور به واسطه­ی غفلت، از فرج و رحمت پروردگارش مأیوس باشد در آن حال به صفت ذمیمه­ای از صفات کافران(که همان نومیدی از رحمت حق است) متصف می­گردد.

3-جهل و نادانی:یأس حالتی است بر­خاسته از جهل و نادانی نسبت به نظام جهان و خالق حکیم، بدین معنا که به نظام آفرینش با عنوان اسباب و وسایل نمی­نگرد.انسان نومید هرگاه به سببی از این اسباب برخورد کند و از روی جهل، به نظر استقلالی بدان بنگرد، در این صورت هنگام از دست دادن آن سبب، گویا همه چیز را از دست داده، نومید می­شود.[13]

4-وسوسه شیطان:یکی از دامهای بزرگ شیطان این است که در ابتداء انسان را به گناه کردن وامی­دارد و چون مدتی با او بدین منوال بازی کرد و او را به خیال امید به رحمت، به وادی غرور کشاند، در آخر کار اگر در او نورانیّتی دید که احتمال توبه و رجوع دارد، او را به یأس از رحمت و نومیدی می­کشاند و به او می­گوید: از تو گذشته و کار تو اصلاح شدنی نیست.[14]

5-عدم توجه به حکمت دشواری­های زندگی:انسان در طول زندگی با سختی­ها وشکست­هایی روبرو می­شود که توجه نداشتن به منشأ و حکمت آنها موجب یأس می­گردد.

اگر انسان سخنان معصومین(ع)را در رابطه با یأس بنگرد، این مطلب را در می­یابد که یأس صفتی برای انسان است که هم می­تواند از فضائل اخلاقی شمرده شود و هم از رذائل. بنابراین یأس بر دو نوع است:

1-یأس مذموم و ناپسند: همان نومیدی از رحمت حق.

2-یأس ممدوح و پسندیده:اگر انسان انتظار تفضل و عنایت از خلق خدا نداشته و چشم امیدش فقط به خدای منان باشد، اینچنین نومیدی­ای مورد سفارش معصومین(ع) بوده است. در روایات این یأس با عنوان­های مختلفی آمده است:

آ.عزت مومن: امام صادق(ع) می­فرمایند:

«قطع امید کردن از آنچه مردم دارند، مایه عزت دینی مؤمن است.»[15]

ب.بهترین ثروت: امام باقر(ع) می­فرمایند:

«بهترین سرمایه اعتماد به خداست و چشم طمع برکندن از آنچه مردم دارند.»[16]

ج.راحتی نفس انسان: امام صادق(ع) می­فرمایند:

«راحت­ترین راحتی­ها(برای انسان)، نومیدی از مردم است.»[17]

1-ترک بندگی:مهمترین اثر و پیامد یأس و نومیدی از رحمت الهی، بازماندن از عمل و دست کشیدن از جدّیت و بریده شدن رشته­ی بندگی و گسیخته شدن افسار انسان مأیوس است.[18]

2-جرأت یافتن بر ارتکاب گناه: انسان مأیوس بر ارتکاب هر گناهی جرأت می­یابد؛ زیرا در خیال خود چنین می­پندارد و می­گوید: من که معذّب خواهم بود، پس چرا خودم را از لذّات و شهوات دنیا محروم سازم.[19]

1-وعده­های رحمت الهی: برای جلوگیری از روح یأس ونا­امیدی باید به وعده­های رحمت الهی در قرآن و سخنان معصومین توجه نمود تا روح امید و انتظار به رحمت الهی در انسان تقویت گردد و موجب توفیق اعمال خیر و توبه به خدا شود.[20]

2-تفکر:اگر انسان در رحمت­ها و نعمت­های بسیار حق و لطف­های پنهان و آشکار آن ذات مقدس تفکر کند، به خوبی درمی­یابد که یأس از درگاه خدای منان شایسته نیست.[21]

3-گشوده بودن در توبه: توبه روح امید را در دل گنه­کاران زنده می­کند و هرگز دچار نومیدی و رکود نمی­گردند.[22]

توبه و بازگشت به سوی رحمت خدا، هر گناهی را شامل می­شود؛ یعنی اگر انسان مرتکب هر گناهی بشود، نباید امیدش را از دست بدهد، بنابراین برای انسان گنهکار، توهم این مطلب سزاوار نیست که بگوید:«گناه من دیگر قابل بخشش نیست.»

4-یادآوری زندگی انبیا و اولیای الهی:اندیشیدن در حالات کسانی که با توکل بر خدا در برابر سختی­ها ایستادگی کرده و مأیوس نگشته­اند، برای رهایی از یأس در هنگام بروز مشکلات، بسیار مؤثر است.برای نمونه می­توان به داستان حضرت ایوب اشاره کرد که زندگی ایشان سراسر صبر و امید به خداوند است.[23]

---