اخبار دانشگاهی کشور / اخلاق 10 اسفند 1389 - 01 March 2011
بغض در برابر حبّ و دوستى است و در اصطلاح، نفرت از امرى است كه نفس بدان ميل ندارد؛ در مقابل حب كه به معناى ميل به چيزى است كه نفس بدان رغبت دارد. بغض امرى نفسانى است و ممكن است در بيشتر موارد موجب دشمنى گردد؛ هر دشمنى ناشى از بغض است؛ اما هر بغضى، موجب دشمنى نيست.[1]
مفهوم بغض در قرآن كريم:
مفهوم بغض در قرآن كريم به دو صورت مثبت و منفى وصف شده است:
در مواردى كه نفرت كافران از مؤمنان بیان شده و يا احساس تنفر و كينه مؤمنى نسبت به برادر دينى وى بيان مى‌گردد به صورت عملى ناپسند و منفى جلوه كرده و در آياتى كه به بيان بيزارى مؤمنان از كافران و كفرشان پرداخته، اين امر جنبه مثبت به خود گرفته و برائت ناميده مىشود.
مفهوم بغض در قرآن كريم در قالب واژه «بَغْضاء» به معناى شدت بغض و نفرت به كار رفته است. چهار مورد از موارد پنج‌گانه استعمال اين واژه در كنار واژه عداوت است كه اين امر نشان از ارتباط تنگاتنگ اين دو مفهوم دارد.[2]
افزون بر واژه بغض، الفاظ ديگرى نيز نزديك به اين مفهوم در قرآن استعمال شده است؛ مانند: «شنئان» به معناى تنفر، «مقت» به معناى نفرت شديد و همراه استحقار، «اضغان» به مفهوم كينه و نفرت ريشه‌دار و عميق و «غِلّ» به معناى بغض خفيف جمع شده در سينه است. مجموع اين الفاظ كه مفهومى نزديك به مفهوم بغض دارد، 11 بار در قرآن بكار رفته است.[3]
آثار بغض
وجود صفت بغض در میان آحاد انسان درای اثرات گوناگونی است که در اینجا دو نمونه ذکر میشود:
1- بىعدالتى
بغض، زمينهساز انحراف از عدالت است:
«...دشمنی با جمعیتی، شما را به گناه و ترک عدالت نکشاند!...»[4]
2- تجاوز و تعدی
بغض، زمينهساز تجاوز و تعدى به ديگران میشود:
«...و خصومت با جمعیتی که شما را از آمدن به مسجد الحرام (در سال حدیبیه) بازداشتند، نباید شما را وادار به تعدی و تجاوز کند!...»[5]
اسباب و موجبات بغض خدا
1- جدال در آیات الهی
جدال بدون دليل در آيات الهى، باعث مغبوضيّت شديد انسان در پيشگاه خدا و مؤمنان است:
«همانها که در آیات خدا بی‌آنکه دلیلی برایشان آمده باشد به مجادله برمی‌خیزند؛ (این کارشان) خشم عظیمی نزد خداوند به بار می‌آورد؛...»[6]
2- ردّ دعوت انبيا
ردّ دعوت انبيا و كفر كافران، سبب مبغوضيّت آنان در نزد خداوند میشود:
«کسانی را که کافر شدند روز قیامت صدا می‌زنند که عداوت و خشم خداوند نسبت به شما از عداوت و خشم خودتان نسبت به خودتان بیشتر است؛ چرا که بسوی ایمان دعوت می‌شدید ولی انکار می‌کردید!»[7]
3- سخن بدون عمل
گفتار بدون عمل، عامل بغض خداوند خواهد شد:
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! چرا سخنی می‌گویید که عمل نمی‌کنید؟!* نزد خدا بسیار موجب خشم است که سخنی بگویید که عمل نمی‌کنید!»[8]
4- كفر
كفر كافران، عامل مبغوضيّت آنها در نزد خداوند است:
