چگونه موانع مسیر پژوهش و تحقیق را برطرف کنیم؟؟

چگونه موانع مسیر پژوهش و تحقیق را برطرف کنیم؟؟


پژوهش، مطلع و فرآیند شکوفایی دانش ورزی و نمود دلبستگی و خودباوری در عرصه خودکفایی، پیشرفت و توسعه همه ابعاد نیازهای بومی جامعه و کشور است.

پژوهش هدفمند، نمادی از اراده و حضور توانمندانه پژوهشگران متکی به آموزش، دانش و تجارب است. دستیابی به شیوه های بدیع علمی و عمل و تولید فناوری در بخش های مختلف هرآنچه که نیاز جامعه و کشور است، در نهایت سبب ساز خودباوری و خودکفایی و رفاه ملی و ایمنی کشور می شود.

انسان ایرانی از دوران کهن و به ویژه در عصر حاضر در انجام ابداعات، پژوهش ها و کارهای بدیع و نوین در زمینه های متعدد و متنوع، بسیار شیفته بوده و است.

آوازه های این توانایی های علمی ایرانی همچنان در آن سوی آب ها طنین انداز است و در کشورمان نیز طی دهه های اخیر، شاهد پژوهش ها و دستاوردهای بسیار حایز اهمیت بوده و هستیم.

اما پژوهش در استمرار راه سخت که در ذات تحقیق است، نیاز به اعتبارات مکفی، مدیریت کارآشنا و علاقمند دارد. از سوی دیگر، پژوهش و پژوهشگری به نیاز عمومی جامعه وابسته است اگر چه پژوهنده کار خود را پی می گیرد و اگر چه گفته می شود کار در میان پژوهشگران کم شده است که این، عمدتاً برمی گردد به همان نیاز ... دانش، آموزش، تجربه و تحقیقات هدفمند و کارآمد بشر را از قهقرای نادانی به مرزهای دانایی نوین و شگفت آور پیشرفت های علمی و سیر تکاملی در تمامی زمینه های زندگی رسانیده اند.

آموزش و پژوهش در مقطع زمانی کنونی عرصه جهانی همچون اکسیژن هوا و مجاری تنفسی، نیاز علمی انسان است.

دانش، تفحص و پویندگی مانند بزرگراه حیاتی برای عبور از کاستی ها و غفلت ها در زمینه های گوناگون زندگانی انسان ها، ملت ها و کشورها و دستیافت به نیازهای بومی و استقلال و خودکفایی است. لازمه گذر از این مسیر حضور جدی در امر پژوهندگی در ابعاد مختلف است.

فروش هر نوع تحقیق آماده!

یک کار پژوهش الزاماً از تلاش علمی و تحقیقی فرد و گروه تغذیه می کند اما آنجا که می بینیم فردی دانشجو برای یک تحقیق دانشگاهی، خود هیچ تلاش در این زمینه نمی کند و برای ارائه آن به سراغ تحقیق آماده شده در محل های عرضه انواع تحقیقات دانشگاهی می رود، جای تعجب و تاسف دارد. در یکی از این محل ها نوشته ای در منظر مراجعان، نصب شده است.

دانشجویانی که مراجعه می کنند هر یک موضوع تحقیق خود را سفارش می دهند و سپس با پرداخت وجهی که به تناسب نوع پژوهش، نرخ گذاری شده است، متن تحقیق را می ستانند!

تحقیقات می تواند درباره هواشناسی، نقشه جغرافیایی، روانشناسی، مهندسی، طراحی، و ... و شاخه های ادبیات و غیره باشد. در چنین شرایطی، به نظر می رسد از دوره دبستان و دبیرستان می باید امر پژوهش عملی آموزش داده شود و محصل در زمینه تحقیق خود، در کلاس درس نیز کنفرانس و درباره تحقیق خود توضیحات کامل ارائه بدهد.

