اخبار دانشگاهی کشور / اخلاق 11 اسفند 1389 - 02 March 2011
بی غیرتی ازجمله صفات رذیلهای است که در زمان ما نسل بشر را بیش از پیش به چالش کشیده و استعمارگران و سرمایهدارن و قدرتهای سلطهگر دست در دست هم در پی ترویج و اشاعه آن هستند تا ملتها را از داخل تهی کرده، روح مردانگی و آزادیخواهی را در آنها منسوخ سازند تا هر چه بیشتر و آسانتر بتوانند امیال و خواسته های پلید خود را در جهان کنونی پیاده کنند.
تعریف بی غیرتی
غیرت و حمیت در لغت، شدت حرارت و علاقه و تعصّبی است که از لطافت باطن سرچشمه گرفته و در دفاع از حریم شخصی بکار میرود[1] و در اصطلاح علمای اخلاق عبارت است از سعى در محافظت آنچه نگاهبانى آن لازم است؛ از دین و آبرو و شرف و ناموس و اموال و اولاد که نتيجه شجاعت و بزرگى و قوّت نفس است و از ملكات شريف و نقاط قوت شخص به حساب میآید و مردانگى به آن تحقّق یافته، فاقد و بی مایه از آن، از جرگه مردان به دور است.[2] بنابراین غیرت و حمیت را از آن رو به این نام نهادهاند که به هنگام دفاع از حریم خصوصی خود در مقابل مهاجم و تعرض کننده، فشار خون و حرارت بدنی شخص بالا رفته در مقام دفاع برمیآید.
با توجه به مطالبی که دربارۀ غیرت گفته شد معنا و مفهوم بیغیرتی آشکار میشود که عبارت است از كوتاهى و اهمال در محافظت از آنچه نگاهبانى آن لازم است، از دين و عرض (ناموس و آبرو) و اولاد و اموال، که آن هم از نتايج كوچكى و ضعف نفس است که از مهلكات بزرگ به شمار مىرود و گاه به ديّوثى و قيادت منجر مىشود.[3]
بی غیرتی از منظر سنت
انبیاء و اولیاء که پرچمداران راهنمایی انسان هستند از این مسأله مهم که مفاسد و تبعات ویرانگری هم برای نظام خانواده و هم برای اجتماع در پی دارد غافل نبوده، به مقابله با آن پرداختهاند. در ذیل به نمونههایی از آن اشاره میکنیم:
رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم فرموده است:
«دل مرد بىغيرت، وارونه و سر بهزیر است»[4] (به این معنا که برخلاف خوى انسانى است).
امير المؤمنين عليه السّلام هم (هنگامىكه در عراق بودند) فرمودند:
«اى اهل عراق شنيدهام كه زنان شما در راهها با مردان برخورد مىكنند (و در جاى شلوغ به يكديگر شانه مىزنند كه راه بدهند) آيا شرم نمىكنيد؟»[5]
حال چه باید گفت در مورد اتفاقاتی که در جامعه بشری به وقوع پیوسته است و گروههایی با نامها و عناوین فریبنده همچون فمنیسم و دفاع از حقوق زنان، خانمها و نوامیس مردم را به انواع حیلهها و ترفندها به انظار عمومی فراخوانده آنها را در میان مردان و جامعهای مسموم رها میکنند تا دستان پلید عدهای سودجو یا هوسران یا افرادی جاهل و غافل به بهره کشی از این مخلوقات لطیف و وزنههای مؤثر اجتماع پرداخته، کیان خانواده را سست کنند و با شعارهای پوچ و دهان پُرکن، آبرو و حیثیت و قداست آنها را به باد اشتباهات خود دهند و گاهی با دادن اعلامیهها و بیانیههایی سعی در موجه جلوه دادن چهرۀ زشت و سودجوی خود برآیند؛ از وجدانهای بیدار که به غبار ندانم کاریها آلوده نشدهاند میپرسیم آیا این امور با تعالیم اسلامی که زن را ریحانه حساب میکند نه پهلوان[6]، سازگار است؟
عوامل بی غیرتی
از جمله علل اصلی این صفت خبیثه، خود کمبینی و ضعف نفس است که نفس را یارای دفاع و حمایت از آنچه که شرع و عرف پشتیبانی و نگهبانی از آن را بر وی واجب و ضروری شمرده است ندارد و در این حالت است که قوه غضبیه که به عنوان پاسبان انسان به او ارزانی شده است از حالت عادی خود خارج شده، راه تفریط را میپیماید.[7]
علت دیگر، مشغول شدن به ترانهها و موسیقیهای حرام و مبتذل میباشد که مرد را بیغیرت و زن را بیحیا می کند،[8]این مطلب با اندک توجه به چنین افرادی کاملاً مشهود و ملموس است که پیش چشمان اینان با نوامیسشان شوخی و احیاناً بیعفتی میکنند، اما دریغ از رگ غیرتی که در این افراد به حرکت درآید. ایشان بی غیرتی را به جایی میرسانند که به جای ناراحتی ابراز خوشنودی کرده و به آن تشویق میکنند و فریاد تمدن و فرهنگ مأبی سر میدهند و متأسفانه گاهی دیده میشود که زنان و دختران پاک مسلمان در اثر خود کمبینی و احساس حقارت پوشالی که در برابر غربیها و خارجیها در خود احساس میکنند بدون فکر و اندیشه و به صرف تقلید کورکورانه، طوق نحس پیروی از آنها را بر گردن آویخته، عنان اختیار خویش را به دستان نالایق آن بیخبران میدهند.
