عدم توازن توسعه کمی و کیفی دانشگاه‌ها مشکل اصلی آموزش عالی

---

رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با اشاره به ضرورت گسترش بیشتر دوره‌های تحصیلات تکمیلی، گفت: مشکل اصلی آموزش‌عالی در عدم توازن توسعه کمی و کیفی و ارتباط ناکافی با جامعه است.




پرتال دانشگاهی به نقل از  گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری فارس، صادق واعظ‌زاده رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، در برنامه راه سوم شبکه دو سیما تحت عنوان علم و پیشرفت،  رابطه با چگونگی وضعیت علمی کشور، تولید و انتشار علم در ایران را نسبت به دنیا از نظر سرعت رشد، عالی و از نظر کمیت و کیفیت نیازمند کار زیاد دانست و گفت:  پیشرفت بخش علمی و دانشگاهی کشور در مقایسه با بخش‌های اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی از همه بهتر است و نشان می‌دهد که دانشمندان و پژوهشگران کشور عملکرد نسبتاً خوبی داشته‌اند.

وی مشکل اصلی آموزش‌عالی را در عدم توازن در توسعه کمی و کیفی و ارتباط ناکافی با جامعه برشمرد و ضمن تائید ضرورت گسترش بیشتر دوره‌های تحصیلات تکمیلی، بر ارتقاء وضعیت آموزشی و پژوهشی در این دوره‌ها تأکید کرد.

وی با انتقاد از فراهم نشدن منابع و امکانات لازم همپای افزایش ظرفیت دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری گفت: این مسئله شبیه سوار کردن مسافران جدید در اتوبوسی است که ظرفیت آن تکمیل بوده و بنابراین سبب اذهام پذیرفته‌شدگان و تنگ شدن فرصت‌های پژوهشی دانشجویان می‌شود.

واعظ‌زاده با اشاره به علم و معنویت به عنوان اساس و زیربنای پیشرفت کشور، دستاوردهای علمی ایران را فرصتی برای پیشرفت کشور دانست و گفت: چرخ تولید علم در کشور به راه افتاده و به همت دانشجویان تحصیلات تکمیلی و هدایت استادان کشور، هر روز مقالات زیادی از ایران در دنیا منتشر می‌شود که سبب افتخار و سربلندی کشور است، اما این دستاوردهای علمی اگر در کالا و خدمات تولیدی وارد نشود، کام مردم را شیرین نخواهد کرد و مشکلات آن‌ها به ویژه تورم زیاد را حل نخواهد کرد.

وی اظهار داشت: علمی که در آزمایشگاه تولید می‌شود مستقیماً قابل استفاده نیست، این علم باید در کارگاه و شرکت تولیدی به چیزی تبدیل شود که به درد مردم بخورد و مورد نیاز آنها باشد.



رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت عنوان کرد: نتایج پژوهش‌ها باید برای بهتر شدن کالا و خدمات موجود یا ارزان شدن قیمت تمام شده آنها استفاده شود، در واقع پیشرفت کشور فقط با تولید علم در دانشگاه و پژوهشگاه اتفاق نمی‌افتد، پیشرفت وقتی اتفاق می‌افتد که علم از محل تولید خود خارج شود و به شکل‌های مختلف در جامعه مورد استفاده قرار گیرد و مشکل‌گشا شود.

وی گفت: علم اگر فقط در حلقه‌های نخبگانی چرخ بخورد البته سبب افتخار و سربلندی کشور است اما باعث پیشرفت کشور نیست.

اگر دانشمندان علم خود را در اختیار جامعه بگذارند و جامعه بتواند از علم استفاده کند پیشرفت حاصل می‌شود و برای این منظور باید چرخه نوآوری کالا و خدمات مهم ایجاد و تکمیل شود.

واعظ‌زاده افزود: در این جهت کارهایی در سطح دستگاه‌ها انجام شده اما این چرخه باید در دستور کار دولت قرار بگیرد و در بالاترین سطح اجرایی کشور دنبال شود.

وی گفت: با توسعه مراکز آموزش‌ عالی، نیروی انسانی زیادی در کشور تربیت شده و می‌شود اما فرصت‌های شغلی برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به قدر کافی ایجاد نشده لذا مشکل اشتغال، در کنار تورم به عنوان معضل اصلی اقتصادی - اجتماعی نمایان شده است.