«دکتر فرهاد کریمی» عضو هیئت علمی و مشاور علمی رئیس پژوهشگاه وزارت آموزش و پرورش، در ارزیابی خود از موقعیت کلی پژوهش در کشور، نخست حمایت های بی شائبه مقام معظم رهبری در موضوع جنبش تولید علم در کشور را در حال حاضر مهمترین سرمایه در بخش پژوهش می داند که تحرک فوق العاده ای نیز در نهضت نرم افزاری و نظریه پردازی به وجود آورده است.

وی همچنین این دیدگاه خود را برمی تاباند که پژوهش در کشور به جایگاه خود نزدیک می شود و از حالت تشریفاتی و زینت المجالس که داشت کم کم به سمت رفع مشکلات کشور پیش می رود، لیکن هنوز روند کاربردی شدن پروسه پژوهش نیازها را پاسخگو نشده است. یک علتش این است که اتخاذ تصمیمات بر مبنای پژوهش نبوده و خروجی ها در حد نام ایران بزرگ نیستند.

وی در ادامه گفت و گوی مان و طرح نظرات خود، آسیب ها و راهکارهای برون رفت از موقعیت فعلی امور پژوهشی را نشان می دهد.

حمایت های مقام معظم رهبری

● مهمترین سرمایه بخش پژوهش

«دکتر کریمی» اما درباره وضعیت پژوهش و نقش آن در توسعه علمی و کشور، با اشاره به اینکه نگاهش در این باره معطوف به کل پژوهش در ایران است، مطلع صحبتش محوریت فرمایشات و حمایت مقام معظم رهبری درباره جنبش تولید علم در کشور است که به عنوان با اهمیت ترین سرمایه در بخش پژوهش می داند.

وی در این مورد می گوید:«مهمترین سرمایه در بخش پژوهش کشور حمایت های بی شائبه مقام معظم ولایت فقیه است.

ایشان از زمانی که جایگاه و لزوم علم و جنبش تولید علم را بیان فرمودند و دیدگاه فوق العاده ایشان در حمایت از جنبش تولید علم و نهضت نرم افزاری مطرح شد، نظریه پردازی اهل دانش و صاحب نظران حول جنبش علم مطرح می شود. لذا مهمترین سرمایه ای که بخش پژوهش دارد. همانا حمایت مقام معظم رهبری است که باید در جهت شکوفایی از این سرمایه و فرصت استفاده شود.

پژوهش از نقش تشریفاتی خارج می شود

بنابر نظر وی تحقیقات در کشور به تدریج در حال معنی دار شدن است و جای خود را می گیرد.

دکتر کریمی می گوید:«پژوهش در حال حاضر در کشور آرام آرام از نقش تشریفاتی و زینت المجالس که داشت، کم کم به سمت حل و گره گشایی مشکلات کشور، پیش می رود. بحث - تفحص در پروژه- سلول های بنیادی کاربرد در زمان، تکنولوژی نانو، علوم هسته ای که کاربرد پزشکی دارد، نشان می دهند که مسئولان به فکر تحقیقات کاربردی افتاده اند. در این ارتباط می توان گفت از سال ۱۳۸۰ در خیلی از وزارتخانه ها کاربرد پژوهشی راه اندازی شد. الان به جز وزارت علوم و مراکز وزارتخانه ها، پژوهشگاه ها با ملاک وزارت علوم شکل گرفته اند. لیکن روند کاربردی شدن در کشور ما در حد نیاز نیست و ما تاخیر جدی در این زمینه داریم.»

● علت چیست؟

می گوید:«الان در بسیاری از دستگاه ها تصمیماتی می گیریم که مبتنی بر پژوهش نیست، چرا که در آن تصمیمات، زمینه پژوهش وجود ندارد یا اگر زمینه ای دارند ضعیف هستند و به قابلیت کاربردی نمی رسند. بنابراین، مسئول اجرایی تصمیمش دلالت هایی که در پژوهش داشته باشد، ندارد.»

● پژوهش نیاز دوسویه است

پژوهنده باید شیفته کارش باشد چرا که کار تحقیقی، دشوار است و در حال حاضر کار پژوهشی کم شده است. این اتفاق دلایلی دارد.

«دکتر علیرضا شیری گرکانی» رئیس مرکز تحقیقات روغن پژوهشگاه صنعت نفت، با این اشاره، پیرامون موقعیت کنونی پژوهش در جامعه، در سطح دانشگاهی، پژوهشکده ها و سایر مراکز علمی می گوید:«در امر پژوهش، پژوهنده باید عاشق انجام پژوهش باشد چون کار سخت است. بنابراین، باید عشق کار داشت تا کار به اتمام برسد. درباره وضعیت فعلی پژوهش باید گفت که در حال حاضر، کار در بین پژوهشگران ایرانی کم شده است...» - دلیل این کاستی چیست؟. او پاسخ را به سال های جنگ و دفاع توجه می دهد: «در دوران دفاع مقدس برای انجام کار بنابه ضرورت زمان و نیازی که از طرف جامعه احساس می شد، بخش پژوهش بسیار کار می کرد و دستاوردهای بسیار خوبی داشتیم. در آن زمان همه کار را برای نیاز جامعه- و کشور- انجام می دادند و عشق به کار پژوهش بسیار قوت گرفته بود. اما در حال حاضر چون آن احساس از طرف جامعه به پژوهشگران انتقال داده نمی شود، آن رویکرد ضعیف شده و انجام امر پژوهش نیز کاهش یافته است. به گفته وی، بین جامعه و پژوهش ارتباط مستقیم وجود دارد. از آنجا که اصولاً پژوهش براساس نیاز خاص صورت می پذیرد و این نیاز از طرف مدیریت به پژوهشگر منتقل می شود، در بعضی از بخش ها این نیاز بسیار پرقدرت وجود دارد، ولی عمومیت بخش ها به علت این که با درآمدهای سرشار از فروش نفت که داشتیم، این پول را اصولاً برای تامین نیاز عمومی جامعه هزینه کردیم. بنابراین، در زمان کنونی، کار در بخش پژوهش بسیار سخت می شود چون نیاز از آن طرف- جامعه، مدیریت- نیست اما در عین حال، خود محققان نیاز را می شناسند ولی عدم انتقال این نیاز توسط پژوهشگر به دلیل آن که جامعه به طرفش نیامده- احساس طالب نبوده- بسیار سخت است. باید درنظر داشت که پژوهش و تحقیق، مسیر یک طرفه نیست.»

دکتر گرکانی تاکید می کند که در امور تحقیقاتی ما قدرتمند هستیم و پژوهشگر کار خودش را می کند.

● ایرانی کارهای خارق العاده می کند

رئیس مرکز تحقیقات روغن پژوهشگاه صنعت نفت به یک مورد توانمندی پژوهشی- تولیدی با بهترین شاخص، استاندارد در پژوهشگاه مزبور اشاره می کند و می گوید:«ما در صنعت نفت با نمود توان قابلیت، روغن هیدرولیک هوایی را تولید کردیم. الان به این سیستم دستیابی داریم که روغن را براساس بهترین استاندارد تولید کنیم. لازمه این پژوهش، اعتماد به نفس در توانایی انجام و تولید داشته و داریم.»

وی در این زمینه تاکید می کند این که ما بپذیریم می توانیم پژوهش انجام بدهیم و نتیجه- مثبت- آن را بگیریم، خیلی مهم است:«چون ایرانی مسلمان می تواند بسیار کارهای خارق العاده انجام دهد.»

پژوهشگران ایرانی ۴۳ درصد نیروی «ناسا» «دکتر گرکانی» سپس به جایگاه علمی- پژوهشی برخی از هموطنان ایرانی مقیم خارج کشور اشاره می کند و تنها از حضور آنان در یک بخش فنی در امریکا خبر می دهد که نمایی از توان غرورآفرین ملی است.

وی می گوید:«براساس آخرین بررسی که در مرکز تحقیقات «ناسا» امریکا انجام شده است، حدود ۴۳ درصد از نیروهای پژوهشی آنجا، ایرانی هستند که این نشانگر آن است که ایرانی می تواند در هر بخش پژوهش بسیار موفق باشد و باشیم.»

● اول باید آسیب ها را شناخت

«دکتر کریمی» اعتقاد دارد که وضعیت مدیریت تحقیقات در کشورمان به گونه زیبنده ایرانی که خیزش دارد تا سال ۱۴۰۴ کشور اول منطقه باشد، نیست.

البته با تاکید بر این که متولیان رسمی تحقیقات کشور زحمات زیادی می کشند ولی ما به عنوان یک ایرانی مسلمان که ناظر تلاش ها هستیم احساس می کنیم که این خروجی ها در حد نام کشور بزرگ ایران اسلامی نیست.

-«به نظر من برای برون رفت از این وضع و نیل به مدیریت تحقیقات در کشور، اول باید آسیب ها را بشناسیم، بعد راهکاری اصلاحی را ارائه دهیم.»

عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، آسیب های موجود در بخش مدیریت تحقیقات را این گونه شرح می دهد:«فاقد برنامه تحقیقاتی برای کشور، اولویت های تحقیقاتی؛ راه های رسیدن به اولویت و الگوی کار بست نتایج تحقیقات، یعنی این که یافته ها را کجا و چگونه به کار ببریم. این سه مولفه را اگر تدوین کنیم، برنامه تحقیقاتی کشور به نتیجه می رسد».

از وی درباره این که چرا فاقد مولفه های مورد اشاره وی هستیم، می پرسم می گوید: -«برنامه توسعه کشور شفاف نیست، چون «تحقیقات» ابزار توسعه و پیشرفت است و برای توسعه و پیشرفت آماده نیستیم. لذا در زمینه برنامه تحقیقات نیز دچار نقص هستیم.»

وی ادامه می دهد: «الان کشور ما یک کشور نفتی- دارای منابع فراوان نفت- است. بخش قابل توجهی از درآمدمان از طریق نفت تامین می شود منتهی الگوی توسعه کشور مبتنی بر نفت نیست...» - چرا؟-« چون الان بنزین یکی از فرآورده های نفتی است اما خودمان در کشور نمی توانیم بنزین تولید کنیم. این نشان می دهد که ما نفت را خام مصرف می کنیم و خام می فروشیم. بنابراین عملا ارزش افزوده ای به دنبال ندارد. از طرف دیگر چون الگوی توسعه- و فاکتورهای دیگر مذکور- مشخص نیست، هم در زمینه اشتغال و هم آموزش با مشکل جدی مواجه می شویم؛ چون معلوم نیست که دانش آموزان و دانشجویان ما برای چه حرفه ای قرار است آموزش ببینند و الگوی توسعه مشخص نیست، جهت گیری کلان اشتغال کشور هم مبهم است. در واقع الان نقشه اشتغال کشور، تصادفی است: هر کس بنابه میل خودش، رشته پزشکی، نفت، کشاورزی و... می خواند. بنابراین، نیاز کنونی استعدادهای کشور در جهت اولویت ها و نیازها، هدایت نمی شود. اگر الگوی توسعه کشور مشخص و نیازها و هدف های کشور معین شوند، در واقع بخش تحقیقات و آموزش هم از این سردرگمی درمی آیند...»

... تجمیع استعدادهای شگرف مجرب و نوپای طالبان دانش وپژوهش در عرصه های بی انتهای علم که بال سترگ و گسترده برای استقلال ملی در تمامی جهات زندگی ایرانی و کشورمان گشوده اند، تنها سرمایه های معنوی و نیروی انسانی هستند. بروز عملی خلاقیت ها و فنون نوین آنان نیاز به وجود مدیریت ویژه کار آشنا به عنوان بال دیگر پژوهندگان برای در نور دیدن فضاهای پژوهشگاه، دانشگاه ها و دیگر مراکز آموزشی و علمی دارند.

شکوفایی اندیشه ها، استقلال شخصیت ملی و رهایی از وابستگی نیاز به برنامه ریزی واقع گرایانه و رتبه بندی خواست های کشور دارد. نیاز به مدل های کاملا شفاف و فرآیندها محصولات برآمده از پژوهش های اثرگذار در بن مایه های توسعه در تمام امور اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و دیگر مولدهای انرژی ساز دارد.

● نوآوری در تولید محصول صادراتی

«دکتر محمود بهمنی» معاون پژوهشی و قائم مقام انستیتو تحقیقات بین المللی ماهیان خاویاری- موسسه تحقیقات شیلات- از کار پژوهشی این گروه برای تکثیر و تولید خاویار پرورشی خبر می دهد.

وی در این باره توضیح می دهد: «در واقع کاری که در شهر رشت انجام دادیم، با هدف مولدسازی و امکان تولیدو تکثیر مصنوعی خاویار پرورشی از ماهیان خاویاری است که خوشبختانه در این راستا در شرایط پرورشی، ماهیان خاویاری را مولدسازی می کنیم. در این جهت با تولید خاویار در شرایط پرورشی، سن بلوغ ماهیان را کاهش می دهیم به طوری که در طبیعت این ماهیان در سنین ۱۰ تا ۲۰ سال به بلوغ می رسند لیکن ما در شرایط پرورشی سن بلوغ ماهیان را به حدود ۶ تا ۸ سال کاهش می دهیم.»

این پژوهشگر، در ادامه صحبت خود از موفقیت یک شیوه نو در ایجاد موقعیت تخم گذاری دوباره ماهیان می گوید. وی د راین مورد می گوید: «ما در استمرار پژوهش، یک حرکت مهم دیگر انجام می دهیم با این پیش توضیح که معمولا در مراکز تکثیر و یا مراکز عمل آوری خاویار، این نوع ماهیان را می کشند، ولی ما با ابداع یک روش نوین جراحی امکان تخم گذاری مجدد را بدون ایجاد جراحت در بدن ماهی فراهم کردیم. اهمیت این موضوع در این نکته است که این ماهیان تا یکصد سال زندگی می کنند. بنابراین در شرایط پرورشی این امکان وجود دارد که از یک ماهی به دفعات تخم گیری شود.» به گفته «دکتر بهمنی» این شیوه انجام کار در جهان سابقه دارد ولی در زمینه تاسماهی شیپ یا ماهی خاویاری شیپ و «اوزن برون» برای اولین بار در جهان به انجام رسیده است.

معاون پژوهشی انستیتو تحقیقات بین المللی ماهیان خاویاری، درباره وضعیت کنونی پژوهش در کل کشور معتقد است: «پژوهش در مراحل رشد است. انتظار است در سال شکوفایی و نوآوری شاهد حمایت بیشتر مسئولان ذیربط در امر پژوهش و تخصیص اعتبارات به موضوعات اساسی مورد نیاز در کشور باشیم و همچنین شاهد استفاده از اندیشه های نوآور پژوهشگران شویم.»

● تحقیقات کشاورزی نویدبخش است

فرآیند پژوهش در بخش چغندرقند که در فصول بهاره و پاییزه کشت می شود، اصلاح و تهیه بذر: مخصوص و مقاوم، چغندرقند پاییزه است. این دستاورد مزیت هایی در صرفه جویی آب، آفت کمتر و تولید بیشتر شکر دارد.

«محمدرضا اوراضی زاده» پژوهشگر ستاد موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر چغندرقند، با بیان این که کار تحقیقات گروهی است، می گوید که قسمت اصلی کارش اصلاح بذر چغندرقند مناسب کشت پاییزه بوده است. می پرسم مزیت این نوع کشت نسبت به کشت بهاره چیست؟ می گوید: «مزایای کشت پاییزه شامل کاهش مصرف آب، تولید بیشتر شکر و کاهش آفات است. در این باره برآورد برای آینده آن است که می توانیم حدود ۳۰ هزار هکتار کشت پاییزه چغندرقند داشته باشیم.»

از این پژوهشگر برتر، درباره وضعیت کلی کشاورزی سئوال می کنم، وی می گوید: «تحقیقات کشاورزی در ایران رو به پیشرفت است. هم اکنون ۳۳ موسسه تحقیقاتی در کشاورزی در محصولات زراعی، باغی، منابع طبیعی و شیلات فعالیت می کنند.» وی البته به مشکلات موجود در مسیر امور کشاورزی اشاره می کند و می گوید: «از لحاظ ساختاری، سازمانی و نیروهای محقق همه چیز خوب و کاملا آماده است ولی رقم بودجه از محل درآمدهای ناخالص ملی، کم است درحالی که اعتبارات تخصیصی باید جوابگو در حد نیاز باشد چون محور توسعه فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، کشاورزی، بهداشتی و... همانا تحقیق و پژوهش است.»

وی در ادامه صحبت خود با اشاره به این که نتایج تحقیقات در کشورهای دیگر زودتر به عرصه ظهور می رسد ولی در کشور ما زمان نتایج پژوهشی مقداری طول می کشد، ادامه می دهد: «باید اذعان کرد که خوشبختانه در سال های اخیر جهش هایی در زمینه های مختلف محصولات به ویژه گندم- سوای مقطع خشکسالی- به خودکفایی رسیده ایم. در بخش باغی نیز پیشرفت های خوبی داشته ایم همینطور در زمینه چغندر به ارقام و موقعیت مقاوم سازی در برابر بیماری ویروسی «ریز و مانیا» که در مناطق خراسان و فارس شیوع کرده بود، رسیدیم و با تولید رقم مقاوم در برابر این بیماری توسط موسسه چغندرقند نیز تا حدود زیادی از واردات بذر خارجی و خروج ارز جلوگیری شده است.»

● ناهماهنگی در امور پژوهشی

«دکتر محتشم» پژوهشگر برتر از موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور- ایستگاه گچساران- است. وی با بیان این که انسجام در قسمت های مختلفی که کار پژوهشی انجام می دهند، خیلی کم است می گوید: وزارت علوم، عنوان تحقیقات فناوری دارد و به نوعی کارها از کانال این وزارتخانه می گذرند. از طرف دیگر سازمان بزرگی مثل سازمان تحقیقات- کشاورزی که دارای تشکیلات گسترده در سراسر کشور است تحقیقات بسیار کاربردی در زمینه کشاورزی و منابع طبیعی انجام داده است که اثرات آن ها در پیشرفت کشاورزی کشور کاملا چشمگیر است. در عین حال که سهم این سازمان از اعتبارات پژوهشی بسیار اندک است. کمبود اعتبار سبب کاستی در بخش های تجهیزات، امکانات و عدم جذب نیروی انسانی متخصص می شود. در مقابل، افزایش میزان اعتبارات پژوهشی موجب گسترش کمی و کیفی تحقیقات کاربردی خواهد شد که آثار آن در چرخه تولیدات اقتصادی- کشاورزی کشور نمایان خواهد شد.»

● باید حرف تازه در عرضه علمی جهانی بزنیم

رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی، ضمن آن که پژوهش را ستون بنیادی پیشرفت می خواند و تاکید دارد که در سه دهه انقلاب گام هایی در عرصه های علمی، خودکفایی و توسعه آموزش و تحقیقات برداشته شده است، اما می گوید: «در برنامه پنج ساله توسعه، اعتبارات برای بخش پژوهش به ازای آن که افزون شود، کم شده است.»

«علی عباسپور تهرانی فرد» درباره وضعیت پژوهش در جامعه (کشور) اعتقاد دارد پژوهش یک رکن اساسی پیشرفت است به خصوص اگر بخواهیم پرچمدار علم و دانش در دنیا باشیم و در مرزهای دانش حرکت کنیم باید حرف جدید در زمینه های علمی عرضه کنیم و این حرف قطعا از طریق پژوهش حاصل می شود. وی در خصوص موقعیت پژوهش در کشور می گوید: «پژوهش در دوران ۳۰ سال در انقلاب اثرات ویژه داشته است. در حالی که در قبل از انقلاب ادعایی برای پیشرفت نبوده و مصرف کننده بودیم. بعد از انقلاب، خودکفایی در کشور به وجود می آید و ضروری بود توسعه علمی باشد. لذا، لازمه آن گسترش آموزش و تحقیقات بود.»

وی می گوید: «قدم هایی که در این زمینه برداشته شد شرایطی به وجود آورده که امیدواریم در چشم انداز بیست ساله جزو (در رده) اولین کشور منطقه باشیم. بنابراین باید برنامه ریزی شود چرا که نیروی انسانی خوبی در دانشگاه ها داریم. «به گفته وی سالانه پذیرش قریب به پنجاه هزار نیروی فوق لیسانس و چهارهزار دانشجوی دکترا در مراکز تحقیقاتی فراهم شده است لیکن مواردی مانند مدیریت در امر تحقیقات، اولویت بندی تحقیقات، توجه به -میزان- اعتبارات برای بخش تحقیقات باید مدنظر قرار گیرد.»

وی در پاسخ به سؤالم مبنی بر چگونگی وضعیت اعتبارات، می گوید: «تا پایان برنامه پنج ساله چهارم، اعتبارات تحقیقاتی در بخش دولتی باید به دو درصد از توسعه ناخالص ملی برسد، ولی ما شاهدیم در برنامه پنج ساله چهارم اعتبارات به جای افزایش کاهش یافته است. در ابتدای برنامه پنج ساله چهارم، رقم اعتبارات ۶۴ صدم درصد بوده است ولی متأسفانه این مقدار در صد به جای آن که افزایش یابد، رو به کاهش رفته است. لذا لازم است به میزان اعتبارات تحقیقاتی توجه شود و باید افزایش پیدا کند.»

● تحقیقات دانشگاهی سلیقه ای است

یک پژوهشگر نمونه دیگر، بر این باور است که در سال های اخیر به دلیل جذب دانشجو و ارتقا سطح تحصیلات دانشگاهی، در امر پژوهش قدم های بلندتری نسبت به سال های پیش برداشته شده و موفقیت های خوبی حاصل شده است لیکن در دانشگاه ها -برخلاف سازمان های تحقیقاتی- اداری- پروژه های دانشجویی در کشور بیشتر براساس سلایق استادان است که در آنها، نیازهای واقعی مورد تحقیق قرار نمی گیرند.

«مهندس ولی فیضی اصل» از مؤسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، می گوید که حدود ۱۰سال با وزارت علوم در دانشگاه مراغه به صورت تدریس همکاری داشته است.

از وی درباره مشکلات در مسیر پژوهش می پرسم. پاسخش حالت دوسویگی و مقایسه ای دارد که به زعم او برخی امور رضایتبخش و چندین مورد ایراد است.

نظر او را می خوانیم: «در زمینه پژوهش در سازمان های تحقیقات مثل سازمان کشاورزی تمامی پژوهش ها در قالب یک پروژه هدفمند شکل می گیرد و اجرا می شوند. لذا هم محقق می داند که دنبال چه است و هم سازمان مربوطه می داند بودجه را در چه مسیر و با چه هدف خرج می کند و دستیافت در آینده چیست. ولی متأسفانه در دانشگاه ها وضعیت پژوهش به این صورت نیست متأسفانه در عمل پروژه های دانشجویی در ایران بیشتر سلیقه ای صورت می گیرد و هر استاد براساس سلیقه و نظر خود و نه براساس نیازهای واقعی کشور، موضوعی را به دانشجو می دهد. در حالی که پایان نامه در مقاطع تکمیلی باید در قالب پروژه های غنی و برپایه نیازهای کشورمان باشد.»

عضو هیئت علمی سازمان تحقیقات وزارت جهادکشاورزی، درخصوص دستاوردهای مؤسسه تحقیقات کشاورزی دیم، می گوید این مؤسسه از سال ۷۲ کار خود را شروع کرد و نتایج پژوهشی، معرفی رقم های مناسب برای گندم دیم در مناطق مختلف: «سرد، نیمه سردسیر، معتدل و گرم کشور و همچنین محصولات جو، حبوبات و دانه های روغنی است. از سوی دیگر، مدیریت مزرعه برای تمامی این محصولات داریم که در زمینه های کارکردهای کود، کاشت و میزان بذر در هر هکتار و با چه دستگاه هایی کار شود، نظارت می کنند. این موارد به اضافه انتخاب تعیین زمان مناسب مصرف کودهای «ازته» برای گندم دیم، مورد پژوهش قرار گرفته اند.»

● نظام برنامه ریزی نیازمند اصلاح

«دکتر فرهاد کریمی» عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزش و پرورش، در ادامه صحبت های قبلی خود پیرامون لزوم تبیین الگوی توسعه، نیازها و اهداف کلان کشور و از جمله جهت یابی واضح تحقیقات آموزشی، علت ها را فاقد بدنه برنامه ریزی و در این موارد می داند:

گروه خبره یا کم است یا اشتغال دیگر هم دارند، برنامه نویسی ها واقع گرایانه نیستند، در برنامه ریزی و برنامه نویسی ها از ابزارهای علمی استفاده نمی شود و دیگر آن که برنامه نویسی نیازمند تحقیقات آینده نگری و آینده پژوهشی است. نکته دیگر آن که ما اساسا برنامه های توسعه کشور را ارزیابی نمی کنیم، مثلا در فلان وزارتخانه اگر هم ارزیابی انجام شود به صورت گزارش های رسمی داخلی آن وزارتخانه و صوری است. وی می گوید: «اگر ما مشکل توسعه را داریم، مشکل در ضعف نظام برنامه ریزی کشور است. برای بهبود نظام تحقیقاتی کشور لازم است نظام برنامه ریزی کلان کشور ساماندهی و اصلاح شود.» «کریمی» با تاکید بر این که اجرای کارکردهای مدیریتی می باید در چارچوب رعایت تمرکز باشد و متولی بخش تحقیقات، یک بخش خاص باشد، می افزاید:« در برنامه ریزی های خرد و کلان و طراحی های استراتژیک تحقیقات ضعف وجود دارد و ارتباطات و شبکه سازی هایی که می باید در امر تحقیقات صورت بگیرند، وجود ندارد. گزینه این است که مدیریت تحقیقات کشور اصلاح شود تا به آن اهداف که مقام معظم رهبری فرمودند دست پیدا کنیم.»

مشاور علمی رئیس پژوهشگاه وزارت آموزش و پرورش همچنین بر این باور است که چنانچه کشور می خواهد به شکوفایی در همه زمینه ها دست یابد لازم است یک توان خیلی جدی را بگذاریم برای طراحی برنامه تحقیقات و یک توان جدی هم برای اجرای آن گذاشته شود.

● انتظار سنواتی افزایش بودجه تحقیقات

«دکتر کریمی» ادامه بیان نظرات خود رامعطوف به موقعیت اعتبارات پژوهشی می کند: «از سال ۸۲-۸۱ معاون وزیر علوم- وقت- همیشه در گزارش خود سهم بودجه تحقیقات از درآمد ناخالص ملی را نیم درصد می خواند و قرار بود این نیم درصد در طول برنامه چهارم توسعه به یک درصد برسد ولی در حالی که در سال های پایانی برنامه چهارم توسعه هستیم، فکر می کنم آن سهم در حدود هفت دهم درصد است. این در شرایطی است که کشورهای توسعه یافته مثل ژاپن و حتی ترکیه سهم بودجه تحقیقاتی شان از درآمد ناخالص ملی بیش از ۳درصد است.» وی بر این نظر است که بودجه در کنار اعمال مدیریت و برنامه ریزی صحیح منجر به جهش تحقیقات می شود.

حسن آقایی

روزنامه کیهان