ايمان

"ایمان” از ماده «أمن» به معنای امنیت یافتن که ضد خوف است و معنای ایمان، به معنای تصدیق کردن و باور کردن است که ضدش، کفر است.[1]

در اصطلاح عبارت است از پذیرش و قبول مخصوص از ناحیه نفس، نسبت به آنچه درک کرده است؛ مقبولی که باعث شود نفس، در برابر آن اداراک و آثاری که دارد تسلیم شود.[2]

ایمان به مثابه خورشید تابناکی است که تابش بی­دریغ آن بر روح و جان آدمی، ظلمت و تیرگی صفات ناپسند را از صفحه دل زدوده و روان آدمی را از چنان قدرت و صلابتی بهره­مند می­سازد که او را در مقام مشکلات مقاوم می­سازد.

فرق آگاهي با ایمان:

ایمان غیر از علم به خدا و سایر صفات الهی و ملائکه و پیامبران است. چه بسا کسی علم داشته باشد ولی مؤمن نباشد؛ چرا که ایمان یک عمل قلبی است و آن تسلیم و خضوع در برابر خداوند بی همتاست. ممکن است عقل با استدالال چیزی را ولی قبول کند ولی قلب تسلیم نشده باشد. مثلاً می­داند کسی که مرده نمی­تواند هیچ ضرری برساند حتی به اندازه مگس، حس و حرکت ندارد. چون این مطلب را قبول نکرده و تسلیم عقل نشده نمی­تواند با مرده در شب تاریک به سر ببرد. [3]

ایمان، بهترین عمل:

اگر انسان بخواهد قله کمال را در نوردد باید به دنبال با ارزشترین کارها باشد که یکی از آنها ایمان است.

ابن عمرو الذبیری در روایتی می­گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم: ای عالِم! مرا از افضل ترین عمل نزد خدا باخبرم کن. حضرت فرمود: خداوند هیچ چیزی را قبول نمی­کند مگر به سبب آن؛ عرض کردم آن چیز چیست؟ حضرت فرمودند: ایمان به خداوندی که هیچ معبودی جز او نیست و آن والاترین اعمال از حیث درجه است و با شرافت ترین عمل از حیث منزلت است و بالاترین بهره است. به حضرت عرض کردم آیا از ایمان آگاهم نمی­کنی؟ آیا ایمان، گفتن [به زبان جاری کردن] همراه عمل [به احکام و فرائض] است یا گفتار بدون عمل است؟ حضرت فرمودند:

«ایمان همۀ آن، عمل است و به زبان جاری کردن، جزئی از آن عمل است.»[4]

ارکان ایمان:

از دستورات فراوانی که در متون اسلامی برای تقویت ایمان بیان شده است به خوبی روشن می­شود که ایمان مانند سایر مفاهیم اخلاقی دارای مراتب و درجات مختلفی است و عوامل گوناگونی در نقصان یا ازدیاد آن مؤثر می­باشد. همچنان که اصل آن نیز بر پایه­هایی بناگذاری شده و در پرتو آنها استحکام می­یابد و با نبود هر یک از آنها بسان ساختمانی بی­پایه تنها در ذهن متصور است. از روایات استفاده می­شود که پایه­های ایمان عبارتند از: یقین، صبر، رضا، تسلیم، توکل و تفویض امور به آفریدگار جهان و پروردگار حکیم.

1-   یقین؛ یقین مراتب عالی معرفت، قله منبع علم و آگاهی، میزان سنجش درجات کمال و محک ارزیابی رشد و تعالی سالک الی الله است. در روایتی از جابر نقل است که می­گوید: امام صادق(ع) به من فرمودند: «برادر جعفی! به راستی ایمان از اسلام و یقین از ایمان ارزشمندتر است؛

«و ما مِن شَیءٍ أعَزُّ مِنَ الیَقین؛ هیچ چیز کمیاب تر و گرانقدر تر از یقین نمی باشد».[5]

2-   شکیبایی؛ شکیبایی در برابر ناملایمات زندگی، کلید پیروزی بر موانع و ضامن همیشگی پیشرفت در عرضه تلاش­های معنوی و مادی است و گشودن درهای موفقیت، غالب آمدن بر هوا و هوس، استوار ماندن در فراز و نشیب زندگی و در یک کلام ثمر بخش بودن فعالیتها و حاصل مند بودن عمر گرانمایه جز در پرتو شکیبایی به دست نخواهد آمد.

پیشوایان معصوم که خود جلوه شکیبایی و آیینه پایداری در برابر سختی­ها و مشکلات بودند همواره مردم را به صبر و استقامت در امور زندگی فرا می­خواندند.

امام صادق(ع) می­فرمایند: «شکیبایی نسبت به ایمان به منزله سر نسبت به بدن است هنگامی که سر برود تن نیز خواهد رفت. همچنین هرگاه شکیبایی رخت بر بندد ایمان نیز خواهد رفت».[6]

آری، ایمان تا این انداره به صبر و شکیبایی وابسته است و این تشبیه بسیار زیبا، جایگاه رفع شکیبایی را به نیکی روشن می سازد.