وی ادامه داد: کمک به فارغ‌التحصیلان دانشگاهی برای ایجاد شغل مناسب، فوری‌ترین کار دولت و مجلس است. با این کار، سرمایه‌گذاری عظیم انجام شده در آموزش عالی به نتیجه می‌رسد و در غیر این صورت منابع صرف شده برای تربیت نیروی انسانی هدر خواهد رفت و سبب نارضایتی جوانان دانش‌آموخته می‌شود.





رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت گفت: راه‌حل بیکاری، در پشت میز نشاندن دانش‌آموختگان دانشگاهی نیست بلکه ایجاد کسب و کارهای سودآور در بخش غیر دولتی است.

استاد دانشگاه تهران تأکید کرد: در بلند مدت باید بین ترکیب نیروی انسانی و بازار کار هماهنگی به وجود آید و با هماهنگی وزارت‌خانه‌های آموزشی و اقتصادی انجام این کار دشوار نیست.

وی افزود: هزینه کردن با هدف ایجاد اشتغال بدون توجه به ترکیب و تحصیلات جوانان بیکار، بی‌نتیجه و اتلاف منابع است، امروز حدود چهار ملیون دانشجو در کشور درس می‌خوانند که بیش از دویست هزار نفر آنان در دوره‌های تحصیلات تکمیلی هستند.

واعظ‌زاده اظهار داشت: برآورد می‌شود که طی پنج سال آینده سالانه حدود هشتصد هزار فارغ التحصیل دانشگاهی وارد بازار کار شود که بیش از شصت هزار نفر آن در دوره کارشناسی ارشد و دکتری هستند، بنابراین طی پنج سال آتی بیش از چهارمیلیون فارغ التحصیل دانشگاهی، جویای کار خواهند بود.

وی افزود: ایجاد کار برای این تعداد جوان، نیاز به سرمایه عظیمی دارد، بدیهی است که اشتغال آنها باید در بخش غیر دولتی انجام شود زیرا با الکترونیکی شدن دولت و مجازی شدن امور، دولت باید هر روز کوچکتر شود علاوه بر این دولت چنین پولی برای ایجاد اشتغال ندارد. وی عنوان کرد: اگر هم داشته باشد هزینه‌کرد آن سبب افزایش تورم می‌شود. پس از هر نظر، کار را باید در بخش غیر دولتی ایجاد کرد.

رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت اضافه کرد: در این صورت منابع فراوان مردم که بعضاً سرگردان است به کار می‌افتد. این سرمایه‌گذاری بر عکس، سبب کاهش تورم می‌شود زیرا پول جدیدی به جامعه تزریق نمی‌شود و پول‌های سرگردان در سوداگری را به سوی سرمایه‌گذاری مولد می‌کشاند. اما اکنون سرمایه‌گذاری بخش غیر دولتی برای ایجاد کسب و کار و اشتغال مولد به صرفه نیست.

وی گفت: دولت با تصمیمات کارشناسی خود باید این سرمایه‌گذاری را به صرفه و عقلانی کند و به طور عادلانه و بدون رانت، بخشی از ریسک سرمایه‌گذاری اشتغال در بخش خصوصی را بدون هیچ چشم‌داشتی به عهده بگیرد.

واعظ‌زاده افزود: برنامه عظیم اشتغال کشور باید هرچه زودتر آغاز شود و عقب ماندگی‌ها را جبران کند و از انباشته شدن فارغ التحصیلان جدید در صف بیکاری پیشگیری کند.

وی عنوان کرد: این برنامه نباید موقتی و فصلی باشد بلکه باید یک جریان دائمی ایجاد شغل و کسب و کار را ایجاد کند، باید یک بستر هموار برای اشتغال ایجاد شود که این کار به تداوم و استمرار احتیاج دارد.

واعظ‌زاده ادامه داد: روش و فرآیندهای این برنامه باید ثبات داشته باشد و جریان هر روز وسیع‌تر و کیفی‌تر شود و پویایی و ارتقای شغلی را در بخش خصوصی تضمین کند یعنی کسی که مثلاً یک کارگاه تولیدی ایجاد می‌کند بعد از چندی بتواند آن را به یک کارخانه تبدیل کند.