«...هر کس کافر شود، کفر او به زیان خودش خواهد بود و کافران را کفرشان جز خشم و غضب در نزد پروردگار چیزی نمی‌افزاید...»[9]- [10]
5- ازدواج با همسر پدر
بعضی کارها مثل ازدواج با همسر پدر، موجب بغض خداوند است:
«با زنانی که پدران شما با آنها ازدواج کرده‌اند هرگز ازدواج نکنید! مگر آنچه در گذشته (پیش از نزول این حکم) انجام شده است؛ زیرا این کار، عملی زشت و تنفرآور و راه نادرستی است.»[11]
به صورت کلی میتوان گفت که افراد زیر جزو مبغوضين نزد خدا هستند:
1- اسراف كنندگان:
«إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفينَ» اعراف31/
2- خيانتپيشگان:
«إِنَّ اللّهَ لا يُحِبُّ الْخائِنينَ» انفال58/
3- تجاوزكاران:
«إِنَّ اللّهَ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدين» بقره190/
4- كافران:
«إنَّ اللّهَ لا يُحِبُّ الْكافِرينَ» آل عمران32/
5- ستمگران:
«وَ اللّهُ لا يُحِبُّ الظّالِمينَ» آل عمران57/
6- مستكبران:
«إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْتَكْبِرين» نحل23/
7- متكبران فخرفروش:
«إِنَّ اللّهَ لا يُحِبُّ مَنْ كانَ مُخْتالا فَخُوراً» نساء36/
اسباب بغض بین انسانها
قرآن كريم امورى متعدد را موجب بروز بغض و كينه دانسته است. که در این قسمت به برخی از آنها اجمالا اشاره میکنیم:
1- بيماردلى
بيماردلى، زمينهساز بغض با دين و دينداران است:
«آیا کسانی که در دلهایشان بیماری است گمان کردند خدا کینه‌هایشان را آشکار نمی‌کند؟!»[12]
2- شرك
شرك مشركان، عامل بغض ابراهيم(ع) نسبت به آنان شد:
«برای شما سرمشق خوبی در زندگی ابراهیم و کسانی که با او بودند وجود داشت، در آن هنگامی که به قوم (مشرک) خود گفتند: «ما از شما و آنچه غیر از خدا می‌پرستید بیزاریم؛ ما نسبت به شما کافریم؛ و میان ما و شما عداوت و دشمنی همیشگی آشکار شده است؛ تا آن زمان که به خدای یگانه ایمان بیاورید!...»[13]- [14]
3- شيطان
شيطان، همواره در صدد ايجاد بغض در ميان اهل ايمان است:
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! شیطان می‌خواهد به وسیله شراب و قمار، در میان شما عداوت و کینه ایجاد کند...»[15]
4- لعن خدا
جوامع گرفتار به لعنت الهى، همواره در خطر كينهتوزى با يكديگر هستند:
یهود گفتند: «دست خدا (با زنجیر) بسته است» دستهایشان بسته باد! و بخاطر این سخن، از رحمت (الهی) دور شوند!... و ما در میان آنها تا روز قیامت عداوت و دشمنی افکندیم...»[16]
زمينههاى رفع بغض
قرآن كريم مؤمنان را به پرهيز از عوامل نفرتزا دعوت كرده و از ايشان مى‌خواهد تا از خداوند بخواهند كه دشمنى ايشان با برادران ايمانى را از بين برده و اندك كينه و خصومتى نسبت به يكديگر در دلشان باقى نگذارد. در این قسمت به دو عامل مهمی که به زدوده شدن بغض و کینه از دلها کمک میکند اشاره میکنیم:
1- ايمان و عمل صالح
ايمان و عمل صالح، زمينه زدوده شدن بغض از دلها خواهد شد:
«و کسانی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند...* و آنچه در دلها از کینه و حسد دارند، برمی‌کنیم (تا در صفا و صمیمیت با هم زندگی کنند)...»[17]
