دانش​آموزان رشته تجربی تنها یک سومشان وارد دانشگاه می​شوند

---

با این که دانش آموزان دبیرستانی برای ادامه تحصیل شش انتخاب دارند (رشته های ریاضی، تجربی، انسانی، معارف اسلامی، فنی و حرفه ای، کاردانش) ولی بیشترشان دست روی دو رشته می گذارند؛ اول ریاضی و اگر نشد تجربی، بی آن که بدانند مدت هاست پزشکان و مهندسان بیکار ترجیح داده اند قید رشته دانشگاهی را بزنند و دنبال شغلی دیگر با آینده ای بهتر بروند. آمارهای رسمی که میزان گرایش دانش آموزان دبیرستانی شاخه نظری به رشته های تحصیلی را روایت می کند، قابل تامل است و بخوبی تورم دانش آموز در رشته تجربی را نشان می دهد که اگر کسی واقع بینانه به آن نگاه کند از آینده این تعداد نیروی انسانی که به احتمال زیاد تلاش هایشان به نتیجه دلخواه نمی رسد، نگران می شود.

آمارها را علی افشانی، مدیرکل آموزش متوسطه نظری وزارت آموزش و پرورش به جام جم می دهد؛ آمارهایی که سندی است بر این که هم اکنون از مجموع دانش آموزان پسر پایه های دوم و سوم متوسطه نظری در 32 استان کشور، 36.4 درصد در رشته ریاضی، 38.4 درصد در رشته تجربی و 25 درصد در رشته انسانی تحصیل می کنند، در حالی که این آمار در میان دانش آموزان دختر این دو پایه در رشته ریاضی 17 درصد، رشته تجربی 51 درصد و در رشته انسانی 31 درصد است.

مقایسه این دو آمار نشان می دهد میزان گرایش دانش آموزان دختر به رشته ریاضی 50 درصد کمتر از پسران است، ولی در رشته تجربی این دختران هستند که با گرایش 51 درصدی به این رشته گوی سبقت را از پسران ربوده اند و نوعی رکورد ثبت کرده اند. جمع آمارهای مربوط به این دو جنس نیز وضعی مشابه را نشان می دهد و از آن می شود بخوبی تورم دانش آموز در رشته تجربی را درک کرد. طبق این آمار 25.9 درصد دانش آموزان پایه های دوم و سوم متوسطه نظری در رشته ریاضی، 45 درصد در رشته تجربی و 28.4 درصد در رشته انسانی تحصیل می کنند که در آن باز هم رشته تجربی در صدر رشته های پرطرفدار قرار می گیرد.

البته علی افشانی تاکید می کند اصلاح این وضع از مهر امسال آغاز می شود و تا زمانی که میان رشته های نظری دبیرستانی تعادل منطقی برقرار شود، ادامه می یابد. در واقع این گفته ها به برنامه آموزش و پرورش و تکلیف قانونی این وزارتخانه برای اجرای طرح توازن رشته های تحصیلی اشاره دارد که لازمه آن کاهش ورود به رشته تجربی و افزایش تقاضا برای رشته های ریاضی و انسانی است.

براساس قانون برنامه پنجم توسعه، سیستم آموزشی کشور باید دانش آموزان را براساس علایق و استعدادهایشان هدایت کند و آنها را به سمت رشته هایی رهنمون نماید که هم مورد نیاز جامعه باشد و هم موجب توازن تعداد دانش آموزان در رشته های مختلف شود. این در حالی است که سند تحول بنیادین آموزش و پرورش نیز که از این پس نظام آموزشی باید برمبنای آن حرکت کند، بر استقرار نظام جامع هدایت تحصیلی و استعدادیابی دانش آموزان تاکید دارد تا آنها به سمت رشته ها و مهارت هایی حرکت کنند که مورد نیاز حال و آینده کشور است و دانش آموزان استعداد پیشرفت در آن را دارند. چشم اندازی که آن قانون و این سند برای نظام آموزشی کشور در قالب آمارها ترسیم می کنند، همانی است که افشانی، مدیرکل آموزش متوسطه نظری در گفت وگو با جام جم بر آن تاکید می کند. به گفته او تا پایان برنامه پنجم توسعه یعنی تا پایان سال 94 باید سهم رشته ریاضی 28 درصد، رشته تجربی 32 درصد، رشته انسانی 38 درصد و معارف 2 درصد باشد که البته شکی نیست رسیدن به این وضع آن هم در عرض 1.5 سال باقیمانده از برنامه پنجم کاری، تا چه اندازه دشوار و انرژی بر است.

