اخبار دانشگاهی کشور / اخلاق 20 اردیبهشت 1392 - 10 May 2013
خسران
از واژههای مشترك مستعمل در قرآن و حدیث كه در لغت به معنی زیان كردن یا كم كردن و كمشدن و نیز گمراه شدن و هلاك گردیدن است. قاموس قرآن میگوید:
«خسر و خسران و خسار یك معنی بیشتر ندارد و آن نقصان و كمشدن است چنان كه صریح آیۀ «ولا تُخْسِروا المیزانَ» (الرحمن/9) و «اذا كالوهم او وزنوهم یخسِرون» (مطففین/3) است و این كه ضلالت و هلاكت را از معانی آن شمردهاند بدان جهت است كه ضلالت و هلاكت یك نوع نقصان و زیان است».
كلمۀ الخسران، دو بار در قرآن كریم به كار رفته است:
« فَاعْبُدُوا مَا شِئْتُم مِّن دُونِهِ قُلْ إِنَّ الْخَاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ وَأَهْلِیهِمْ یوْمَ الْقِیامَةِ أَلَا ذَلِكَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِینُ » (زمر/15)
«پس شما هر چه را جز او میخواهید بپرستید! بگو همانا زیان كاران واقعی آنانند كه سرمایۀ وجود خویش و بستگانشان را در روز قیامت از دست دادهاند! آگاه باشید زیان آشكار همین است.»
« ذَلِكَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِینُ » (حج/11)
«این است آن زیانكاری آشكار»
همچنین یك بار نیز كلمۀ خسراناً به كار رفته است:
«... فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَانًا مُّبِینًا » (نساء/119)
«به راستی زیانی آشكار كرده است»
علامه طباطبایی ذیل آیۀ 95 سورۀ یونس میگوید:
« "فَتَكُونَ مِنَ الْخَاسِرِینَ" تفریع بر تكذیب به آیات خدا و نتیجه و عاقبت آن است و بنابراین، منهی عنه حقیقی است و معنی آن "ولا تكن من الخاسرین" است. خسران، یعنی از بین رفتن سرمایه، خواه سرمایه كم شود یا همۀ آن از دست برود و در اینجا سرمایه یعنی ایمان به خدا و آیات او، زیرا به طوری كه از آیۀ بعد برمیآید، ایمان سرمایۀ دنیا و آخرت آدمی است. چون آیۀ بعد دلیل زیانكاری و زیانكاران را عدم ایمان آنان میداند».
خسران و خسارت در كسب و كارهایی صورت میگیرد كه به منظور استفاده و سود انجام میشود و وقتی خسران تحقق مییابد كه كاسب از سعی و كوشش خود به فرضی كه داشته نرسد بلكه نتیجۀ عمل این شود كه مثلاً چیزی از سرمایه هم از بین برود و یا حداقل منفعتی عاید نگردد در نتیجه سعیش بینتیجه شود و این همان است كه قرآن كریم از آن تعبیر به « ضَلَّ سَعْیهُمْ »(كهف/104) نموده است.
بسا انسان كه در كسب و كار خود، خاسر شود و به سبب عدم مهارت یا عواملی دیگر از نتیجه بیبهره گردد و این خسرانی است كه امید زوال آن هست چون معمولاً پس از چند خسارت، انسان تجربه خواهد آموخت و آنچه از دست رفته را جبران میكند و چه بسا آدمی خاسر میگردد اما به خیال خود نتیجه گرفته است و ضرر میكند ولی به خیال خود سود برده است این چنین خسران و ضرر امیدی به زوال و جبران آن نیست.
انسان در طول زندگی خود، تلاش برای سعادت میكند و جز سعی برای رسیدن به چنین هدفی، همّ دیگری ندارد و چنانچه راه حق را بپیماید و به فرض خود نایل شود و سعادتمند گردد، كامیاب خواهد شد. و اگر به خطا برود و خطای خود را نفهمد، خاسر است ولی خسران او قابل جبران است و امید نجات دارد و چنانچه راه خطا برود و باطل را بپذیرد و تا هنگامی كه حق برای او جلوه كرد آن را نپذیرفت و از آن اعراض كرد و دلباختۀ استكبار و عصبیت جاهلانۀ خود بود، چنین كسی از هر خاسری، خاسرتر است و عملش از عمل هر كس دیگری بینتیجهتر است. زیرا خسران دین، زایل نمیشود و امیدی كه روزی مبدل به سعادت شود نمیرود و به همین جهت است كه خداوند فرموده:
« الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَهُمْ یحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یحْسِنُونَ صُنْعًا» (كهف/104)
«آنها كه تلاشهایشان در زندگی دنیا كم (و نابود) شده با این حال میپندارند كار نیك انجام میدهند.»
در آیۀ « اِنَّ الْإِنسَانَ لَفِی خُسْرٍ »(العصر/2) همۀ انسانها در زیانند، سبب این كه خسر بدون الف و لام آمده این است كه انسان در خسرانی عظیم است و احتمالاً به معنای تنویع نیز هست و میفهماند كه انسان در نوعی خاص از خسران قرار دارد كه غیر از خسران مالی و آبرویی است بلكه خسران در ذات است كه خداوند دربارۀ آن فرموده:
« الَّذِینَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ وَأَهْلِیهِمْ...» (زمر15)
دو طایفه خاسرند یكی آنهایی كه از جمیع جهات خاسرند نظیر كفار معاند حق و مخلد در عذاب و دوم آنهایی كه در برخی جهات خاسرند مانند مؤمنینی كه مرتكب فسق میشوند و مخلد در آتش نیستند چون مدتی عذاب میبینند بعد عذابشان پایان میپذیرد و مشمول شفاعت و نظیر آن میشوند.
خسران در احادیث:
حضرت امیرالمؤمنین علیهالسلام در خطبۀ 28 نهجالبلاغه فرموده است:
«ومن قَصَر فی ایامِ امَلَه قبلَ حُضورِ اَجلِه فَقَد خَسِر عَمَلَه»
«آن كس كه در این ایام آرزو پیش از فرا رسیدن اجل در عمل كوتاهی كند گرفتار خسران شده و فرا رسیدن اجل برای وی زیانبخش است».
و دربارۀ خسران دنیا فرمودهاند:
«هرگاه از دنیای شما كم شود و به آخرتتان افزوده شود بهتر از آن است كه از آخرتتان كم شود و به دنیایتان افزوده شود چه بسا كم شد بهایی كه سود به همراه دارد و چه افزایشهایی كه خسران و زیان به دنبال دارد».
همچنین در حدیث دیگری فرمودند:
«من حاسبَ نفسَه رَبِحَ و من غَفَل عنها خَسرَ»
«هر كس به حساب خود و نفس خویش رسیدگی كند سود میبرد و هر كس از آن غفلت كند زیان كرده است».
و نیز طبرسی در الاحتجام از حضرت رضا علیهالسلام نقل كرده است كه فرمود:
«فَاِنَّ فی الناسَ مَنْ خَسِرَ الدنیا و الاخرة بترك الدنیا للدنیا»
«كسانی از مردمی در دنیا و آخرت به حاطر ترك دنیا برای مسائل دنیا دچار ضرر و خسارت میشوند.»
منبع:
دائرةالمعارف تشیع، زیر نظر: احمد صدر سید جوادی، کامران فانی، بهاءالدین خرمشاهی، حسن یوسفی اشکوری؛ تهران، نشر محبی، چاپ اول، 1386، ج7، ص138.
منبع : پژوهه