وی اظهار داشت: ارتباط دیگر علم و پیشرفت از طریق حضور دانشگاهیان در تصمیم‌سازی‌های ملی است. جامعه ما تعداد معینی مشکل اساسی بویژه در حوزه اقتصاد مثل بیکاری و تورم مزمن و کاهش ارزش پول ملی و تبعیض و بی‌عدالتی دارد. کشور وقتی پیشرفت می‌کند که این مشکلات به سمت حل شدن برود.

وی گفت: نمی‌شود که نرخ تورم و بیکاری دو رقمی و نرخ رشد کم و اختلاف طبقاتی زیاد و فساد اقتصادی و تبعیض و بحران آلودگی هوا در شهرها در مدتی طولانی همه را آزار بدهد و امید داشته باشیم که به هدف‌های یک جامعه پیشرفته نزدیک شویم.

این مسائل اساسی که غالباً شناخته شده است باید از سوی استادان رشته‌های مختلف و متخصصان بخش‌های دولتی و غیر دولتی به درستی ریشه‌یابی و راه‌یابی شود، سپس مدیران ارشد، بر اساس راه‌یابی استادان و کارشناسان فن تصمیم‌گیری کنند.

وی گفت: در هر مورد باید گزینه‌های مختلف از سوی حلقه‌ها و محافل علمی و تخصصی ارائه شود و مزایا و معایب هر گزینه ذکر شود تا مدیران کشور با توجه به آن، تصمیمات درست و علمی بگیرند.

وی افزود: امروز هرکدام از مسائل مهم جامعه ما، موضوع تخصص ده‌ها و بلکه صدها استاد دانشگاه و متخصص کشور است. هر راه حلی که برای این مسائل انتخاب و اجرا می‌شود باید حمایت حداقل یک گروه از استادان و متخصصان ارشد را همراه خود داشته باشد.

واعظ‌زاده اظهار داشت: متاسفانه بعضی از مسائل به امان خدا رها شده و یا تصمیم‌گیری نسبت به آن در جریان اختلاف سلیقه مدیران و دستگاه‌ها و قوای کشور گیر کرده است و دودش به چشم مردم می‌رود.

در این موارد هیئت‌های منتخب دانشکده‌ها متشکل از استادان برجسته و باتجربه باید مسائل را حل و فصل کنند و بر اساس تصمیم‌سازی آنها، طرح‌ها و برنامه‌های عملیاتی تهیه و اجرا شود البته انتخاب این اساتید باید به گروه‌ها و دانشکده‌ها واگذار شود تا براساس معیار تخصص و تجربه آنها را در هر زمینه معرفی کنند.

وی به اختلاف‌نظر موجود بین مجلس و دولت در اجرای مرحله دوم هدفمندی یارانه‌ها اشاره کرد و گفت: تصمیم‌گیری در مواردی شبیه این، نباید بدون پشتوانه تصمیم‌سازی دانشگاهی انجام شود بلکه تصمیم‌گیری در اینگونه موارد باید دارای عقبه دانشگاهی باشد، در این صورت حتی اختلاف نظر، سبب بحث‌های راهبردی و علمی و یافتن راه حل‌هایی خواهد شد که در هر حال به نفع کشور است.

وی گفت: حضور استادان دانشگاه‌ها در تصمیم‌سازی‌ها احتیاج به شرایطی دارد که باید تأمین شود، اساتید اگر احساس کنند که کسی از فکر و نظرشان استقبال نمی‌کند، وارد میدان تصمیم‌سازی و ابراز نظر نمی‌شوند.

وی یکی از موانع حضور نخبگان در مباحث اجتماعی و اقتصادی و سیاسی را هزینه غیر منصفانه این حضور برشمرد و از برخورد نامناسب با اظهار نظرهای استادان درباره مسائل و موضوعات مهم و عمومی کشور به شدت گلایه کرد و افزود استادان دانشگاه‌ها باید در برابر ابراز نظرهای تخصصی خود، مصونیت داشته باشند و به صرف ابراز یک نظر یا دیدگاه، با برچسب‌های سیاسی مواجه نشوند و شخصیت آنان مورد تهاجم این روزنامه و آن سایت قرار نگیرد.