چرا گرفتار تجربی شدیم؟

اگر امروز رشته تجربی یک رشته تحصیلی متورم است و تراکم دانش آموز در آن زیاد، محصول کار امروز و دیروز نیست بلکه یک فرهنگ نادرست در طول سال های متوالی مسبب این وضع بوده است؛ همان فرهنگی که در چهره هر کودک، پزشک آینده را می بیند، بی آن که بداند این کودک استعداد و توان رسیدن به آن نقطه را دارد یا خیر.

محمد الهی، کارشناس آموزش و پرورش در گفت وگو با جام جم، این فرهنگ که کار را به بیراهه برده است، تائید می کند. به گفته او مشکل اصلی در دیدگاه خانواده هاست چون دانش آموزان در این سن تصمیم گیرنده نیستند و این خانواده ها هستند که به انتخاب های آنها جهت می دهند. الهی البته میل بیشتر خانواده ها برای تحصیل فرزندان در رشته پزشکی را که لازمه اش تحصیل در رشته تجربی است در کم کاری های سیستم آموزشی می داند، چون به اعتقاد او اگر برای خانواده ها درباره رشته های تحصیلی و بازارکار و آینده آن صحبت می شد، عطش درباره این رشته تا این اندازه زیاد نبود. این کارشناس می گوید در همه سال های گذشته گرایش به سمت رشته های فنی و حرفه ای فقط در صدور بخشنامه ها خلاصه شده در حالی که کسی درباره فواید این رشته ها و بازار کار خوب آنها با خانواده ها و دانش آموزان سخن نگفته است آن هم در شرایطی که واقعیات بازار کار نشان می دهد مثلا یک تعمیرکار دستگاه های پزشکی درآمدش چند برابر یک پزشک است.

امیر زنده نام از مشاوران تحصیلی مدارس اما در گفت وگو با جام جم به نقش خانواده ها در گرایش روزافزون به رشته تجربی تاکید ندارد، بلکه مسئولیت این موضوع را بیشتر متوجه مدارس می داند. او می گوید: برای تهیه فرم های هدایت تحصیلی، آزمون هدایت شغلی از دانش آموزان گرفته می شود که نمره های به دست آمده از آن ملاک تصمیم گیری قرار می گیرد، به طوری که اگر دانش آموزی در درس ریاضی حدنصاب را به دست نیاورد، او را به انتخاب رشته تجربی ترغیب می کنند، در حالی که نمره نیاوردن این دانش آموز شاید به سخت بودن آزمون برگردد یا این که با رفع اشکال او در ریاضی، او فردی مناسب این رشته بود نه رشته تجربی. در واقع در بطن گفته های این مشاور تحصیلی، کاستی های سیستم هدایت تحصیلی در مدارس هویداست که محمد الهی نیز به شکلی دیگر آن را مطرح می کند. او می گوید: یکی از دلایلی که دانش آموزان به رشته تجربی متمایل می شوند، در برخی موارد این است که مثلا مدیر یک مدرسه تشخیص می دهد یک کلاس ریاضی و دو کلاس تجربی داشته باشد و به ناچار آنهایی که شرایط انتخاب رشته ریاضی را ندارند، به تجربی فرستاده می شوند. یا مثلا در رشته انسانی و ریاضی کمبود معلم وجود دارد و در نتیجه دانش آموزان به سمت رشته تجربی هدایت می شوند و ناچار به انتخاب رشته اجباری می شوند.

به همین علت او معتقد به نیازسنجی میان دانش آموزان است تا مدارس بدانند در سالی که نوبت انتخاب رشته گروهی از دانش آموزان است، باید چه تعداد کلاس و چه تعداد معلم برای هر رشته تحصیلی داشته باشند.