3-   رضا؛ کسی که ایمان به خدا آورده و او را عالم و حکیم می داند به نیکی درک می کند که رویدادهای تلخ و حوادث ناگوار زندگی هیچ کدامشان بیهوده نیست و همۀ آنها بر اساس مصلحت و حکمت و در راستای افاضۀ فیض و رشد صورت می گیرد. امام صادق(ع) می­فرمایند: «امام حسن(ع) با عبدالله بن جعفر ملاقات کرده، فرمودند: ای عبدالله! چگونه انسان مؤمن شمرده شود با آنکه از قسمت مقدر خود ناراضی است و منزلت خویش را پایین می­آورد در صورتی که حاکم بر او خداوند است؟! من برای کسی که جز رضای الهی در دلش خطور نکند ضامنم که اگر به درگاه خداوند دعا کند مستجاب گردد».[7]

4-   تسلیم؛ تسلیم روح ایمان و خمیر مایۀ سعادت و رستگاری است. چرا که سر چشمۀ پیدایش هر صفت متعالی در درون جان آدمی جز اعتقاد صحیح، نیت پاک و عمل خالص چیزی نیست و این هر سه قوام بخش پایه های تسلیم اند. امام سجاد(ع) می­فرماید: «... به راستی مراتب بلند جز با تسلیم شدن در برابر خداوند بزرگ و ترک برگزیدن رأی و خواهش خود بر حضرت او و خشنودی از تدبیرش به دست نخواهد آمد.

سپس در ادامه می­فرماید: حقیقتاً اولیای خدا بر محنت­ها و ناگواری­ها آنچنان شکیبایی کردند که دیگران از آن ناتوان بودند. خداوند بزرگ نیز پاداش آنان را برآورده شدن همه خواسته­های ایشان قرار داد. با این حال آن­ها جز آنچه را که خدا برایشان می­خواهد نمی­خواهند».[8]

5-   توکل؛ مؤمن هر چه می­خواهد و هر چه می­طلبد تنها از ذات پاک پروردگار درخواست می­کند و تکیه گاهش در همه حال خدای قادر عالم حکیم است و تنها بر او توکل می­کند. توکل بر خدا، آدمی را از دلدادگی و وابستگی به غیر که سرچشمه ذلت و بردگی است رها ساخته، به او آزادگی و اعتماد به نفس می­بخشد. حضرت علی(ع) می­فرمایند:

«تواناترین مردم از جهت ایمان کسی است که توکلش بر خدای سبحان بیشتر از همه باشد». [9]

ابراهیم بن محمد همدانی گوید: از حضرت رضا(ع) پرسیدم: با آنکه فرعون در لحظات آخر به خدا ایمان آورد و به یگانگی او اقرار کرد. چرا خداوند او را غرق نموده نجات نبخشید؟

پاسخ دادند: «اولاً او هنگامی ایمان آورد که عذاب الهی نازل شده و در حال غرق شدن بود و ایمان در چنین حالتی مورد پذیرش نیست. ثانیاً وی به خدا پناه نیاورده و از او درخواست کمک نکرد بلکه به حضرت موسی(ع) استغاثه نمود. (با این حال) خداوند به موسی(ع) وحی فرستاد: ای موسی! به فریاد فرعون نرسیدی! چون او را خلق نکرده­ای؛ اگر به من استغاثه کرده بود به فریادش می­رسیدم».[10]

آثار ایمان:

هر عملی که انجام می­دهیم اثر مخصوص به آن را دارد؛ ایمان هم نوری است که درونمان را روشنایی می­بخشد و ما را از تیرگی تنهایی و حیرت و گمراهی به روشنایی محبت و انس رهنمون می­سازد و ایمان برای انسان آثاری به ارمغان می­آورد که به برخی از آنها اشاره می­شود.

1.  آرامش؛ انسان همیشه دنبال مونسی می­گردد تا از وحشت تنهایی نجات یابد و دلش آرام گیرد پس چه نیک است که انسان بهترین دوست را انتخاب کند و ایمان در این میان می­تواند انیس همیشگی برای انسان گردد که آرامش را به ارمغان آورد. محبت به خدا و باور کردن او خلأهای زندگی اش را پر می­کند و انسان را به رحمت پروردگار امیدوار می­سازد. حضرت علی(ع) در رابطه با آرامش می­فرمایند:

«ایمان بیاور تا به آرامش برسی»[11]

و در جای دیگر می­فرمایند:

« هیچ چیزی مثل ایمان و احسان، برای انسان امنیت و آرامش نمی­آورد».[12]

فرض کنید در چاهی افتاده­اید و توان بالا آمدن ندارید. در این هنگام کسی شما را صدا می­زند و می­گوید اگر می­خواهی نجات یابی این ریسمان را بگیر و بالا بیا.  دنیا همان چاه هوی و هوس و خودبینی است و ایمان همان ریسمان نجات است که می­خواهد ما را از چاه تنگ و تاریک نفسانیت رهایی بخشد.

2.  اشتیاق به آخرت؛ از دیگر آثار ایمان، دل نبستن به دنیاست. چرا که خوب می داند دنیا دار بلا و امتحان است و باید خودش را برای آخرت آماده کند. آخرتی که در آن مرگ نیست، رنج و محنت وجود ندارد و سودای همیشگی و جایی ست که خداوند نعمتهای معنوی و مادی را برای ایشان مهیا کرده است. حضرت علی(ع) می­فرمایند:

«ثمرۀ ایمان، شوق داشتن به دار بقا (آخرت) است».[13]

3.  مراقبت از اعمال؛ کسی که ایمان داشته باشد دیگر دست به هر کاری نمی­زند. همۀ ما سوزاندن آتش را باور داریم و هر چه به ما بگویند آتش نمی­سوزاند و همه امکانات را در اختیار ما قرار دهند و بگویند برای چند دقیقه دستت را بر روی آتش بگیر هیچ وقت این کار را نخواهیم کرد؛ اگر کسی خدا را باور داشته باشد، کارهایی را انجام می­دهد که رضایت خدا در آنها باشد و کارهایی که باعث نارضایتی خدا می شود ترک می­نماید تا ایمان که همان ریسمان بین او و خدایش است پاره نشود.

حضرت علی(ع) می­فرمایند:

«پایین بودن صدا و چشم پوشی (از حرام) و انتخاب راه درست (زندگی متعادل) از نشانۀ ایمان و نیکی دینداری می­باشد». [14]

---