اخبار دانشگاهی کشور / اخلاق 11 اسفند 1389 - 02 March 2011
يكي از رذايل اخلاقي که علماء اخلاق از آن نهي كرده اند؛ رذيله حسادت است. حسد صفت بسيار زشتي است كه آدمي را به پست‌ترين مرحلۀ رذالت مي‌رساند تا جايي كه شخص حسود آرزوي زوال نعمت از ديگري را دارد. در اين باره د ر تعريف حسد راغب اصفهاني در مفردات مي‌گويد «حسد آرزوي زوال نعمت از كسي است كه سزاوار داشتن آن نعمت است و شخص حسود علاوه بر آرزوي قلبي چه بسا كوشش در زوال آن نعمت مي‌كند.»[1]
جايگاه علمي واژه حسادت در علم اخلاق و تبيين آن
همچنانكه گفته شد دانشمندان اسلامي حسادت را براي آدمي بسيار مضر مي‌دانند و از آن نهي كرده‌اند چرا كه حسادت به روح و روان انسان ضربات جبران ناپذيري وارد كرده و تاثيرات منفي در رفتار و كردار آدمي مي‌گذارد و اين صفت زشت و ناپسند ممكن است سالها و شايد تا آخر عمر انسان را با مشكلات و خطرات روحي و رواني همراهي كند و به سادگي از وجود او خارج نشود تا جايي كه دوست دارد ديگران را نيز منحرف كند. در اين باره در جايي از قرآن، حسد به عنوان دستاويزي براي اهل كتاب جهت انحراف مومنان قلمداد شده است. آنجايي كه خداوند مي‌فرمايد:
«بسياري از اهل كتاب به خاطر حسد دوست داشتند شما را بعد از اسلام و ايمان به كفر بازگردانند با اينكه حق براي آنها كاملاً آشكار شده است.»[2]
علاوه بر اينكه آيات فراواني در قرآن كريم دربارۀ نهي از حسادت آمده است روايات زيادي نيز در زمينه نكوهش از حسد، از ائمه معصومین (ع) نقل شده است كه به برخي از آنها اشاره مي‌كنيم.
اما صادق (ع) در حديثي ريشۀ كفر را حسادت معرفي كرده و فرمو ده اند
«از حسادت كردن به يكديگر بپرهيزيد؛ زيرا كفر ريشه‌اش حسادت است.»[3]
و در حديثي ديگر از امام صادق (ع) آمده است گفت آفت دين سه چيز است:
«حسد، عجب و فخر»[4]
حسادت علاوه بر اينكه آفت دين و ايمان آدمي محسوب مي‌شود ضرر و زيان‌هاي جسماني فراواني نيز به همراه دارد كه اگر معالجه نشود انسان را از بين مي‌برد. در اين باره امام علي (ع) مي‌فرمايند:
«حسادت تن را فرسوده و عليل مي‌كند.»[5]
پس از اين كه فهميديم حسد صفت بسيار زشت و ناپسندي است حال چگونه شخص حسود را بشناسيم تا از شرش در امان باشيم. پيامبر اكرم (ص) در اين باره: غيبت كردن، چاپلوسي كردن و شاد شدن از گرفتاري‌هاي ديگران را از جمله نشانه‌هاي حسود مي‌شمارند.[6]
و اما آنچه كه موجبات حسد را فراهم مي‌كنند هفت چيز است كه بطور خلاصه به آنها اشاره مي‌كنم.
1- خبث نفس و بخل نسبت به خير و صلاح بندگان خدا.
2- كينه ورزي و دشمني.
3- حب شهرت و رياست.
4- نديدن پيشرفت و برتري ديگران.
5- بيم از نرسيدن به مقصود.
6- خود بزرگ بيني.
7- شگفت زدگي و شگفتي.
راهكار علمي و عملي معالجۀ حسد
1- راهكار علمي: بسياري از مفاسد اخلاقي ناشي از اين است كه ايمان در قلب آدمي جاي نگرفته است و دل بي خبر از نهي كلام الهي و امامان معصوم (ع) است. آن كس كه حسد مي‌ورزد؛ بداند كه ايمان ندارد كه خداوند طبق مصلحت نعمتي را به بنده‌اش داده است و او بي خبر از اين مصلحت است. و بداند كه به عدل خدا نيز ايمان ندارد چون ايمان به عدل با حسد منافات دارد اگر انسان خداوند را عادل مي‌داند بايد تقسيم او را نيز عادلانه دانست.
2- راهكار عملي: و آن به اين صورت است كه با محسود اظهار محبت كني. نفس تو را امر مي‌كند كه او را اذيت كن توهين كن و دشمن داشته باش ولي تو به خلاف ميل نفس اماره به او ترحم كن و از او قدرداني نما، خوبي‌هاي او را بر خود و ديگران بازگو كن و صفات خوب او را يادآوري كن اين امور گرچه در مرحله اول سخت است ولي كم كم اين رزيله حسادت از بين خواهد رفت و نفس عادي مي‌شود و واقعيت پيدا مي‌كند.
[1] .راغب اصفهاني، حسين، المفردات في غريب القرآن، مصر، الميمنه، 1324، چاپ اول، ص 118.
[2] . قرآن كريم، سوره بقره، آيه 109.
[3] . محمدي ري شهري، محمد، ميزان الحكمه، مترجم: حميدرضا شيخي، قم، دارالحديث، 1383، چاپ چهارم، ج 3، ص 1186 و 1187
[4] . حر عاملي، محمد، وسايل الشيعه، تصحيح و تحقيق، رباني شيرازي، بيروت، لبنان، احياء التراث العربي، چاپ دوم، ج 11، كتاب الجهاد، باب 55 باب تحريم الحسد و وجوب اجتنابه دون الغبطه، ح 5، ص 294.
[5] . محمدي ري شهري، ميزان الحكمه، ج 3، ص 1186- 1187.
[6] . محمدي ري شهري، مهر، ميزان الحكمه، ج 3، ص 1188و 1189.
منبع : پژوهه
