اخبار دانشگاهی کشور / بازاریابی 10 اسفند 1389 - 01 March 2011
بازار رقابت كامل را نمي‌توان بدون مباحث مطرح شده توسط آدام اسميت(1790-1723) توضيح داد. علم اقتصاد قبل از آدام اسميت زير مجموعه اخلاق، حقوق و شايد سياست قرار مي‌گرفت. اقتصاد با نظريه دست نامرئي پدر علم اقتصاد به صورت علم جداگانه‌اي پا به عرصه علم نهاد. دست نامرئي بيانگر اين مطلب است كه اگر دولت به وظايف خود در حوزه‌هاي امنيت، آموزش و بهداشت بپردازد و در بازار دخالت ننمايد، يك دست نامرئي كه ديده نمي‌شود به تعديل شرائط مي‌پردازد؛ يعني اگر منابع توليد در دست عده‌اي خاص نباشد كه شرائط توليد را به نفع خود تغيير دهند كه به آن انحصار گويند و بازار به گونه‌اي باشد كه در آن رقابت به معناي واقعي خود در جريان باشد، هيچ لزومي به دخالت دولت در بازار نمي‌باشد.
مفهوم رقابت كامل از لوازم اقتصاد باز بوده و از مهمترين و پايه‌اي‌ترين مفاهيم اقتصادی به شمار می‌رود. رقابت كامل مفهومي است كه در تحليل اقتصادي، براي بيان نيروهاي اساسي مشترك در كليه بازارها به كار مي‌رود.[1] در اين بازار رقابتي كه در آن تعداد بسيار زيادي خريداران و تعداد زيادي فروشنده به طور مستقل عمل مي‌كنند(با شرائط خاص)، هيچكدام نمي‌توانند بر سطح قيمت تاثير بگذارند.[2]
رقابت كامل يك نمونه از رفتار بازار است كه به درك كلي مكانيسم قيمت‌ها كمك مي‌كند. گرچه در دنياي واقعي هيچگاه نمي‌توان مصداق كاملي از رقابت كامل را يافت؛ ولي مي‌توان بازارهائي با شباهت بسيار به رقابت كامل پيدا كرد، و در وراء مطالعه رقابت كامل مي‌توان در شرائطي كه بازار در رقابت كامل نيست ولي به بازار رقابت كامل نزديك است آن را تحليل نمود. اين موضوع کمکی جهت ساده‌سازی تحلیل اقتصادی، مکانیسم قیمت‌ها بوده و مانند حذف اصطلاك در فيزيك است؛ يعني همانگونه كه فرض عدم اصطلاك كاملاً غير طبيعي است؛ ولي باعث ساده‌سازي قوانين سرعت و مكانيك مي‌گردد و محقق را در نحوه تصميم‌گيري در شرايط پيچيده‌تر كمك مي‌كند.
شرایط بازار رقابت کامل
بازار رقابت کامل دارای شرایط خاصی است که با آنها شناخته می‌شود؛ نبود همه یا بعضی این شرایط بازار را از حالت رقابت کامل خارج ساخته و به بازار انحصار پیوند می‌دهد:
1- تعداد فروشندگان(بنگاههاي توليدي) بسيار زياد است؛
2- كالاهاي توليد شده، همگن و مشابه است؛
3- ورود به صنعت و خروج از آن براي توليدكنندگان آزاد است(يا به سهولت انجام مي‌شود)؛
4- تعداد مصرف‌كنندگان بسيار زياد است؛
5- اطلاعات كامل درباره بازار در دسترس است؛
6- هزينه حمل و نقل وجود ندارد؛
7- انتقال و تحرك منابع توليد به سهولت انجام مي‌گيرد؛[3]
8- در بازار رقابت كامل ميزان توليد تاثيري بر قيمت ندارد(يعني افزايش توليد قيمت بازار را كم نمي‌كند)؛ زیرا قيمت توسط بازار ديكته مي‌شود و توليدكننده مي‌تواند تمام يا هر مقدار از كالاي خود را در اين قيمت(نه قيمت بيشتر) بفروشد[4].
دلیل این كه قيمت توسط بازار ديكته می‌گردد اين است كه چون تعداد توليدكنندگان، بسيار زياد است، اگر هزينه توليد نسبت به درآمد زياد باشد(يعني سود براي توليد وجود داشته باشد) با توجه به اينكه ورود به توليد براي ديگران هم ممکن است، توليدكنندگان بيشتري وارد بازار توليد شده و سبب كاهش سود تا نزديكي صفر خواهندشد. در نتيجه هزينه‌ی توليدكننده با درآمدي كه به دست مي‌آورد اختلاف كمي دارد. این مسئله باعث كارآیي در توليد و ديكته قيمت در هزينه‌ای نسبتا كمتر از درآمد توليدكننده توسط بازار خواهد شد(اين فرايند در دو حالت كوتاه مدت و بلند مدت قابل تفكيك است).[5]
حالت مقابل رقابت كامل، انحصار كامل است كه در آن توليدكننده عنان قيمت و مقدار توليد را در اختيار دارد. معمولاً هر انحرافي از شرائط رقابت كامل باعث انحصار خواهد شد و هر قدر شدت اين انحراف بيشتر باشد ميزان انحصار شدیدتر خواهد بود.
مزاياي اجتماعي رقابت:
در بازار رقابت، شركتها اجباراً بايد شيوه‌هایي از توليد را به كار گيرند كه از كمترين ميزان هزينه و بالاترين ميزان كارايي برخوردار باشند تا به اين ترتيب بتوانند به مصرف‌كننده در تحصيل كالایي با كيفيت بهتر و قيمت پائين‌تر كمك كنند. در اين حالت منابع كل اقتصاد به شيوه كارآمدتر مورد استفاده قرار گرفته و باعث مي‌شود تمام اقتصاد سود ببرد؛ البته اگر به نابرابري درآمد توجه نشود، اقتصاد رقابتي با نارسایي‌هاي جدي مواجه شده و عموماً مصرف‌كنندگان لطمه خواهند خورد.
[1]. فرهنگ، منوچهر؛ فرهنگ بزرگ علوم اقتصادي، تهران، البرز، 1371، چاپ اول، ج1، ص 371.
[2]. قره‌باغيان، مرتضي؛ فرهنگ اقتصاد و بازرگاني، تهران، رسا؛ 1372، ص 124.
[3]. كالوو، پيتر و واگ، ژئو فرني؛ اقتصاد خرد، حميدرضا ارباب، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبايي، 1374، چاپ اول، ص163 و 164.
و مريدي، سياوش ، نوروزي، عليرضا؛ فرهنگ اقتصادي؛ تهران؛ نگاه، 73؛ چاپ اول، ص 381 و 382.
[4]. فرهنگ، منوچهر؛ فرهنگ بزرگ علوم اقتصادي، تهران، البرز، 71، چاپ اول، ج1، ص 372 و 371.
[5]. فرير، لوئيس؛ خودآموز اقتصاد، فيروزه خلعت‌بري، تهران، شباويز، 68، چاپ سوم، ص256 – 258.
منبع : پژوهه