هدایت تحصیلی، نیازمند تولد دوباره

اگر امروز رشته تجربی، 51 درصد دانش آموزان دختر و 38.4 درصد دانش آموزان پسر را به خود جذب می کند، فارغ از فرهنگ جامعه که برای رفتن به این سمت فشار وارد می کند باید به سیستم ناکارآمد هدایت تحصیلی در کشور نیز اشاره کرد، یعنی موضوعی که کارشناسان آموزشی نیز به آن تاکید دارند.

گفته می شود در ژاپن که یکی از مترقی ترین سیستم های آموزشی دنیا را دارد، فرآیند هدایت تحصیلی از اوایل دوره ابتدایی آغاز می شود و علایق و گرایش های دانش آموزان به طور نامحسوس شناسایی می شود و در نهایت به دانش آموز گفته می شود که او مناسب تحصیل در چه رشته و فعالیت در کدام شغل است. واضح است که ما از چنین امتیازی محروم هستیم و حتی طرح شهاب که هدفش شناسایی استعداد دانش آموزان در دوره ابتدایی است، هنوز در ابتدای راه است و مراحل آزمایشی اش را طی می کند. پس اگر این روزها تراکم در رشته تجربی دغدغه ای ملی است، باید به شیوه هدایت تحصیلی دانش آموزان خرده گرفت که به گفته امیر زنده نام، ملاک آن فقط نمره های کسب شده از سوی دانش آموزان است که ملاک درستی برای سنجش هوش و استعداد دانش آموزان نیست.

البته در این میان نباید از فرهنگ نادرست و باورهای غلطی که درباره رشته های مختلف تحصیلی وجود دارد، غافل شد، فرهنگی که می خواهد با زور و اجبار از دانش آموزان انسان هایی بسازد که با ماهیت وجودی شان فاصله دارند. علی افشانی، مدیرکل متوسطه نظری آموزش و پرورش به همین علت می گوید برنامه هایی در دست انجام است که از امسال دانش آموزان و خانواده های آنها برای انتخاب رشته اقناع شوند، نه این که طبق باورهای قدیمی، رشته هایی خاص را انتخاب کنند. اگر این اتفاق رخ دهد و انتخاب رشته و هدایت تحصیلی دانش آموزان آگاهانه انجام شود، آن وقت شاید بشود به تحقق قانون برنامه پنجم توسعه در این بخش امیدوار بود و در سال های آینده برقراری توازن منطقی میان رشته های تحصیلی را مشاهده کرد.

چه کسی برای چه رشته ای مناسب است؟

هر کسی را بهر کاری ساختند فقط یک ضرب المثل نیست، بلکه واقعیتی است که در بیشتر موارد نادیده گرفته می شود. دانش آموزانی که قصد ورود به رشته ریاضی را دارند باید در درس های ریاضی، فیزیک و شیمی قوی باشند و ضمن داشتن علاقه به این دروس، توانایی یادگیری مطالب آن را نیز داشته باشند. به طور معمول، دانش آموزانی که بهره هوشی بالا و سرعت عمل ذهنی خوبی دارند، همچنین قدرت تجزیه و تحلیل و تجسم اجسام فضایی را دارند در رشته ریاضی موفقیت بیشتری کسب می کنند.

شرط ورود به رشته تجربی نیز داشتن علاقه و استعداد در درس های ریاضی، شیمی و علوم زیستی است، بویژه این رشته مناسب کسانی است که به ساختمان بدن موجودات زنده علاقه دارند و از مطالعه در طبیعت و انجام آزمایش های گوناگون لذت می برند؛ البته یادگیری مطالب زیست شناسی نیاز به حافظه قوی دارد و واضح است دانش آموزانی که حافظه ای ضعیف دارند، نمی توانند در این رشته موفق باشند. افراد علاقه مند به ادبیات، تاریخ، جغرافیا، فلسفه و علوم اجتماعی نیز بهترین گزینه ها برای ورود به رشته علوم انسانی هستند؛ البته به این شرط که حافظه ای قوی داشته باشند چون برخلاف تصور همگانی، موفق شدن در رشته علوم انسانی توان ذهنی بالایی می خواهد که علاقه مندی به مطالعه در مسائل مختلف مربوط به انسان شرط لازم آن است.