اخبار دانشگاهی کشور / اخلاق 11 اسفند 1389 - 02 March 2011
قرض
قرض- که در فارسی به آن وام گفته میشود- كلمه‌اي عربي ودر لغت به معني قطع كردن و بريدن است، وبه قيچي از اين نظر كه چيزي را قطع مي‌كند مقراض مي‌گويند.
علت نام گذاری اين واژه به قرض اين است كه انسان با قرض مقداري از پول را از خود دور مي‌كند.
در قانون مدني جمهوري اسلامي ايران (ماده 648) قرض چنين تعريف شده است:
«قرض عقدي است كه به موجب آن يكي از طرفين مقدار معيني از مال خود را برطرف ديگر تمليك مي‌كند كه طرف مزبور، مثل آن را از حيث مقدار و جنس در وصف، رد نمايد و در صورت تغدّر رد مثل قيمت يوم الرّد را بدهد»
قبل از ظهور اسلام قرض در ميان مردم معمول بوده است اما فردي كه قرض مي‌داد معمولاً ار مفروض بيشتري مقدار مي‌كرد و يا از او هديه مي‌گرفت و گاه حتي مقروضين را بَرده و بنده خود مي‌دانست.
قرآن كريم با توصيف قرض به «حسنه » آن سيستم قرضي را مطرود و كيفيت آن را به گونه‌اي ديگر بيان داشت.
كيفيت قرض‌الحسنه از ديدگاه آيات و روايات:
1- قرض بايد با نيت پاك و خلوص و براي نزديكي به خدا باشد. از این رو در كنار نماز و زكات آمده است:
« وَ أَقِيمُواْ الصَّلَوةَ وَ ءَاتُواْ الزَّكَوةَ وَ أَقْرِضُواْ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا وَ مَا تُقَدِّمُواْ لِأَنفُسِكُم مِّنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللَّهِ هُوَ خَيْرًا وَ أَعْظَمَ أَجْرًا »
«نماز بگذاريد و زكات بدهيد و به خدا قرض‌الحسنه بدهيد و هر چيزي را كه براي خود پيشاپيش بفرستيد پاداش آن بزرگ‌تر است.»
2- قرض بايد بدون نفع و سود باشد، چه در اين صورت ربوي بوده و حرام خواهد بود.
روايات قرض گرفتن بدون نياز و اضطرار را ناپسند مي‌دانند چرا كه برخلاف منش و عزت نفس انساني است. چون فرد مقروض خود را در مقابل طلبكار كوچك مي‌بيند علاوه بر اين، آسايش روحي و تمركز فكر خود را از دست خواهد داد.
چنان كه حضرت علي (ع) مي‌فرمايد:
«اياكم والدين فانه مذلّة بالنهار و مهمة بالليل»[1]
«بپرهيزيد از قرض كه آن موجب ذلت در روز و غم و ناراحتي در شب است »
و بالاتر از آن پيغمبر اكرم مي‌فرمايد:
«از قرض گرفتن بپرهيزيد چون موجب خواري دين مي‌شود»[2]
اما در مواردي كه شخص چاره‌اي نداشته باشد و اگر قرض نكند گرفتاري بيشتري متوجه او خواهد شد، مجاز به استقراض مي‌باشد: امام كاظم (ع) فرمود:
« كسي كه كوشش براي امور زندگي كند، راه به جائي نبرد طلب قرض كند، آن چنان كه بر دين خدا و رسولش باشد»[3]
ثواب قرض دادن
و از حضرت رسول اكرم (ص) نقل شده كه فرمودند:
«هر كس به برادر مسلمانش قرض بدهد براي هر درهمي به اندازه كوه اُحد و رضوي و طور خداوند به او حَسَنه و پاداش مي‌دهد و اگر در موقع مطالبه قرض با او مهرباني كند و مهلت دهد بر پل صراط مثل برق درخشنده عبور مي‌كند بدون اين كه حساب و عذابي در كار باشد.»
و هر كس كه برادر مسلمانش از وضع معيشت خود در نزد وي شكايت كند و او قرضش ندهد خداوند در روزي كه به نيكوكاران پاداش مي‌دهد. بهشت را بر او حرام خواهد كرد»[4]
پرداخت قرض
واجب است شخص مديون در موقع مقرر اداي دين نموده قرض را پرداخت نمايد.
امام باقر (ع) مي‌فرمايد:
«كل ذنب يكفره القتل في سبيل الله الا الدين لاكفارة له الا ادائه»
«تمام گناهان شهيد عفو مي‌شود مگر بدهي‌هاي او كه كفاره‌اي جز پرداخت ندارد»[5]
امام صادق (ع) از پدرش از عبداللَّه بن جعفر بن ابى طالب، روايت كرده كه رسول خدا (ص) فرمود: خدا با وامدار است تا اين كه وام خود را بپردازد، مگر اين كه آن وام جهت كارى باشد كه به نزد خداوند ناپسند باشد، و چون عبداللَّه اين سخن را از رسول خدا (ص) شنيد به كنيز خود گفت: برو و وامى برايمان بستان، كه من دوست ندارم شبى بخسبم و خدا با من نباشد.
موسى بن بكير گويد: امام كاظم (ع) به من فرمود: هر كه روزى حلال را از راه كسب و كار دنبال كند كه به مصرف خانواده برساند به منزله كسى است كه در راه خدا جهاد كند و اگر نتوانست مىتواند به قدر نيازش به عهده خدا و پيغمبرش وام بستاند و در صورتى كه از عهده پرداخت آن نيايد تا مرگش فرا رسد بر امام مسلمين است كه بدهيش را بپردازد و اگر او نپرداخت گناهش به گردن وى خواهد بود كه خداوند مىفرمايد:
«انما الصدقات للفقراء و المساكين ... و الغارمين»
و چنين كسى مصداق غارم است.
[1] .وسائل، ج 13، ص 77.
[2] . وسائل، ج 12، ص 77.
[3] . وسائل، ج 13، ص 81.
[4] . وسائل، ج 13، ص 88، ح 5.
[5] . وسائل، ج 13، ص 83، ح 1.
منبع : پژوهه
منبع : پژوهه