استاد دانشگاه تهران افزود: راه توسعه کشورها متفاوت است و هریک از کشورهایی که به توسعه مورد نظر خود دست یافته‌اند راه مخصوصی را طی کرده‌اند، در کشورهای صنعتی، علم و اختراع و صنعت کم و بیش همپای هم جلو رفتند و به تدریج که دانشگاه‌ها از کلیسا جدا شدند و رشته‌های متنوع علمی در آنها توسعه یافت و دانشمندان به کشف و تدوین قوانین و نظریه‌های علمی روی آوردند، مخترعان و نوآوران هم ابداعات جدید به بازار آوردند و صنعت، کالای جدید عرضه کردند.

وی گفت: در ژاپن در عمل، الگوی دیگری دنبال شد که شامل اقتباس و تکمیل و تلفیق اختراعات خارجی و تولید صنعتی براساس آن بود و البته به تدریج دانشگاه‌ها هم به تولید علم پرداختند و به توسعه ابداعات کمک رساندند.

وی افزود: کشورهای آسیای جنوب شرقی مثل سنگاپور و مالزی از تولید تحت لیسانس و بر اساس فناوری و سرمایه غربی در رشته‌هایی مثل الکترونیک شروع کردند و صنعت خود را توسعه دادند. در این کشورها دانشگاه‌ها خیلی دیرتر به تولید علم در سطح جهانی پرداختند و هنوز هم عقب‌تر از صنعت هستند. در ایران اما، ما با یک الگوی خیلی خاص روبرو هستیم که تقریباً در جای دیگری نظیر نداشته است. ما از تولید علم شروع کردیم.

وی گفت: دانشگاه‌های ما از صنعت جلو افتادند و به سرعت از نظر کمی گسترش پیدا کردند. در هر شهری چند دانشگاه تأسیس شد و در مجموع میلیون‌ها دانشجو را پذیرفتند و انبوه فارغ‌التحصیلان خود را به جامعه تحویل دادند.

سپس دوره‌های تحصیلات تکمیلی راه افتاد و پژوهش‌های دانشگاهی پاگرفت و علم در مقیاس ملی و جهانی تولید شد اما همپای این تحولات، نتایج پژوهش‌ها به بخش‌های صنعتی و کشاورزی و تجاری راه نیافت و فارغ‌التحصیلان، اشتغال مناسب با تحصیلات خود و یا هر نوع اشتغال دیگری را پیدا نکردند و هزاران استادی که در داخل یا خارج کشور تربیت شدند در تصمیم‌سازی و راه‌یابی مسائل بزرگ کشور در حوزه تخصصی خود نقش مطلوبی ایفا نکردند.

وی اظهار داشت: برای پیشرفت همه جانبه کشور باید به توسعه علمی کشور به عنوان یک سرمایه و یک نقطه شروع و اتکاء نگاه کنیم. هم به لحاظ اینکه بخش علم، جلوتر از بقیه بخش‌ها است و هم اینکه خوشبختانه نقش اساسی‌تر و زیربنایی‌تری در پیشرفت دارد. امروز نظریه‌های رایج دنیا هم پذیرفته‌اند که دانش، اساس ترقی اقتصادی و اجتماعی است.

واعظ‌زاده گفت: در دین اسلام و در فرهنگ اسلامی ایرانی ما، علم‌دوستی و علم‌جویی مورد تأکید فراوان است و چون علم با وجود آدمی عجین است ارزش و اعتباری همپای آدمی دارد و به یک تعبیر اساس موجودیت آدمی است، از این رو برای سرعت گرفتن پیشرفت کشور، ضمن اینکه جریان علمی کشور باید کیفی و پر محتوا بشود و برنامه و مدیریت علمی بر آن حاکم شود؛ باید از پیشرفت‌های علمی کشور برای پیشرفت در زمینه‌های دیگر به ویژه برای حل معضلات اقتصادی استفاده کنیم.

رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت عنوان کرد: در واقع در مدل پیشرفت ایران، بخش علم می‌تواند و باید به عنوان پیشران عمل کند و موجب تحرک بقیه بخش‌ها نظیر تولید و اشتغال دانش‌بنیان شود و از نیروی علم و تخصص دانشگاهیان در تصمیم‌سازی برای حل مشکلات کشور استفاده شود.