2- تقوا
تقوا، عامل زدوده شدن بغض و كينه از دلها میشود:
«به یقین، پرهیزگاران در باغها(ی سرسبز بهشت) و در کنار چشمه‌ها هستند و هرگونه غل [حسد و کینه و دشمنی] را از سینه آنها برمی‌کنیم (و روحشان را پاک می‌سازیم..»[18]-[19]
بغض در روايات ائمه اطهار علیهم السلام:
در متون روايى نیز بر موضوع حب و بغض ايمانى توصيه و تأكيد فراوان شده است كه نشان از نقش و جايگاه ويژه اين موضوع در نگرش اسلام دارد. در اين قسمت به برخى از آنها پرداخته مىشود:
1. بغض و دين:
امام صادق(ع) مىفرمايند: «هر كه حب و بغضش بر اساس دين نباشد، دين ندارد.»[20]
2. محكم ترين دستاويز ايمان:
پيامبر اكرم(ص) مىفرمايند: «محكم ترين دستاويز ايمان، دوستى و دشمنى براى خدا و پيوستن به اولياى خدا و دورى گزيدن و برائت جستن از دشمنان اوست.»[21]
3. بالاترين عمل:
در مجامع روايى، آمده است: «خداوند به حضرت موسى (ع) وحى فرستاد:.. آيا هرگز به خاطر من كسى را دوست داشتهاى و به خاطر من كسى را دشمن داشتهاى؟ اينجا بود كه حضرت موسى(ع) دانست برترين و بالاترين اعمال حب فى اللّه و بغض فى اللّه است.»[22]
4. برترين اعمال:
پيامبر اكرم(ص) فرمودند: «برترين اعمال، حب و بغض در راه خداست.»[23]
[2] - «و لا يَجرِمَنَّكُم شَنَـانُ قَوم... اَن تَعتَدوا...». (مائده/2و 8)
[3] - دائرة المعارف قرآن كريم، ج پنجم، «بغض»
[4] - آیه 8 سوره مبارکه مائده.
[5] - آیه 2 سوره مبارکه مائده.
[6] - آیه 35سوره مبارکه غافر.
[7] - آیه 10سوره مبارکه غافر.
[8] - آیات 2 و 3 سوره مبارکه صف.
[9] - آیه 39سوره مبارکه فاطر. «... فَمَنْ كَفَرَ فَعَلَیهِ كُفْرُهُ وَلَا یزِیدُ الْكَافِرِینَ كُفْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ إِلَّا مَقْتًا ...»
[10] - هاشمی رفسنجانی، اکبر؛ فرهنگ قرآن، قم، بوستان کتاب،چاپ اول، 1383، ج6، ص: 271
[11] - آیه 22سوره مبارکه نساء.
[12] - آیه 29سوره مبارکه محمد.
[13] - آیه 4 سوره مبارکه ممتحنه.
[14] - هاشمی رفسنجانی، اکبر؛ فرهنگ قرآن، قم، بوستان کتاب،چاپ اول، 1383، ج6، ص: 275
[15] - آیات 90 و 91 سوره مبارکه مائده.
[16] - آیه 64سوره مبارکه مائده.
[17] - آیات 42 و 43 سوره مبارکه صف.
[18] - آیات 45 و 47 سوره مبارکه حجر.
[19] - هاشمی رفسنجانی، اکبر؛ فرهنگ قرآن، قم، بوستان کتاب،چاپ اول، 1383، ج6، ص: 275
[20] - مجلسی محمد باقر؛ بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار ، تهران ، دارالكتاب اسلامیه ، 1364 ، نوبت دوم، ج 66، ص 250.
[21] - همان، ص 243.
[22] - مجلسی محمد باقر؛ بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار ، تهران ، دارالكتاب اسلامیه ، 1364 ، نوبت دوم، ج66، ص: 252.
[23] - همان. «أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ الْحُبُّ فِي اللَّهِ وَ الْبُغْضُ فِي اللَّه»
منبع : پژوهه