انواع غیرت
غیرت بر دو گونه است: غیرت پسندیده که تعریفش گذشت، اما غیرت ناپسند جایی است که به حدّ افراط برسد و مرد را نسبت به اهل خود بدگمان سازد به طورى كه بر او سخت و تنگ بگيرد و درصدد تجسّس در مسائل نهانى و درونى وی برآيد. رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم «از پىگيرى مسائل پنهانى زنان و سختگيرى و اذيّت رسانيدن به آنان» نهى فرموده است، آنجا که میفرماید:
«زن مانند استخوان كج دنده است، اگر بخواهى راستش بكنى مىشكند».[9]
و نيز فرمود:
«بعضى از انواع غيرت است كه خدا و رسولش آن را دشمن دارند و آن اين است كه مرد بىجهت و نابجا بر اهل خود غيرت نمايد».[10]
و امير مؤمنان عليه السّلام فرمود:
«غيرت زياد بر زن منما كه هدف بدگمانى تو قرار گيرد».
و نيز در نامه خود به حضرت امام حسن عليه السّلام فرمود:
«اگر از همسران خود ناروا دیدی پس بر بزرگ و کوچک آنها نگهبان قرار ده و بپرهیز از آن که پی در پی آنها را سرزنش کنی که بر گناه حریص و نکوهش را خوار سازد»[11]
مبالغه در تفحّص و تفتيش سزاوار نيست، زيرا اين كار از بدگمانى كه از آن نهى شدهايم خالى نخواهد بود و بعضى از گمانها گناه است.[12]
انسانها در برابر نعمتهایی که به آنها داده شده است تکالیفی دارند که وظیفه انسان در برابر دین و آبرو و اهل و عیال و اموال خود پشتیبانی از آنهاست و کوتاهی واهمال در قبالشان (بی غیرتی) نتایج وخیمی برای خود و خانواده و هم برای اجتماع در پی دارد.
[1] ـ مصطفوی،شیخ حسن،التحقیق فی کلمات القرآن الکریم،وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،چاپ اول، 1416ق،لغت «حمی»
[2] ـ نراقی،ملااحمد،معراج السعاده،انتشارات هجرت،چاپ پنجم،1377ش،ص221
[3] ـ نراقی،ملامهدی،جامع السعادات،تعلیق و تصحیح سید محمد کلانتر،مؤسسه الأعلمی للمطبوعات بیروت،چاپ چهارم،ج1،ص301
[4] ـ شیخ حر عاملی؛وسایل الشیعه،نشر مؤسسه آل البیت قم،1409ق،ج20،ص153،ح25284
[5] ـ علامه مجلسی،محمد باقر،بحارالأنوار،مؤسسه الوفاء،1403ق،ج79،ص115،ح7
[6] ـ سید رضی،نهج البلاغه،تصحيح صبحي صالح،نشر دار الأسوه للطباعه و النشر،چاپ اول،1415ق،نامه 31،ص555
[7] ـ نراقى، ملا مهدى؛ جامع السعادات، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، بيروت، چاپ : چهارم،: تصحيح و تعليق، سيد محمد كلانتر،ج1،ص301
[8] ـ کلینی،یعقوب؛ کافی،تحقیق علی اکبر غفاری،نشر دارالکتب الإسلامیة،چاپ ششم،1375ش،،ج5،ص536
[9] ـ علامه مجلسی،محمد باقر؛بحارالأنوار،المکتبة الإسلامیة،چاپ دوم،1405ق، ،ج22،ص452،باب12
[10] ـ نراقى، ملا احمد؛معراج السعادة، انتشارات هجرت ،چاپ : پنجم،1377 ش،ص224به نقل از سنن دارمی ج2،ص149
[11] ـ عبد الواحد آمدي؛غررالحكم و دررالكلم،ترجمه محمد علي انصاري،تصحيح مهدي انصاري قمي،نشر مؤسسه انتشاراتي امام عصر(ع)،چاپ دوم،1384ش،ص302،ح3743
[12] ـ حجرات آیۀ12:«إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ»