اخبار دانشگاهی کشور / علمی فرهنگی 27 تیر 1390 - 18 July 2011
مدير پروژه «فرآوري سلولهاي بنيادي جنيني و کاربرد آن در بيماريهاي مزمن و صعب العلاج» ضمن تشريح روند دستيابي محققان ايراني به فناوري فرآوري سلولهاي جنيني» از موفقيت‌هاي چشمگير متخصصان كشورمان در درمان ديابت با استفاده از اين روش خبر داد.
دکتر باقرلاريجاني، رييس دانشگاه علوم پزشكي تهران در گفت‌و‌گو با خبرنگار فناوري ايسنا در ابتدا به تاريخچه شناخت سلولهاي جنيني اشاره كرد و گفت: در اوايل دهه 1980 ميلادي، براي اولين بار محققان قادر به جداسازي سلول بنيادي از جنين موش شدند. مطالعات دقيق‌تر روي بيولوژي سلول بنيادي موش، منجر به كشف روش جداسازي سلولهاي بنيادي از جنين انسان در سال 1998 شد. همچنين از سال 1998 تاکنون تحقيقات زيادي در مراکز تحقيقاتي بزرگ دنيا در جهت دستيابي به روشهاي نوين درمان بيماري‌ها انجام شد.
وي درباره مزاياي اين سلولها در مقايسه با سلولهاي روياني و بالغ گفت: قابليت استحصال به تعداد کافي با زيست‌پذيري بالا، فرآوري در محيط آزمايشگاه بدون نياز به محيط کشت، عدم استفاده از فاکتورهاي رشد و مواد با منشاء حيواني، احتمال بسيار پايين واکنش‌هاي رد پيوند، فقدان بيان HLA در سن مورد نظر، دارا بودن خاصيت تنظيم کننده ايمني و امکان استفاده به صورت غيرخودياز جمله مزاياي سلول هاي بنيادي جنيني هستند.
لاريجاني با بيان اين كه در مطالعات و کلينيک‌هاي سلولهاي بنيادي دنيا، فقط به ميزان دو درصد از سلولهاي بنيادي جنيني استفاده مي‌شود درباره روند شکل گيري پروژه سلول درماني بيماريهاي صعب‌العلاج در كشور توضيح داد: از سال 85 بررسي‌هاي شواهد علمي سلول درماني و بازديد از مراکز علمي سلول درماني انجام شد و در سال 86 مطالعات پايه و باليني سلول درماني جنيني با همکاري مركز همكاري‌هاي فناوري و نوآوري رياست جمهوري آغاز و طراحي و مطالعه باليني درمان ديابت با سلولهاي بنيادي جنيني و بررسي ايمني درمان (Safety) و اثر بخشي درمان آغاز شد. همچنين از سال 87 بيماران در دو پروژه تحقيقاتي در پژوهشکده علوم غدد و متابوليسم دانشگاه علوم‌پزشكي تهران به صورت داوطلبانه پذيرش شدند.
وي تصريح كرد: درنهايت در سال 1388 طرح سلول درماني ديابت با حمايت معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري به عنوان طرح کلان ملي مورد تصويب قرار گرفت و با مساعدت و حمايت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي گسترش يافت. همچنين در سال 1388 مطالعات اثر بخشي سلول درماني در بيماريهاي صعب العلاج از جمله «ام. اس»، ديستروفي عضلاني دوشن ، سيروز كبدي، آسيب مغزي و ايسکميک قلبي طراحي شد.
لاريجاني در گفت‌و‌گو با ايسنا به شيوع ديابت در تمام كشورهاي دنيا از جمله ايران و آغاز مطالعه درمان ديابت با سلولهاي مزانشيمال مغز استخوان خود بيمار به عنوان يكي از روشهاي نوين درمان ديابت، در پژوهشکده علوم غدد و متابوليسم در سال 89 اشاره كرد و گفت: با آغاز اين مطالعات و بررسي‌هاي انجام شده، در تعدادي از بيماران ديابتي تحت درمان به اين شيوه، انسولين مورد نياز کاهش يافت و در تعدادي نيز انسولين قطع شد و در مجموع، اين روش عوارض حاد در بيماران ايجاد نکرد.
رييس دانشگاه علوم پزشكي تهران همچنين درباره روش استحصال و فرآوري سلولهاي جنيني در اين پروژه گفت: در مرحله اول با بررسي دقيق اهداکننده (مادر)، در نظر گرفتن معيارهاي بين‌المللي اهدا، بررسي سوابق پزشکي مادر و جنين، اخذ رضايت آگاهانه از اهداکننده جنين و اخذ نمونه خون مادر جهت تستهاي کنترل کيفي منابع سلولي انتخاب شد. سپس با برداشت در شرايط استريل اتاق عمل و انتقال در محيط استاندارد با حفظ زنجيره مورد نياز، برداشت و انتقال جنين اهدا شده به واحد فرآوري و بانک سلول انجام شد.
وي ادامه داد: انجماد و ذخيره سازي سلولها مرحله سوم اين روش است كه در آن انجماد به روش کاملا کنترل شده با حداقل آسيب سلولي انجام شده و انتقال سلول هاي منجمد به ازت مايع جهت نگهداري طولاني صورت گرفت و در نهايت آزمونهاي ارزيابي کيفيت پس از انجماد (زيست پذيري، توانايي ايجاد کلوني و...) انجام شد.
مدير پروژه «فرآوري سلولهاي بنيادي جنيني» خاطرنشان كرد: تدوين تمام دستورالعمل‌ها و فرايندهاي کاري، تدوين نقشه فرايند (Process Map) مربوط به فرايندهاي کليدي به تفکيک هر مرحله، انطباق دستورالعملهاي کاري (SOPs) و فرايندها با استانداردهاي روز دنيا، استقرار و راه‌اندازي آزمايشگاه کشت سلولهاي انساني در داخل کلين روم و ارسال مقالات مرتبط با علوم پايه سلول درماني و ارائه در کنگره هاي معتبر بين‌المللي از جمله اقدامات انجام شده در واحد فرآوري و بانک سلولهاي بنيادي جنيني است.
رييس دانشگاه علوم پزشكي تهران، مطالعه بي خطربودن درمان سلولي (safety) را بخش ديگر اين مطالعات عنوان كرد و گفت: كارآزمايي باليني در اين خصوص از سال 1387 تا 1389 بر روي 48 بيمار از 56 بيمار موجود مطالعه انجام شد. با گذشت سه سال از درمان، در بيماراني كه تحت سلول درماني با سلولهاي بنيادي برگرفته از كبد جنيني قرار گرفته بودند، هيچگونه شواهدي از بدخيمي گزارش نشد. همچنين از لحاظ بروز عوارض ميكرو و ماكروو اسكولار تفاوت معني داري در بيماران تحت سلول درماني با بيماران گروه شاهد وجود نداشت.
لاريجاني درباره مطالعه اثر بخشي درمان سلولي (efficacy) افزود: ميزان گلوكز خون بيماران در 24 ساعت اول به تدريج كاهش پيدا مي کند به طوري که کاهش دوز انسولين در آنها ضروري است (اين کاهش از نظر آماري معني دار است). کاهش دوز انسولين و افزايش سي پپتيد در ماه اول ايجاد مي شود، گر چه اين اثر مثبت در تعدادي از بيماران پايدار نمي ماند.
مدير پروژه «فرآوري سلولهاي بنيادي جنيني و کاربرد آن در بيماريهاي مزمن و صعب العلاج» درباره مكانيسم‌هاي پيشنهادي اثر سلولهاي بنيادي بر روند بيماري ديابت به ايسنا گفت: تنظيم و تعديل سيستم ايمني يكي از مكانيسم هاي پيشنهادي است. در بيماري ديابت كه در آن حمله به سلولهاي خودي توسط سلولهاي ايمني منجر به ايجاد بيماري مي شود، تزريق سلولهاي بنيادي مي تواند با تحريك ترشح انواع مختلفي از سايتوكاين‌ها و عوامل رشد باعث رفع يا كاهش آسيب سلولهاي پانکراس شود. در اين فرآيند حمله سلول هاي ايمني بدن به سلولهاي انسولين ساز توقف مي يابد، در اين شرايط اگر بيش از 20 درصد سلولهاي انسولين ساز باقيمانده باشد، نگهداري قند خون در محدوده طبيعي آسانتر خواهد بود.
وي از ترميم و جايگزيني سلولها به عنوان مكانيسم‌هاي پيشنهادي ديگر ياد كرد و افزود: تكثير و تمايز سلولهاي بنيادي به سلولهاي انسولين ساز موجب بالا رفتن سطح انسولين مي‌شود.
لاريجاني با بيان اين كه درسال 88 كلينيك سلول درماني ديابت در دانشگاه علوم پزشكي تهران راه‌اندازي شد، گفت: تاكنون 9 هزار و 693 بيمار در اين كلينيك ثبت‌نام كرده و 100 بيمار نيز تحت درمان با سلول هاي بنيادي قرار گرفته‌اند.
رييس دانشگاه علوم پزشكي تهران با اشاره به اين كه در استفاده از سلولهاي بنيادي مختلف مانند سلولهاي خون بند ناف، سلولهاي مزانشيمال و فتال، از نظر دسترسي به منابع سلولي مشكلات متعددي وجود دارد، افزود: با اين حال، در درمان ديابت با استفاده از سلولهاي بنيادي جنيني، موفقيت‌هاي چشمگيري داشته‌ايم و تعدادي از بيماران كاهش دوز يا قطع انسولين (بي‌نيازي از انسولين) را تجربه كرده‌اند.
لاريجاني افزود: در بيماراني که در نوبت اول به درمان پاسخ نداده‌اند يا بعد از سلول درماني و قطع انسولين مجدداً نياز به انسولين پيدا مي‌کنند مي‌توان از سلول درماني نوبت دوم استفاده كرد. همچنين براي رسيدن به اهداف عالي‌تر و موفقيت‌هاي بيشتر در درمان جامع بيماران ديابتي هنوز تحقيقات بيشتر و تكميل روش‌ها و پروتكل‌ها لازم است تا قند خون بيماران ديابتي بهتر کنترل شود وبروز عوارض ديابت کاهش يابد چراكه در 20 سال آينده 366 ميليون نفر ديابتي در دنيا وجود خواهد داشت و بر اساس آمار سال 2001 ميلادي بيش از 350 هزار سال در سال (بار بيماري ديابت) طول عمرمفيد افراد در ايران به علت اين بيماري و يا عوارض آن به هدر مي رود.
وي خاطرنشان كرد: نظر به اهميت و لزوم توجه ويژه به روش هاي نوين در درمان بيماريهاي مزمن و ناتوان کننده تمرکز فعاليتهاي تيمهاي باليني و علوم پايه، بهره گيري از منابع مختلف و متنوع سلول (هماتوپوئتيک و مزانشيمال) و روشهاي گوناگون (اتولوگ و هترولوگ)، جهت دهي فعاليتهاي پژوهشي به منظور ارتقاي روشهاي استحصال، فرآوري و درماني از اهميت بالايي برخودار است.
